ENCYKLOPEDIA BIBLIJNA / Tłumaczenie i opracowanie - K. Wojnikiewicz / Daniel2010.eu
TAANACH lub TAANAK (piaszczysty grunt – Joz.12:21). Miasto kananejskie, znajdujące się w pobliżu Megiddo, na krawędzi niziny Jezreel. Zdobyte przez Jozuego i zaliczone do miast plemienia Manassesa (Joz.17:11), oddane później Lewitom (Joz.21:25 - Taanak). Tutaj Barak odniósł zwycięstwo nad Syserą, wodzem Jabina, króla kananejskiego (Sdz.5:19 - Taanak). W czasach Salomona to miasto było miejscem przebywania jednego z dwunastu jego namiestników nad izraelem - Baany, syna Achiluda (1Krl.4:12 - Taanak).
TAANAT-SZILO (próg lub dojście do Szilo – Joz.16:6). Graniczne miasto plemienia Efraima.
TABAL (dobro jest Bogiem – Iz.7:6). Ojciec nieznanej osoby, którą chcieli ustanowić królem w Jerozolimie w miejsce Achaza królowie Syrii i Samarii, przy współudziale plemienia Efraima. Ta próba skończyła się niepowodzeniem i była powodem wypowiedzenia proroctwa, odnoszącego się do wcielenia Pana Jezusa Chrystusa: Oto panna pocznie i porodzi syna, i nazwie go imieniem Immanuel (Iz.7:14).
TABBAOT (pierścienie, obręcze – Ezd.2:43). Rodzina sług świątynnych, nazywana synami Tabbaota, która powróciła z niewoli babilońskiej z Zerubabelem.
TABBAT (pas, kraina – Sdz.7:22). Miasto znajdujące się w pobliżu Abel-Mecholi, w ziemi plemienia Efraima, gdzie Gedeon pokonał Midiańczyków.
TABEEL (dobro Boże – Ezd.4:7). Zarządca Samarii za panowania króla perskiego Artakserksesa, starający się razem z innymi przeszkodzić Ezdraszowi w odbudowie Jerozolimy.
TABERA (ogień – 4M.11:3). Miejsce, które otrzymało swoją nazwę od ognia Pana, który zszedł na narzekających Izraelitów podczas ich wędrówki po pustyni. Miało to miejsce na pustyni Paran.
TABIRIMMON (łaskawy jest Rimmon – 1Krl.15:18). Ojciec Benhadada, króla Aramu, współczesnego z królem judzkim Asą.
TABITA, Dorkas (gazela – Dz.9:36). Chrześcijanka w Joppie, znana z dobrych i miłosiernych uczynków. Jej choroba i śmierć były przyczyną głębokiego smutku dla wszystkich chrześcijan w Joppie, i nawrócenia wielu do Chrystusa, wskutek cudownego wskrzeszenia jej przez Piotra. Smutne były okoliczności, gdy apostoł Piotr przybył do domu, w którym leżała zmarła. Wdowy ze łzami pokazywały suknie i płaszcze, które robiła Dorkas. Apostoł usunął wszystkich, modlił się i zwracając się do ciała zmarłej, powiedział: Tabito, wstań. Ona otworzyła oczy i ujrzawszy Piotra, usiadła. Podał jej rękę, podniósł i wezwał świętych oraz wdowy, pokazując ją żywą. Historia Tabity zawsze przedstawiała i przedstawia w obecnym czasie, jaka powinna być współczesna chrześcijańska kobieca działalność.
TABLICE PRZYMIERZA (2M.24:12; 5M.4:13; 2Kor.3:3; Hbr.9:4). Pod tą nazwą rozumiemy dwie kamienne tablice, na których sam Pan napisał 10 przykazań Zakonu Bożego. Cztery pierwsze przykazania napisane są na jednej tablicy, a pozostałe sześć napisane są na drugiej. Dziesięć przykazań Bożych zostało podzielonych na dwie tablice, na podkreślenie tego, że w nich zawierają się dwa rodzaje miłości, to znaczy, miłości do Boga i miłości do bliźniego.
TABOR (zerwanie, kamieniołom; aram. wzgórze, góra). Nazwa góry, dębu i miasta:

  1. Góra Tabor
    Tabor (Joz.19:22) - góra, na wschód niedaleko od Nazaretu, gdzie Zbawiciel nasz przebywał do czasu Swojej służby, na północ od Nain, gdzie On wskrzesił syna biednej wdowy, na zachód od Morza Genezaret, od północy - kwitnącej doliny Ezdrelon. Na górze Tabor miało miejsce przemienienie Pana. W górzystej Palestynie wszystkie góry ciągną się nieprzerwanymi pasmami; Tabor wznosi się samotnie. Tabor od podnóża do szczytu pokryty jest żyzną glebą; aromatyczne trawy i kwiaty, cieniste zarośla i owocujące drzewa, polany pokryte gęstą roślinnością.

    Miejsce i wspaniałość góry tabor dały jej uznanie w głębokiej starożytności, w czasach starotestamentowych. Historia Taboru rozpoczyna się prawie razem z historią ludu Bożego, od czasu przybycia Izraela z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Następca Mojżesza, Jozue, wypełniając wolę Pana o wytępieniu potomków Chama, przechodził z wojskiem obok Taboru; u podnóża rozbił swój obóz, ze szczytu góry prawdopodobnie oglądał miasta, które dawał mu Pan w jego ręce. Podczas podziału ziemi Tabor stał się granicą między plemieniem Zebulona i Issachara. Kiedy za naruszenie przymierza Pan oddał Izraela w ręce wrogów, a ból zniewolenia przyprowadził grzeszników do pokuty, Tabor zajaśniał chwałą łaski i wybawienia z góry. Tutaj Pan wzbudził wybawicielkę Izraela, prorokinię Deborę. Na Taboprze natchniona niewiasta wezwała Baraka z dziesięcioma tysiącami zbrojnych, powiedziawszy że wyda w jego ręce wrogiego dowódcę króla Asyryjskiego, Syserę. Według słów prorokini nastąpiło starcie Baraka i Sysery, i nastąpiło przepowiedziane zwycięstwo, po którym natchniona Debora zaśpiewała triumfalny hymn Wszechmogącemu (Sdz.4-5). Tutaj zginęli bracia Gedeona, sędziego Izraela, z ręki królów midiańskich, Zebacha i Salmunny (Sdz.8:18-19).

