Kiedy Abraham przybył do ziemi obiecanej, była ona już zamieszkała przez Kananejczyków, potomków Kanaana, syna Chama. Nazwę Kananejczyków nosiły różne plemiona, żyjące w górnej i nadbrzeżnej Palestynie. Byli to: Chatejczycy, Jebuzejczycy, Girgazejczycy, Amorejczycy, Perezejczycy, Chiwwijczycy (1M.13:7; 5M.7:1). Głównym zajęciem tych plemion był handel i uprawa ziemi. W tych oddalonych czasach w Palestynie było jeszcze dużo wolnej ziemi; a we wschodniej części kraju, w Baszanie, nawet mieszkali półmityczni Refaici (1M.14:5), prawdopodobnie pierwotni mieszkańcy kraju, wyróżniający się olbrzymim wzrostem.
Do czasu powrotu Izraela z Egiptu Palestyna znajdowała się w mocnym władaniu tych że Kananejczyków i plemion, pokrewnych Izraelowi. Aby władać ziemią obiecaną, Izrael musiał prowadzić długą i uporczywą walkę z tubylcami, którzy ze wszystkich stron napadali na „przychodniów”.
Lud wybrany przez Boga, odcięty od morza, nie mógł prowadzić szerokiego handlu i mocno osiąść w zdobytym kraju. Na obrzeżach jeszcze długo uciskali i niepokoili Hebrajczyków wrogo nastawieni przeciw nim sąsiedzi: Idumejczycy, Moabici, Ammonici, Amalekici, Midianici, Filistyni i Fenicjanie.
Idumejczycy – potomkowie Ezawa, zamieszkiwali na południowywschód od Morza Martwego, na płaskowyżu Seir i prowadzili ożywiony handel. Ich stolica Petra – duże i bogate miasto, wyróżniające się wielkością i wspaniałymi budowlami.
Moabici i Ammonici, pochodzą od Lota, bratanka Abrahama. Najpierw mieszkali na wschód od Morza Martwego. Potok Arnon od północy oddzielał ich od Ammonitów. Czcili oni Baala i Astarta. Rut była Moabitką. Ostateczne ich ujarzmienie nastąpiło dopiero za panowania Dawida.
Ammonici zamieszkiwali na północ od nich, między Gileadem i pustynią. Czcili Molocha i składali na ofiarę dzieci.
Amalekici – za swojego przodka uważali Amaleka, wnuka Ezawa. Lud rozbójniczy, dokuczający Izraelowi najazdami i grabieżami, trzymający się na południu Palestyny.
Midianici, potomkowie Midiana, syna Abrahama i Ketury. Koczownicy i pasterze bydła. Ich okręg był na wschód od Moabitów, w granicach wielkiej pustyni. W przymierzu z Moabem walczyli przeciwko Izraelowi. Ich bogiem był Baal-Peor.
Filistyni zamieszkiwali na południowy-wschód od Kanaanu, w nadmorskim pasie, a od południa graniczyli z Egiptem, z którego kiedyś wyszli (1M.10:11). Lud rolniczy, chociaż i wojowniczy. Stale wrodzy dla Izraela. Ujarzmić ich udało się dopiero Dawidowi. Czcili Baala i Dagona. Główne miasta – Gaza i Aszkalon.
Fenicjanie zamieszkiwali na północ od Filistynów, zajmując wąski pas brzegowy Morza Śródziemnego. Żeglarze i kupcy, prowadzili szeroki handel. Współdziałali z Salomonem w postawieniu świątyni.
Potężnymi, chociaż nie tak bliskimi sąsiadami Izraela byli: Egipt, Babilon, Asyria, a później Media i Persja.
Z Egiptem Izrael był blisko od samej kolebki swojej historii. Egipcjanie, to lud starożytnej kultury, bardzo religijny, wierzący w zmartwychwstanie; stąd balsamowanie ciał w celu zachowania ich do powrotu w nie dusz. Zadziwiający rozwój osiągnęła w Egipcie architektura i rzeźba, a także tkactwo. Historia Egiptu dzieli się na trzy główne okresy: 1. Najstarszy, prawie prehistoryczna epoka z głównym miastem Memfis. 2. Zniewolenie przez najeźdźców i panowanie ich przez 500 lat. 3. Wygnanie najeźdźców i powstanie państwa ze stolicą w Tebach.
Babilon ze stolicą o tej samej nazwie, na żyznej i nawodnionej równinie, między rzekami Tygrysem i Eufratem. Jeszcze przed budową wieży Babel tę ziemię zamieszkiwali Sumerowie lub Sumeryci, plemię semickiego pochodzenia. Babilończycy czcili siły przyrody: słońce, gwiazdy, wiatr, grzmoty itd. Całe życie, według ich wierzeń, zależało od sił przyrody; ich religia była pełna przesądów; dusze zmarłych wędrowały do otchłani, skąd nie było powrotu. Bardzo wysoko rozwinięte były sztuki i piśmiennictwo (klinowe), a z nauk – astrologia i matematyka.