    Mówiąc o przemienieniu Pana, ewangeliści nie nazywają góry, lecz mówią tylko o wysokiej górze (Mt.17:1; Mk.9:2) lub po prostu o górze (Łk.9:28). Świadkowie przemienienia: Piotr, Jakub i Jan - po zmartwychwstaniu Pana pierwsi obwieścili o chwale Jego na górze Tabor. Na podstawie ich świadectwa pierwsi chrześcijanie nazwali Tabor górą przemienienia. Cyryl i Hieronim twierdzą, że ten przekaz był powszechnie znany. Cesarzowa Helena wybudowała na szczycie góry świątynię z trzema tronami dla świadków przemienienia Pana: Piotra, Jakuba i Jana, albo według innych: Jezusa, Mojżesza i Eliasza. W VIII wieku istniał tutaj klasztor;
  2. Tabor (1Sm.10:3) - dąb, był na drodze od grobu Racheli do Gibei Beniaminowej. Po namaszczeniu Saula na króla, Samuel na znak tego, że to namaszczenie było od Pana, powiedział Saulowi, że oślice ojca jego, których szukał Saul, znalazły się, i że, gdy ruszysz stamtąd dalej i dojdziesz do dębu Tabor, spotkają się tam z tobą trzej mężowie, podążający do Boga w Betel, Jeden nieść będzie troje koźląt, drugi nieść będzie trzy bochenki chleba, a trzeci nieść będzie łagiew wina. Oni pozdrowią cię życzeniem pokoju i dadzą ci dwa chleby. Przyjmij je z ich ręki. Następnie dojdziesz do Gibei Bożej, gdzie jest załoga filistyńska. A gdy tam wejdziesz do miasta, natkniesz się na gromadę proroków, schodzących ze wzgórza; a przed nimi będą grający na harfie, bębnie, piszczałce i lutni. Oni zaś będą w zachwyceniu. I zstąpi na ciebie Duch Pana, i wespół z nimi ogarnie cię zachwycenie, i przemienisz się w innego człowieka;
  3. Tabor (1Krn.6:62) - miasto lewickie w ziemi plemienia Zebulona.
 TACHAN (obozowisko). Imię osób:
  1. Tachan (4M.26:35) - z synów Efraima, syna Józefa; od niego pochodzi rodzina Tachanitów;
  2. Tachan (1Krn.7:25) - syn Telacha i ojciec Laedana.
 TACHASZ (zachowujący milczenie – 1M.22:24). Trzeci syn Nachora, brata Abrahama, i jego nałożnicy Reumy.
TACHAT (miejsce, miejsce postoju). Nazwa i imię osób:
  1. Tachat (4M.33:26) - jedno z miejsc obozowania Izraela podczas jego wędrówki przez pustynię. Położenie nie jest znane;
  2. Tachat (1Krn.6:9) - syn Assira, ojciec Uriela; potomek Lewiego i przodek proroka Samuela;
  3. Tachat (1Krn.6:22) - ojciec Sefaniasza, syn Assira;
  4. Tachat (1Krn.7:20) - z potomstwa Efraima, syn Bereda.
 TACHPANCHES (głowa świata lub początek ziemi – Jr.2:16 BG i BT; Ezch.30:18). Egipskie miasto, znane Grekom pod nazwą Dafne. Widocznie było to znaczące miasto z królewskim pałacem (Jr.43:9). Tutaj uciekali Żydzi przed Babilończykami po zniszczeniu Jerozolimy, lecz byli prześladowani przez Nebukadnesara, króla babilońskiego, który zbudował tutaj sobie tron, zgodnie z proroctwem Jeremiasza. Jak się przypuszcza, prorok Jeremiasz zmarł w Dafne.
TACHPENES (głowa kraju – 1Krl.11:19-20). Egipskie imię żony faraona, króla egipskiego, żyjącego w czasach Dawida i Salomona. Jej siostra została wydana za mąż za Hadada, potomka królów Edomu. Tachpenes wychowywała syna siostry na dworze faraona i zajął on miejsce między dziećmi faraona.
TACHREA (lot – 1Krn.9:41). Z synów Michy, syna Meribbaala, syna Jonatana, syna Saula, z plemienia Beniamina. W 1Krn.8:35 nazywa się: Taarea.
TADEUSZ (pierś – Mk.3:18). W Ewangelii wg Marka imię jednego z dwunastu apostołów. W paralelnym miejscu Ewangelii wg Mateusza (10:3 BG) nazywa się on: Lebeusz. Łukasz nie używa obu tych imion, a zamiast nich umieszcza następujące słowa: Judasz Jakubowy (Łk.6:15-16). Ewangelista Jan mówi o jakimś Judaszu, nie Iskariocie (J.14:22). Na podstawie tych wersetów przyjęto pogląd, że te imiona są imionami apostoła Judy. (Patrz Juda 7). W starych manuskryptach Pisma Świętego nie ma nic przeczącego temu poglądowi.
TADMOR (palma - 2Krn.8:4). Miasto na pustyni, rozbudowane przez Salomona.
TAFAT (kropla – 1Krl.4:11). Córka Salomona, żona Be-Abinadaba, jednego z namiestników na dworze Salomona.
TAJEMNICA (Ef.5:31-32). Jest to święte działanie, przez które w niewidoczny sposób działa na człowieka łaska lub zbawiająca moc Boża.
TALENT (2M.38:25-29; Mt.18:24). Równowartość 60 min lub 6 tys. drachm, lub 3 tys. świątynnych sykli. Talent zmieniał swoją wartość w różnych czasach i różnych miejscach. W Nowym Testamencie słowo talent w znaczeniu pieniędzy wspomniany jest tylko w przypowieści Zbawiciela (Mt.25:14 i dalej). W innych zaś miejscach Pisma Świętego ten termin odnosi się do jednostki wagowej metalów, którą używali Izraelici: talent złota, srebra, miedzi, żelaza. Tak, na przykład, korona ammonickiego króla ważyła talent złota (2Sm.12:30); góra Szomron, na której zbudowano miasto Samaria, została kupiona przez Omriego za dwa talenty srebra (1Krl.16:24) itd. Szczególnie dużo talentów złota i srebra przeznaczono na Przybytek i świątynię (2M.25:39; 38:24-27; 1Krl.9:14).
TALITA KUMI. Aramejski zwrot, użyty w Mk.5:41 i znaczący: Córko wstań! Te słowa spotykamy tylko u ewangelisty Marka, chociaż o samym wydarzeniu mówi się w Mt.9:23-25 i Łk.8:51-55.
TALMAJ (samar. braterski). Imię osób:
  1. Talmaj (4M.13:22) - olbrzym z potomków Anaka;
  2. Talmaj (2Sm.3:3) - ojciec Maachy, żony Dawida, król Geszur

 TALMON. (udręczony – 1Krn.9:17; Ezd.2:42; Neh.7:45). Odźwierny w świątyni Salomona, mieszkający w Jerozolimie.
TAMAR (palma). Imię osób i nazwa miasta:
  1. Tamar (1M.38:6) - żona Era, syna Judy;
  2. Tamar (2Sm.13:1) - córka Dawida;
  3. Tamar (2Sm.14:27) - córka Absaloma;
  4. Tamar (Ezch.47:19) - miasto wymienione tylko w powyższym wersecie, w prorockim widzeniu Ezechiela o nowym podziale Ziemi Obiecanej. Miasto znajdowało się na południowej granicy Kanaanu.

Kult Tammuza
TAMMUZ (Ezch.8:14). Nazwa pogańskiego bóstwa, odpowiednika greckiego Adonisa. W jednym ze swoich widzeń prorok Ezechiel widział kobiety, siedzące przy północnej bramie świątyni i opłakujące Tammuza. To wskazanie na formę służby pogańskiemu bałwanowi podobne jest do starożytnych przekazów. Jeden z miesięcy w żydowskim kalendarzu nazywa się Tammuz. Obrzędom kultu temu pogańskiemu bóstwu towarzyszyły szczególnie obrzydliwe rozwiązłości. Świętowanie połączone było z czczeniem słońca. W Syrii i Fenicji rozpoczynało się w miesiącu Tammuz, odpowiadającemu naszemu czerwcowi, kiedy woda w rzece Adonis spływała z góry Gebal podczas roztopów śniegów na Libanie i od gliniastej ziemi przyjmowała czerwoną barwę - nazywano to krwią Adonisa - i wtedy kobiety zaczynały opłakiwać jego śmierć; ścinały włosy, ubierały się żałobnie i z dzikim, nie pohamowanym lamentem i żałobnymi pieśniami siedziały na ziemi. Kiedy zaś potem następował jego powrót do życia, płacz zmieniał się w radość i wtedy oddawano się tej radości i niemoralnemu zadowoleniu.
TANCHUMET (pociecha – 2Krl.25:23; Jr.40:8). Z Netofy, ojciec Serajasza, jednego z dowódców judzkich, popierającego Gedaliasza, syna Achikama.
TAŃCE (Mt.11:17; Mk.6:22). W krajach Wschodu uczucia zwykle wyrażają się w silnych i porywczych ruchach ciała. Radosny nastrój ducha u wschodnich ludów najczęściej wyrażał się w pląsach lub tańcach. Żydowskie dzieci od najmłodszych lat uczyły się pląsów (Mt.11:17; Job.21:11). Tańce i pląsy były ulubiona rozrywką młodych kobiet (Sdz.21:21) i były wśród Izraelitów wyrazem religijnej radości oraz wdzięczności. Niekiedy Izraelici oddawali się tańcom i pląsom na cześć zwycięzców, jak na przykład po zwycięstwie Dawida nad Goliatem, wyszły kobiety ze wszystkich miast izraelskich na spotkanie króla Saula ze śpiewem i pląsami (1Sm.18:6). Pląsano też podczas rodzinnych radości. Po powrocie marnotrawnego syna do swojego ojca, w domu ojca miały miejsce śpiewy i tańce (Łk.15:25); to samo odbywało się podczas zbiorów winogron (Jr.31:4,13). Po tym, jak Izrael przeszedł Morze Czerwone i zobaczył ostateczną zgubę Egipcjan, ich radość i wdzięczność Bogu wyraziła się w następujący sposób: Wtedy prorokini Miriam, siostra Aarona, wzięła w rękę swoją bęben, a wszystkie kobiety wyszły za nią z bębnami i w pląsach (2M.15:20). Szczere osoby wyrażały uczucia swojej serdecznej radości w podobny sposób (Dz.3:8). W ogóle w Biblii nigdzie nie mówi się o takich przypadkach, w których powszechne pląsy odbywałyby się z powodu prostej radości i zabawy, z wyjątkiem pląsów tych ludzi, którzy utracili wstyd, na których wskazywała Dawidowi Michal, zarzucająca swemu mężowi nie to, że skakał i tańczył przed Skrzynią Pańską, lecz że zdjął z siebie królewskie ubranie na oczach pospólstwa i zmieszał się z prostym ludem (2Sm.6:20). Bezwstydny przykład pląsów niewiasty przed mężczyznami mamy na dworze króla Heroda, na uczcie z okazji jego urodzin (Mk.6:21-23), co się skończyło, jak wiemy, ścięciem głowy Jana Chrzciciela. W Biblii nie ma wskazania na to, żeby kobiety tańczyły razem z mężczyznami w parach, lecz męska płeć zwykle tańczyła sama, a kobiety - też osobno, z wyjątkiem tego przypadku, kiedy podczas oddawania czci złotemu cielcowi mężczyźni i kobiety pląsali przed nim razem (2M.32:6,19); lecz było to czasowe odstępstwo ślepego ludu od Boga i zostało to surowo ukarane. Tańce i pląsy w Izraelu jako ludu Bożego wyróżniały się rozsądkiem; odbywały się w większości z powodu szczególnie ważnych okoliczności, były na chwałę Bożą i często były połączone ze śpiewem świętych hymnów (2M.15:20; Ps.68:26).
TAPPUACH (źródło jabłoni). Nazwa miast, ziemi i imię osoby:
  1. Tappuach (Joz.15:34) - miejscowość graniczna od strony Edomu plemienia Judy;
  2. Tappuach (Joz.16:8) - miasto plemienia Efraima;
  3. Tappuach (Joz.17:8) - ziemia Tappuach, należąca do plemienia Manassesa;
  4. Tappuach (1Krn.2:43) - drugi syn Chebrona, wymieniony w rodowodzie Judy.
 TARALA (odurzenie, upojenie – Joz.18:27). Miasto należące do plemienia Beniamina.
TARAN (Ezch.21:27). Tak nazywa się wojenna machina oblężnicza do rozbijania murów.
TARCZA (1Krl.10:17; Ezch.26:8; 39:9). Część uzbrojenia starożytnych. Patrz Uzbrojenie. W Piśmie Świętym tarcza jest też synonimem opieki Bożej. Po tych wydarzeniach doszło Abrama w widzeniu następujące słowo Pana: Nie bój się, Abramie, Jam tarczą twoją; zapłata twoja będzie sowita! (1M.15:1).
TARPELAJCZYCY (Ezd.4:9 BG). Nazwa ludu wymienionego w powyższym wersecie, lecz jaki właściwie jest to lud i gdzie on zamieszkiwał, tego nie wiemy.

Tars
TARS (Dz.9:11; 21:39 i inne). Główne miasto starożytnej Cylicji i miejsce urodzenia apostoła Pawła. Był znany z handlu i nauki. Kiedy Cylicja stała się rzymską prowincją, Tars otrzymał od cesarza Augusta przywileje rzymskiej kolonii. Dlatego apostoł Paweł mówi o sobie jako rzymskim obywatelu od urodzenia (Dz.22:27-28) i w innym miejscu jako obywatelu (21:39). Według niektórych, Gamaliel, nauczyciel Saula (wcześniejsze imię apostoła Pawła), mieszkał w Tarsie; lecz bardziej jest prawdopodobne, że w Jerozolimie. Tars niewątpliwie należał do liczby najstarszych miast i był wolnym miastem, zajmując ważne miejsce z powodu handlu; lecz pomimo tego ustępował miastu Tarszysz, z którym niekiedy mylono Tars. W czasach Nicejskiego soboru Tars był miejscem przebywania biskupa.
TARSZISZ (twierdza). Imię osób:
  1. Tarszisz (1M.10:4) - z synów Jawana, syna Jafeta, syna Noego. Od Tarszisza i jego braci wywodziły się narody wyspiarzy podzielone według swoich krajów i według swoich języków i plemion w narodach swoich (1M.10:5). W 1Krn.1:7 nazywa się: Tarszysz;
  2. Tarszisz (1Krn.7:10) - syn Bilchana, potomek Jediaela, z plemienia Beniamina. Potomkowie Jediaela byli naczelnikami ojcowskich rodów.
 TARSZYSZ (twierdza). Imię osób i nazwa miasta lub krainy:
  1. Tarszysz (1Krl.10:22) - nazwa miasta lub krainy. Do Tarszysz płynęły okręty króla Salomona i Chirama, przywożąc złoto i srebro, kość słoniową, małpy i pawie;
  2. Tarszysz (1Krn.1:7) - syn Jawana. W 1M.10:4 nazywa się: Tarszisz;
  3. Tarszysz (Est.1:14) - jeden z siedmiu książąt perskich i medyjskich, którzy byli najbliżej króla Achaszwerosza. Mogli oni oglądać oblicze króla i byli pierwsi w królestwie.
 TARTAK (2Krl.17:31). Bóstwo stworzone przez Awwejczyków, przesiedlonych do Samarii, w postaci osła. Innych wzmianek o tym pogańskim bóstwie w Piśmie Świętym nie spotykamy.
TARTAN (Iz.20:1). Jeden z dowódców asyryjskich, który przez króla Sargona został wysłany przeciwko Azdodowi i zdobył go. Przy czym ta nazwa być może była tylko oficjalnym tytułem.
TATTENAJ (staropers. nauka – Ezd.5:3). Za panowania Dariusza namiestnik Zarzecza. Żydzi po powrocie z niewoli babilońskiej szybko przystąpili do budowy świątyni w Jerozolimie. Tattenaj i Szetar-Boznaj z towarzyszami swoimi byli przeciwni temu i wysłali list do Dariusza. W odpowiedzi otrzymali, że mają trzymać się z dala i nie przeszkadzać w pracy (Ezd.5:6-17; 6:6-7).
TEATR (Dz.19:29,31). Miejsce powszechnych rozrywek, gdzie zbierał się licznie lud i gdzie często odbywały się publiczne zgromadzenia, wybory, rozprawy sądowe itp.
TEBACH (zniszczenie – 1M.22:24). Syn Nachora, brata Abrahama, i jego nałożnicy Reumy.
TEBALIASZ (Bóg oczyszcza – 1Krn.26:11). Syn Chosy, Lewita z potomków Merariego.
TEBES (blask, lśnienie – Sdz.9:50). Miasto na północny-wschód od Sychem, w ziemi plemienia Efraima, znane jako miejsce gdzie zginął Abimelech, żądny władzy i bratobójca.
TEBET (pers.: zimny miesiąc roku – Est.2:16). Nazwa, która została przyjęta przez późniejszych Żydów do oznaczenia 10 miesiąca roku, odpowiadającego grudniowi. To słowo może być perskiego pochodzenia i oznacza: zimny czas roku.