Izraelici wiele cierpieli z powodu częstych wojen, które toczyły się między Egiptem i Babilonem o władanie nad światem. Długo trwała taka sytuacja Izraela, jakby między młotem i kowadłem, póki ostateczny pogrom egipskich wojsk przez babilońskiego króla Nebukadnesara nie zakończył ataków egipskiego faraona przeciwko Babilonowi. Pod koniec VI wieku p.n.e. Babilon osiągnął wyżyn swojej potęgi, podbijając Egipt, Fenicję i Palestynę. Jerozolima ze świątynią została zburzona, a lud uprowadzony do niewoli (Jr.37-39 r.; 2Krl.24:25). Lecz przyszedł koniec też chwały Babilonu; w połowie VI wieku p.n.e. król Cyrus zjednoczonymi siłami Persów i Medów spustoszyli Babilon (Iz.13:19-22) i przyłączył go do państwa Perskiego.
Asyria – położona nad górnym Tygrysem i w górach Armenii. System nawadniających kanałów powodował wysoką urodzajność gleby. Asyryjczycy byli wychodźcami z Babilonu (1M.10:11); ich język i piśmiennictwo są bardzo podobne. Lud wojowniczy, pyszny i żądny krwi. Dobrze określa ich prorok Nahum 2:12-13. Pismo klinowe Asyryjczyków daje obfity materiał odnośnie historii tego ludu. W 722 roku p.n.e. Asyryjczycy rozgrabili Samarię i uprowadzili jej mieszkańców do niewoli. To Państwo niezbyt długo cieszyło się sławą swoich krwawych zwycięstw, gdyż król medyjski Kserkses, w przymierzu z Babilonem w 606 roku p.n.e., do fundamentów zburzył stolicę Asyrii Niniwę.
Media i Persja. Kraj Medów rozpościerał się na wschód od Asyrii, zaś na południe od Medii leżała Persja, której stolicą była Suza. Oba ludy trzymały się religii Zoroastra, wyróżniającą się duchowością i mądrością. Założycielem państwa był Cyrus, za panowania którego zaczął się powrót Żydów z babilońskiej niewoli. Jednak to ogromne królestwo nie było wieczne. w 333 roku przestało istnieć, ustępując miejsca państwu Aleksandra Wielkiego.
W strefę wpływów Grecji i Rzymu żydowski lud popadł po upadku wschodnich monarchii, po krótkim okresie samodzielnego bytu jako niezależne państwo.
Grecja. Grecy byli ludem kochającym wolność, obdarzeni bystrym umysłem. Nauka i szczególnie sztuka (architektura, rzeźbiarstwo i malarstwo) była doprowadzona przez nich do niebywałych w tym czasie wyżyn. Handlowa przedsiębiorczość Greków uczyniła ich język powszechnym w ówczesnym świecie, co bardzo ułatwiło rozpowszechnianie się chrześcijaństwa.
Religia Greków była swoista; oni ubóstwiali człowieka; ich bogowie posiadali wszystkie ludzkie cnoty i wady. Etyczny wpływ religii był mało znaczący, gdyż za piękną zewnętrznością ukryte były wszelkiego rodzaju wady, ujawniające duchowe ubóstwo ludu. Lekceważenie zasad moralnych przyśpieszyło upadek Grecji, która popadła pod panowanie Filipa Macedońskiego, a później trafiła pod ciężką stopę rzymskiego panowania. Z żydowskim ludem Grecy zetknęli się dość późno. Fragmentaryczne wiadomości w Biblii o Grekach znajdujemy: Jl.3:11; Iz.66:19; Ez.27:13; Za.9:13; Da.8:21. Dopiero w czasach Aleksandra Wielkiego zaczęły się bardziej regularne kontakty obu ludów.
Rzym. W przybliżeniu w 200 roku p.n.e. Rzym osiągnął pełnię swojej potęgi. Rzymianie tworzyli mieszankę różnych plemion, zamieszkujących półwysep Apeninski. Kulturowy wpływ Grecji odbił się też na Rzymianach. W rozwoju nauk i sztuk Rzymianie ustępowali Grekom, lecz przewyższali ich praktycznym zmysłem i uporem w osiąganiu postawionych celów. Na szczególną uwagę zasługuje ich prawo, które stało się podstawą świadomości prawnej wszystkich europejskich narodów. Lecz prawo, nauka i organizacja władzy – wszystko służyło do umocnienia państwowej potęgi, stworzonej za pomocą żelaza i krwi. Silna i liczna armia pomagała rządzić i trzymać w uległości cały ówczesny świat. Do Palestyny Rzymianie przyszli najpierw na prośbę wrogich sobie tam partii, w celu zaprowadzenia porządku, i stopniowo tam się utwierdzili; do czasu narodzenia Zbawiciela mieli oni swojego namiestnika w Judei.
Zbudowane na gwałcie imperium nie utrzymało się i zginęło; jednak, zanim zginęło, chrześcijaństwo zdążyło rozprzestrzenić się prawie po całym jego obszarze.
Mały Poradnik Biblijny - B. Götze
(tłum. A.K.W.)