Wnętrze świątyni Amona w Tebach
TEBY. Znamienite miasto w starożytności, w którym była znana świątynia pogańskiego bóstwa Ammona (Jr.46:25 i inne). Blask i potęga tego miasta, które mogło dostarczyć do 20 tysięcy wozów bojowych, jego bogactwa, wspaniałe budowle, upiększające je, nadzwyczajny dobrobyt jego miaszkańców, bez wątpienia wystarczająco są znane każdemu interesującego się historią. Główna część Teb leżała po wschodniej stronie, w zachodniej zaś znajdywały się Memnonia i Nekropol. Miejskie mury Teb miały sto bram. Starożytne pozostałości z Teb są następujące: duża świątynia Amona, olbrzymie pomieszczenie w tej świątyni, upiększone dwunastoma masywnymi kolumnami, każda ponad 19 metrów wysokości. Cała długość świątyni wynosi ponad 350 metrów. Teby, według hieroglifów, uważane było za głowę lub za stolicę kraju. Początek i powstanie miasta Teby gubi się w dalekiej starożytności. Zniszczenie miasta, na które wskazuje prorok Nahum, prawdopodobnie było dokonane przez Tartana. Czy

Teby
jesteś lepsza (tzn. Niniwa) niż No-Ammon (inaczej Teby), które leżało nad Nilem, otoczone zewsząd wodami? Morze było jego wałem, wody jego murem (3:8). W miejscu starożytnych Teb o stu bramach, jest parę wiosek. W księdze proroka Nahuma miasto leży między rzekami. Jest to zgodne z rzeczywistością, gdyż Nil z mnóstwem kanałów ze wszystkich stron otaczał to starożytne egipskie miasto. Jego ruiny prawdziwie są wielkie i nigdzie nie ma podobnych do nich.
TECHINNA (łaska, prośba – 1Krl.4:12). Założyciel miasta Ir-Nachasz, osoba prawdopodobnie należąca do plemienia Judy.

Ruiny Tekoa
TEKOA (rozbicie namiotów – 2Sm.14:2,4,9; 23:26; 1Krn.11:28; 27:9; 2Krn.11:6; 20:20 i inne). Miasto graniczne plemienia Judy. Miasto Tekoa pierwotnie założył Aszchur, ojciec Tekoi, a później umocnił je Rechabeam (2Krn.11:6). Prorok Jeremiasz wskazuje na nie w jednym ze swoich proroctw: W Tekoa zatrąbcie na rogu (6:1). Prorok Amos był pasterzem w Tekoa (Amos.1:1). Miasto znajdowało się 20 rzymskich mil na południe od Jerozolimy i 6 od Betlejem; leżało na wzniesieniu na skraju pustyni Tekoa (2Krn.20:20). W okolicach byłej Tekoi do tej pory znajduje się jedna osada o nazwie: Tekua; lecz tam, prócz ruin greckiej cerkwi i ruin czworokątnej kamiennej baszty, nie ma nic interesującego.
TEL-ABIB (wzgórze kłosów – Ezch.3:15). Miasto w Mezopotamii nad rzeką Kebar, gdzie mieszkał prorok Ezechiel i wielu żydowskich przesiedleńców.
TEL-MELACH (wzgórze soli – Ezd.2:59). Miasto w Babilonie z którego Żydzi, będąc w niewoli, powrócili do swojej ojczyzny.
TALACH (złamanie – 1Krn.7:25). Syn Reszefa, z potomków Efraima, syna Józefa.
TELAIM (jagnięta – 1Sm.15:4). Miejsce, gdzie Saul zgromadził swoje wojska przeciwko Amalekitom, w ziemi plemienia Judy, w pobliżu granicy z Edomem.
TELASAR (wzgórze Assura – 2Krl.19:12; Iz.37:12). Nazwa asyryjskiej prowincji, w której mieszkali potomkowie Edena. Położenie tej prowincji nie jest określone.
TELEM (stłumienie, ucisk). Nazwa miasta i imię osoby:
  1. Telem (Joz.15:24) - miasto w ziemi plemienia Judy, na południu. Jego położenie nie jest znane;
  2. Telem (Ezd.10:24) - jeden z odźwiernych, mających żony obcoplemienne. W Neh.7:45 nazywa się Talmon.
 TEMA (pustynia, bezludna okolica). Imię oraz nazwa okręgu i miasta:
  1. Tema (1M.25:15; 1Krn.1:30) - z synów Ismaela, syna Abrahama i Hagar;
  2. Tema (Job.6:19; Iz.21:14) - okręg i miasto o tej nazwie. Przez tę ziemię przechodziły karawany z towarami do Gazy i Damaszku, uprawiając handel od Zatoki Perskiej do Morza Śródziemnego. W księdze Joba karawany temańskie zestawione są z koczownikami sabejskimi (6:19). Świadczy to, że Tema w starożytności było miastem znaczącym.
 TEMACH (samar. śmiech, pośmiewisko – Ezd.2:53). Ze sług świątynnych, jego potomkowie powrócili z niewoli babilońskiej z Zerubabelem.
TEMAN (południe, południowy kraj). Imię oraz nazwa miasta i ziemi:
  1. Teman (1M.36:11,15; 1Krn.1:36) - syn Elifaza, pierworodnego Ezawa i Ady, żony Ezawa;
  2. Teman (Job.2:11) - nazwa miasta, z którego pochodził Elifaz, przyjaciel Joba. Dokładne położenie Temanu nie jest określone;
  3. Teman (Jr.49:7) - ziemia w północnym Edomie.
 TEMANICI (1M.36:34). Mieszkańcy ziemi Teman w północnym Edomie.
TEMNI (drogocenny, posiadłość – 1Krn.4:6). Z synów Aszchura, ojca Tekoi, z plemienia Judy, i jego żony Naary.
TEOFIL (miły Bogu – Łk.1:3; Dz.1:1). Jedna ze znamienitych osób z chrześcijan greckiego pochodzenia, dla której, jako swojego szczególnego przyjaciela i patrona, ewangelista Łukasz napisał swoją Ewangelię i księgę Dziejów Apostolskich. Nazwanie Teofila dostojnym niewątpliwie wskazuje na jego wysoką pozycję społeczną (Łk.1:3).
TERACH (wędrowanie). Imię i nazwa obozowiska Izraela:
  1. Terach (1M.11:24-32) - z potomków Sema, syn Nachora, ojciec Abrama, Nachora i Harana. Mieszkał z rodzina swoją w Ur, mieście chaldejskim między Eufratem i górnym Tygrysem. Haran, ojciec lota, zmarł w młodości, jeszcze za życia swego ojca. Epifaniusz (de Haeres L,1) twierdzi, że rzadki przypadek w starożytności śmierci syna przed ojcem był karą dla Teracha za bałwochwalstwo. Bałwochwalstwo w tym czasie było bardzo rozpowszechnione. Bałwochwalstwo Teracha potwierdza świadectwo księgi Jozuego: Dawnymi czasy mieszkali za Rzeką ojcowie wasi - Terach, ojciec Abrahama i ojciec Nachora, i służyli innym bogom (Joz.24:2). Lecz postanowienie Teracha, aby iść za nakazem Bożym, danym jego synowi Abramowi - zostawić ojczyznę i iść z rodziną do ziemi kananejskiej - pokazuje, że w nim była wiara w Boga. Terach zostawił swoje rodzinne miasto Ur i z całą rodziną oraz majątkiem wyruszył do ziemi kananejskiej.

    Od Teracha rozpoczyna się historia wędrówek patriarchów, powołanych przez Boga. Moralnym celem tej wędrówki wybranego plemienia, było to, żeby w ten sposób zachowało się przed przesądami i zbłądzeniem swoich czasów, w których przez bliską społeczność i mieszanie się z innymi plemionami, całkowicie mogłoby zostać pochłonięte. Dom Teracha był bliski od tej zguby, kiedy Bóg okazał Abramowi Swoją łaskę i wybawienie (Joz.24:2-3). Apostoł Paweł nadaje historii wędrujących patriarchów wyższe znaczenie, kiedy mówi, że to wędrowanie było chodzeniem w wierze, oczekiwaniem na miasto mające mocne fundamenty, którego budowniczym i twórcą jest Bóg, szukaniem ojczyzny niebiańskiej (Hbr.11:8-16);
  2. Terach (4M.33:27) - jeden z obozów Izraela na pustyni, którego miejsce nie jest znane.
TERAFIM (Sdz.17:5 BG i BT). Nazwa bałwana mającego ludzką figurę i uważanego za bożka domowego. Do niego zwracano się z pytaniami o przyszłość jako do wyroczni (Oz.3:4). W czasach Sędziów matka Micheasza, jednego z mieszkańców pogórza efraimskiego, dała sporządzić ze swojego srebra posąg lany, efod i bożki domowe (terafim), które postawiła w swoim domu; tutaj został zaproszony pewien Lewita i w ten sposób zaczął się kult, trwający tam przez cały czas, kiedy dom Boży znajdował się w Sylo (Sdz.17-18). Przy czym, terafim istniały jeszcze długo przed czasami Sędziów, jak to widać z historii Racheli, żony Jakuba (1M.31:19,34), i z historii Michal, córki Saula i żony Dawida (1Sm.19:13,16). Przypuszcza się, że terafim Żydów były takie same jak domowe bożki Rzymian.

Terafim
 TERCJUSZ (trzeci – Rz.16:22). Według tradycji, jeden z 70 uczniów, chrześcijanin z Koryntu, piszący list apostoła Pawła do Rzymian.
TEREBINT (Oz.4:12; Iz.6:13). To drzewo niekiedy myli się z dębem, lecz to nie jest prawidłowe. Terebint jest szczególnym drzewem z rodziny pistacji. Rośnie w południowej Europie jako nieduży krzew, lecz na Wschodzie terebint jest jednym z piękniejszych drzew. Gęstość jego liści daje latem doskonały cień. Terebint wydziela wysokiej jakości wonną żywicę. Według przyrodników, to drzewo osiąga wiek tysiąca lat. A kiedy przeżyło już swój czas, z jego korzenia wyrastają młode pędy i zajmują miejsce starych. Dlatego o tym drzewie można powiedzieć, że żyje ono prawie wiecznie. Tak samo rodzina świętych, według słowa proroka, jest na ziemi Bożym korzeniem odrodzenia nowego, odnowionego życia (Iz.6:13 BT).

Składanie pogańskich ofiar
pod terebintem
 TERESZ (surowy, ponury – Est.2:21). Na dworze króla Achaszwerosza między innymi byli dwaj eunuchowie - Bigtan i Teresz, którzy szukali sposobności, aby zabić króla. Mordochaj dowiedział się o ich zamiarze i przez Esterę powiadomił o tym króla. Dwaj spiskowcy zostali powieszeni, a zasługę Mordochaja zapisano w Księdze Dziejów. Patrz Estera i Mordochaj.
TERTULLUS (trzeci – Dz.24:1-2). Retor, który w imieniu arcykapłana Ananiasza i żydowskich starszych wygłaszał mowę oskarżycielską przeciwko apostołowi Pawłowi przed namiestnikiem Feliksem. Z jego imienia widać, że był rzymskim obywatelem. Żydzi nie byli wystarczająco zaznajomieni z formami rzymskiego sądownictwa i musieli zwrócić się w tym celu do osoby znającej się.

Tesalonika


Moneta z Tesaloniki
TESALONIKA (zwycięstwo Tesalczyków – Dz.17:1,11,13; Flp.4:16; 1Tes.1:1; 2Tm.4:10). Stolica drugiego okręgu Macedonii. Po przybyciu z Filippi apostoł Paweł zwiastował ewangelię w tym mieście, lecz z powodu prześladowań ze strony Żydów, musiał je opuścić. Kiedyś to miasto było przystankiem na drodze do Via Egnatia, i będąc miastem handlowym przyciągało mnóstwo Żydów. Apostoł Paweł i jego towarzysze, Tymoteusz i Sylas, założyli tutaj około roku 52 po Chrystusie, zbór (1Tes.1:1); w liczbie pierwszych nawróconych do Chrystusa byli Arystarch i Sekundus (Dz.20:4). Dwa Listy apostoła Pawła do Tesaloniczan (pierwszy i drugi), napisane są do mieszkańców miasta i okręgu. Patrz Listy do Tesaloniczan.
TETRARCHA (Mt.14:1). Rządca czwartej części okręgu lub kraju. W Piśmie Świętym ten tytuł przypisuje się takiej osobie, która kierowała znaną prowincją rzymskiego imperium. Ten tytuł nosiły następujące osoby, wymienione w Nowym Testamencie:
  1. Herod Antypas - tetrarcha Galilei i Perei (Łk.3:1; Dz.13:1). Nosił on też tytuł króla (Mt.14:9);
  2. Filip - tetrarcha Iturei i Trachonii (Łk.3:1);
  3. Lizaniasz - tetrarcha Abileny (Łk.3:1).
Wszyscy tetrarchowie byli podporządkowani rzymskiemu cesarzowi i byli powoływani przez niego.
TEUDAS (dar Boży – Dz.5:35-36). Żydowski przywódca czterystu buntowników, wspomniany w mowie faryzeusza Gamaliela, jako osoba podająca siebie za nie byle kogo, do którego przyłączyło się około czterystu mężów; gdy on został zabity, wszyscy, którzy do niego przystali, rozproszyli się i zniknęli.
TĘCZA (łuk na obłoku). Wspaniałe naturalne zjawisko przyrody, powstałe w wyniku załamania promieni światła w kroplach deszczu. Zwykle bywa podczas deszczu, kiedy świeci słońce, a po przeciwnej jego stronie znajduje się chmura, z której pada deszcz. Tęcza - to lśniący, łukowaty pas, mieniący się wszystkimi kolorami słonecznego spektrum, przy czym fioletowy zajmuje niższy skraj łuku, a czerwony - górny skraj. Pan Bóg ustanowił tęczę znakiem Swojego przymierza z Noem, że On według łaski Swojej nie sprowadzi więcej potopu na ziemię z powodu grzechów ludzi. Łuk mój kładę na obłoku - powiedział Bóg do Noego - aby był znakiem przymierza między mną a ziemią (1M.9:13). W Ob.4:3 czytamy, że wokół tronu Bożego była tęcza, podobna z wyglądu do szmaragdu; w 10:1, że nad głową anioła, którego widział Jan, była tęcza. W powyższych wersetach użyto greckiego słowa iris, oznaczającego majestatyczny krąg lub świetlną koronę, a nie tęczę w zwykłym znaczeniu tego słowa. Następujący werset w księdze Ezechiela (1:28): Jak wygląda tęcza, która pojawia się na obłoku, gdy pada deszcz, tak wyglądał wokoło blask tego, co pojawiło się jako chwała Pana - szczególnie podtrzymuje nasz pogląd. Wiele pogańskich ludów patrzyło na tęczę z przesądnym lękiem.

Tiatyra
TIATYRA (miasto lub cytadela Tia – Dz.16:14; Ob.1:11; 2:18,24). Miasto w Lidii, w Małej Azji, znane w obecnym czasie pod nazwą: Akhisar - co znaczy: biały marmur. Położone na szerokiej równinie, w pobliżu niedużej rzeki, na południowy-wschód od Smyrny, między Sardes i Pergamonem. Tiatyra była w liczbie siedmiu azjatyckich zborów, dla których Jan pisał swoje Objawienie (Ob.1:11). Lidia, która handlowała purpurą, a którą ochrzcił apostoł Paweł w Filippi, mieszkała w Tiatyrze.
TIBCHAT (ubój – 1Krn.18:8). Było to jedno z miast Hadadezera, króla Soby. Z tego miasta i z Kun, Dawid wywiózł mnóstwo spiżu.
TIBNI (1Krl.16:21-22). Syn Ginata. Po śmierci Zimriego połowa ludu izraelskiego chciała mieć za króla Tibniego, druga połowa ludu chciała za króla Omriego. Ta druga połowa odniosła zwycięstwo. Tibni zginął a władzę królewską przejął Omri.
TIFSACH (przejście, bród – 1Krl.4:24). Miasto na zachodnim brzegu Eufratu. Było ono krańcową granicą ziem Salomona. W pobliżu niego wojska młodego Cyrusa i Aleksandra Macedońskiego przeszły rzekę Eufrat.
TIGLAT-PILESER (asyr. syn jest zaufanym świątyni Saara – 2Krl.15:29; 16:7,10; 1Krn.5:6,26; 2Krn.28:20). Król asyryjski, poprzednik Salmanasara. Do Tiglat-Pilesera zwrócił się z prośbą o pomoc przeciwko królowi izraelskiemu Pekachowi i Resinowi, królowi aramejskiemu, nazywając siebie sługą i synem jego, Achaz, król judzki. Przy tym dał mu w darze srebro i złoto, które było w świątyni i w skarbcach domu królewskiego. Prośba została przyjęta przychylnie i pomoc Achazowi została okazana. Resin został zabity, mieszkańcy Damaszku zostali przesiedleni do Kir, a z posiadłości Pekacha, z ziemi za Jordanem i północnej ziemi zachodniej Palestyny, z całej ziemi Naftaliego, mieszkańcy tych ziem, z plemienia Rubena, Gada i pół plemienia Manassesa, zostali przesiedleni do Asyrii. Patrz Achaz 1).
TIKWA (napięcie, nadzieja). Imię osób:
  1. Tikwa (2Krl.22:14) - ojciec Szalluma, męża prorokini Chuldy. W 2Krn.34:22 nazywa się Tokhat;
  2. Tikwa (Ezd.10:5) - ojciec Jachzejasza.
 TILON (lament, dręczyciel – 1Krn.4:20). Z synów Szymona, z plemienia Judy.
TIMNA (powściągliwość). Imię osób i nazwa miasta:
  1. Timna (1M.36:12) - nałożnica Elifaza;
  2. Timna (1M.36:21; 1Krn.1:39) - siostra Lotana, syna Seira, Choryty;
  3. Timna (1M.36:40) - jeden z naczelników Ezawa;
  4. Timna (1M.38:12,14; Joz.15:57) - miasto w górach plemienia Judy. W Timnie pasły się stada Judy, syna Jakuba. Kiedy zmarła żona Judy, córka Szuy, poszedł Juda z przyjacielem swoim Chirą z Adullam do Timny, do tych, którzy strzygli jego owce. W tej drodze Juda spotkał się z Tamarą, wdową po dwóch jego synach, i nie podejrzewając podstępu ze strony swojej synowej, która postanowiła zemścić się na teściu za to, że ten nie wydawał ją za mąż, jak obiecał, za młodszego syna, Szelę. Juda stał się ojcem jej bliźniąt: Peresa i Zeracha;
  5. Timna (Joz.19:43) - miasto w ziemi plemienia Dana;
  6. Timna (1Krn.1:36) - syn Elifaza.
 TIMNAT-SERACH (nadliczbowy udział – Joz.19:50; 24:30). Miasto na pogórzu efraimskim, na północ od góry Gaasz. To miasto jako dział zostało dane Jozuemu, synowi Nuna; tam mieszkał i tam został pochowany. W Sdz.2:9 to miasto nazywa się: Timnat-Cheres.
TIRAS (1M.10:2; 1Krn.1:5). Z synów Jafeta, syna Noego. Niektórzy uważają go za protoplastę starożytnego i wielkiego ludu, który najpierw zamieszkiwał nad Morzem Egejskim i stąd rozprzestrzenił się po greckiej ziemi i wyspach oraz po Małej Azji.
TIRCHANA (źródło ? – 1Krn.2:48). Syn Kaleba i jego nałożnicy Maachy, z potomków Judy.
TIREATCZYCY (1Krn.2:55). Rodzina pisarzy mieszkających w Jabesz, Kenici.
TIRIA (bojący się Boga ? – 1Krn.4:16). Z synów Jehallelela, z rodu i potomków Judy.
TIRSA (powab, wdzięk). Imię osoby i nazwa miasta:
  1. Tirsa (4M.26:33; Joz.17:3) - córka Selofchada, syna Chefera. Selofchad nie miał synów, lecz pięć córek: Machla, Noa, Chogla, Milka i Tirsa;
  2. Tirsa (Joz.12:24; 1Krl.14:17; 15:21) - miasto kananejskie, które przypadło w dziale plemieniu Manassesa. Miasto to było stolicą królów izraelskich (1Krl.15:33; 16:8-9,15,17,23). Menachem, syn Gadiego z Tirsy, przyszedł do Samarii i zabił Szalluma, króla izraelskiego, wstąpił na tron i pierwsze kroki swego panowania zaznaczył skrajnym okrucieństwem. Wtedy to Menachem spustoszył Tappuach wraz ze wszystkim, co w nim było, i cały jego okrąg od strony Tirsy, dlatego że nie otworzono mu bram, zniszczył je całe, a niewiastom brzemiennym kazał porozcinać brzuchy (2Krl.15:14-16). Tirsa z powodu położenia, z może być, że i z powodu budowli, wyróżniała się szczególnym pięknem. Jesteś piękna, moja przyjaciółko, jak Tyrsa, pełna wdzięku, jak Jeruzalem, groźna jak hufce waleczne! - mówi tajemniczy Oblubieniec do swojej Oblubienicy (PnP.6:4). Dokładne położenie Tirsy nie jest znane.
 TIS (1Krn.11:45). Bliżej nieznana miejscowość, z której pochodził Jocha, brat Jediaela, syn Szimriego, jeden z dzielnych rycerzy Dawida.
TISZBITA (1Krl.17:1; 21:17; 2Krl.1:3). Przydomek proroka Eliasza, prawdopodobnie z przyczyny jego miejsca pochodzenia, miasta Tiszbe. To miasto znajdowało się w ziemi plemienia Naftaliego, w Gileadzie.

Egipskie kobiety tkające len
TKACTWO, Tkacz (2M.35:35 BG i BT). Sztuka tkania i przędzenia była znana od najdawniejszych czasów, a szczególnie w Egipcie, jak to widzimy na wielu starożytnych egipskich pomnikach. Tutaj i Izraelici nauczyli się tego i wykorzystali do zrobienia zasłon, nakryć itp. w Przybytku. Tkanie i przędzenie uważane były za sprawę kobiet (Prz.31:21-22). Zwinąłeś jak tkacz moje życie - mówi prorok Izajasz - odciąłeś mnie (tj. Pan) od krosien (Iz.38:12). Tkacz to zwykle czynił wtedy, kiedy tkanie było zakończone. Kiedy Samson zasnął ma kolanach Dalili, to ona, żeby dowiedzieć się o tajemnicy jego siły, splotła siedem kędziorów włosów jego głowy z przędziwem jej krosna i przybiła kołkiem do ściany. I rzekła do niego: Filistyńczycy nad tobą, Samsonie! A on zbudził się ze swojego snu i wyrwał kołek wraz z przędziwem (Sdz.16:14). W Piśmie Świętym często mówi się nie tylko tkaczach i tkających kobietach, lecz i różnych ich wyrobach: płótnie, kobiercach itp. Różne też narzędzia i przybory używane były przy tym, jak, na przykład, krosna (Sdz.16:14), drąg tkacki (1Sm.17:7) i osnowa (3M.13:48). Moje dni są szybsze niż tkackie czółenko - mówi w swoim cierpieniu Job - i przemijają bez nadziei (Job.7:6).
TŁOCZNIA KRÓLEWSKA (Zach.14:10). Tłocznie królewskie znajdowały się prawdopodobnie w zachodniej części Jerozolimy. Mówi się o nich tylko w powyższym wersecie.
TŁOCZNIA ZEEBA (Sdz.7:25). Miejsce, gdzie w czasach Gedeona Efraimici zabili Zeeba, księcia midiańskiego. Położenie tego miejsca nie jest znane.
TŁUSZCZ. Spożywanie czystego tłuszczu było zabronione dla Izraela. Ustawą wieczystą dla pokoleń waszych, we wszystkich siedzibach waszych będzie to, że żadnego tłuszczu i żadnej krwi spożywać nie będziecie (3M.3:17). Izraelici byli narażeni na trąd i inne zaraźliwe choroby, a zakaz spożywania tłuszczu, w związku z tym, był mądrym przedsięwzięciem przeciwko takim chorobom. Słowo tłuszcz było używane w znaczeniu przenośnym do określenia lepszych i bogatszych ziemskich dzieł, tak samo do określenia radosnych duchowych błogosławieństw.
TOACH (1Krn.6:19). Lewita i jeden z przodków proroka Samuela. W 1Sm.1:1 nazywa się on Tochu.
TOB (dobry – 2Sm.10:6-8). Nazwa plemienia lub krainy za Jordanem. Do krainy Tob udał się Jefta, wygoniony z rodzinnego domu przez swoich braci w czasach sędziów (Sdz.11:3). Ammonici wynajęli z Tob 12 tys. wojowników w czasie wojny z Dawidem.
TOBIASZ (Bóg jest dobry). Imię osób:
  1. Tobiasz (2Krn.17:8) - jeden z Lewitów w czasach Jehoszafata;
  2. Tobiasz (Ezd.2:60) - jego potomkowie powrócili z niewoli babilońskiej i nie mogli podać swego rodowodu i pochodzenia, i dowieść, że się wywodzą z Izraela;
  3. Tobiasz (Neh.2:10 i inne) - sługa ammonicki, być może ze sług perskiego króla. Razem z Sanballatem Choronitą przeszkadzał Nehemiaszowi w odnowieniu i umocnieniu Jerozolimy;
  4. Tobiasz (Zach.6:10-14) - jeden z babilońskich wygnańców, wysłanych z Babilonu do Jerozolimy ze złotem i srebrem dla świątyni.
 TOFEL (wapno – 5M.1:1). Miejscowość na pustyni.
TOFET (coś ohydnego, co się wypluwa – Jr.7:31-32). Miejsce zgrozy czy ohydy w Dolinie Ben-Hinnoma. Miejsce kultu Molocha, gdzie spalano w ogniu swoje dzieci.
TOGARMA (Armenia ? – 1M.10:3; 1Krn.1:6; Ezch.27:14). Syn Gomera, syna Jafeta. Od niego wyprowadzają swój ród Ormianie. Armenię w Piśmie Świętym rozumie się pod nazwami poszczególnych okręgów. Takie jak: Ararat, Minni, Aszkanaz i Togarma; bardziej ogólne znaczenie Armenii jest w nazwach: Ararat i Togarma. Jako Armenię ogólnie rozumie się górzysty kraj na południu Kaukazu. W starożytności ta kraina znana była z hodowli koni i mułów. Armenia szczególnie uprawiała handel końmi z Persją i Fenicją (Ezch.27:14). Armenię przede wszystkim nazywano Wielką Armenią. Małą Armenią nazywano zachodnią Armenię. Nazwa Togarma była właściwa Wielkiej Armenii.
TOI (błąd, pomyłka – 2Sm.8:9; 1Krn.18:9). Król Chamatu, współczesny króla Dawida. Po zwycięstwie Dawida nad Hadadezerem, królem Soby, Toi wysłał do Dawida swego syna, Jorama, żeby go pozdrowić w związku z tym zwycięstwem, i podarował jako dar naczynia srebrne, złote i miedziane (2Sm.8:9-10).
TOKEN (odmierzona część pracy – 1Krn.4:32). Z miast plemienia Symeona. W Joz.19:7 nazywa się: Eter.
TOKHAT (oczekiwanie, nadzieja – 2Krn.34:22). Ojciec Szalluma, męża prorokini Chuldy. W 2Krl.22:14 nazywa się Tikwa.
TOLA (lizać, przeciekać). Imię osób:
  1. Tola (1M.36:13) - pierwszy syn Issachara, syna patriarchy Jakuba;
  2. Tola (Sdz.10:1-2) - jeden z sędziów ludu izraelskiego, syn Pui, należący do plemienia Issachara i sądzący Izraela przez 23 lata. Mieszkał w Szamir na pogórzu efraimskim, zmarł i został pochowany w tej miejscowości.
 TOLAD (pokolenie – 1Krn.4:29). Z południowych miast plemienia Judy. W Joz.15:30, czytamy: Eltolad.
TOMASZ (bliźniak – Mt.10:3; Mk.3:18; Łk.6:15; J.11:16; 14:5; 20:24;21:2; Dz.1:3). Jeden z dwunastu apostołów. O jego życiu wiemy niewiele. Prawdopodobnie wyróżniał się szczególnymi cechami w swoim charakterze, w którym można było zauważyć skłonność do niewiary, co szczególnie ujawniło się po zmartwychwstaniu Zbawiciela. W Ewangelii wg Jana (20:20-29) przekazany jest fakt, kiedy zmartwychwstały Zbawiciel ukazał się wszystkim uczniom, zebranych w domu przy zamkniętych drzwiach, i Tomaszowi wątpiącemu w Jego zmartwychwstanie, pozwalając mu ręką dotknąć ran Swoich. A nie bądź bez wiary, lecz wierz - powiedział mu przy tym Zbawiciel. Pan mój i Bóg mój - odpowiedział Tomasz. Lecz przede wszystkim w Ewangelii wg Jana dwa razy mówi się o apostole Tomaszu w zdaniach wyraźnie rysujących, odróżniających od innych uczniów charakter. Kiedy Pan Jezus ujawnił Swój zamiar pójścia z uczniami do Judei, aby wskrzesić Łazarza, Tomasz, zwany Bliźniakiem, powiedział: Pójdźmy i my, abyśmy razem z nim pomarli (11:16). Drugi raz, kiedy Pan podczas pożegnalnej Swojej rozmowy z uczniami, przed Swoim cierpieniem, powiedział im: I dokąd Ja idę, wiecie, i drogę znacie. Wtedy Tomasz powiedział: Panie, nie wiemy, dokąd idziesz, jakże możemy znać drogę? (14:4-5). Według tradycji, apostoł Tomasz głosił ewangelię we Wschodnich Indiach.
TOPAZ (2M.28:17). Kamień szlachetny, drugi kamień w pierwszym rzędzie napierśnika arcykapłana. Wymieniony jest w liczbie wielu szlachetnych kamieni, które znajdowały się w skarbcu króla Tyru (Ez.28:13). Dziewiąty kamień, którymi będą ozdobione kamienie węgielne nowego Jeruzalemu (Ob.21:20).
TOPAZ ETIOPSKI (Job.28:19). Prawdopodobnie odróżniał się swym pięknem i wartością. W starożytności znajdowano w Etiopii bardzo cenne kamienie. Wiemy to ze starożytnych przekazów.
TOPOLA (1M.30:37; Oz.4:13). Prawdopodobnie chodzi o białą topolę, najbardziej rozpowszechnioną na południu Europy. Jest to piękne cieniste drzewo i z tego powodu szczególnie nadawało się do tego, żeby pod nim dokonywać pogańskie bałwochwalcze obrzędy. To drzewo powszechne jest też w Syrii i Palestynie.
TRACHON (pagórkowata okolica – Łk.3:1). Pagórkowata okolica na wschód od Jordanu. W czasie ziemskiego życia Pana Jezusa Chrystusa była pod władaniem Filipa, trzeciego syna Heroda Wielkiego. Mieszkańcy tej okolicy w większości żyli z rozbójnictwa, czemu sprzyjały pieczary i jaskinie gór Trachonu. Herod Wielki otrzymał tę ziemię we władanie pod tym warunkiem, że wykorzeni z niej grabież i rozbój.
TRAWA (Iz.51:12). To słowo nierzadko w Piśmie Świętym użyte jest ogólnie do wszelkiej zieleni (Iz.15:6), chociaż jest różnica między roślinami na użytek człowieka i roślinami przeznaczonymi na pokarm głównie bydła i innych zwierząt (Ps.104:14). Szybki wzrost i delikatność różnych traw pięknie wyjaśniają nam niektóre miejsca Pisma Świętego, jak, na przykład, słowa psalmisty: Albowiem tysiąc lat... jak trawa, która znika: Rano kwitnie i rośnie, pod wieczór więdnie i usycha (Ps.90:4-6); Niech będą (bezbożni) jak trawa na dachach, która usycha, nim zakwitnie (Ps.129:6); Dni człowieka są jak trawa: Tak kwitnie jak kwiat polny (Ps.103:15; Iz.40:6-8). Gdyż wszelkie ciało jest jak trawa, a wszelka chwała jego jak kwiat trawy. Uschła trawa, i kwiat opadł - mówi apostoł Piotr (1P.1:24). Nic nie może zrównać się w pięknie i wielkości z następującymi słowami proroka Izajasza, które wypowiedział do króla Hiskiasza: Mieszkańcy ich zaś (Jerozolimy), bezsilni, strwożyli się i zmieszali, stali się jak zioła polne, jak świeża ruń, jak trawa na dachach, spalona, zanim wyrośnie (2Krl.19:26). W tych słowach przedstawiona jest słabość i delikatność każdej zieleni i porostów, rosnących na dachach domów i na spalonych przez słońce polach. Suchą trawę Żydzi często używali jako opał do pieca (Mt.6:30; 13:30; Łk.12:28).
TRĄD, trędowaty (3M.13:42; Mt.8:2; Mk.1:40; Łk.17:12-19 i inne). Trąd jest straszna chorobą i odrażającą. W większości przypadków rozwija się wewnątrz chorego i często nie ma jej objawów przez wiele lat, bez zewnętrznych jej śladów. Później ujawnia się na zewnątrz i chory cierpi przez wiele lat do swojej śmierci. Choroba atakuje wszystkie kości i mózg, stawy rąk i nóg tracą swoją moc. Wszystkie członki ciała słabną i w końcu odpadają, a ciało przez to przyjmuje odrażający widok. Przebieg i skutki tej strasznej choroby opisane są w księdze Joba, którą to Job został porażony (Job.2:7-8,12; 7:3-5; 19:14-21). Rodzaje trądu są różne. Wiele z nich nie mają tak strasznego przebiegu, jak ten wskazany wyżej. W Piśmie Świętym choroba ta przedstawiona jest jako zło, odrażająca i zaraźliwa. Taka ona była i pozostaje dzisiaj. Chorych izolowano poza miejscami zamieszkania, kapłani zobowiązani byli do rozpoznawania choroby i oczyszczania przez umycie odzieży i całego ciała, strzyżenia włosów, składania ofiar i wykonywania różnych innych obrzędów.

Podczas ziemskiego życia Pana Jezusa Chrystusa wielu cierpiało z powodu tej choroby i chociaż ta choroba była dość powszechna, to traktowano ją jako karę Bożą, jak to widać na przykładzie Miriam, siostry Mojżesza lub Gehaziego. Mojżesz bardzo szczegółowo opisuje pojawienie się tej choroby i daje jasne i dokładne wskazania do jej uleczenia. Tłuszcz oraz krew i inna żywność, pobudzająca i nasilająca naturalną skłonność do chorób skóry, surowo były zabronione dla Izraelitów. Co zaś dotyczy trądu na domach, ścianach i na odzieży, o którym mówi się w 3M.14, to według niektórych jest tu mowa o chorobach powodujących liszaje czy wrzody. Trąd istnieje też w naszych czasach w gorącym klimacie.
TRENY. Księga składająca się z pięciu rozdziałów. Prawdziwie wzniosła i jednocześnie wzruszająca, lamentacyjna, pełna najczulszych i żałosnych jęków z powodu Jeruzalemu, córze Syjońskiej, przez wszystkich opuszczonej, opłakującej swoją samotność, pozbawionej swoich przyjaciół, daremnie błagającej o pomoc i nie mającej ani jednego pocieszyciela. Wszystkie nieszczęścia, które dosięgły to miasto i lud, prorok widział na swoje oczy, to wszystko przeżył, wszystkiego doświadczył, i oto w gorzkich łzach i narzekaniu wylewa duszę swoją na ruinach Jeruzalemu. Dla wszystkich cierpiących Treny mogą być źródłem pocieszenia. Wystarczy przytoczyć tutaj tylko parę wersetów z tej księgi, żeby ujrzeć całą moc duchowego cierpienia i narzekań proroka. Ach! Jak samotne leży miasto, niegdyś tak ludne! Stało się jak wdowa... Płacze gorzko po nocy, a jej łzy spływają po licach... Drogi na Syjon okryte są żałobą, nikt nie podąża na święto. Wszystkie jego bramy spustoszone... Odjęta jest córce Syjońskiej cała jej chwała... Nuże, wy wszyscy, którzy przechodzicie drogą, spójrzcie i patrzcie: Czy jest ból równy mojemu bólowi, który mnie zadano, którym dotknął mnie Pan w dniu zapalczywości swojego gniewu?... Ach! Jak sczerniało złoto, ten kruszec szlachetny! Święte kamienie porozrzucane po rogach wszystkich ulic... Ci, co jadali wyszukane potrawy, omdleli na ulicach; a ci, co byli chowani w purpurze, położyli się na śmietniskach... Wspomnij, Panie, na to, co się z nami stało! Spójrz i przypatrz się naszej zniewadze... Spraw, Panie, byśmy wrócili do ciebie, a wrócimy! Odnów nasze dni jak niegdyś! Czyżbyś już zupełnie nas odrzucił? Czy tak bardzo na nas się gniewasz? (1:1-2,4,6,12; 4:1,5; 5:1,21-22). Do pism Jeremiasza zalicza się jeszcze List Jeremiasza do tych, którzy jako niewolnicy zostali uprowadzeni do Babilonu; lecz w Biblii Hebrajskiej tego listu nie ma, jest on przetłumaczony z greckiego. W Wulgacie jest on ostatnim rozdziałem księgi Barucha, a W LXX jest umieszczony po Trenach i składa się z jednego rozdziału w 72 wersetach.
TRES TABERNAE (Trzy Gospody – Dz.28:15). Miejsce nazwane tak być może dlatego, że stały tutaj gospody dla podróżnych. Tutaj spotkali apostoła Pawła rzymscy chrześcijanie, kiedy on w charakterze więźnia był prowadzony do Rzymu. O tym miejscu niejednokrotnie wspomina Cyceron.
TROADA (okolica wokół Troi – Dz.16:8-11). Miasto nazywane też Aleksandria, położone na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej. Apostoł Paweł miał tutaj widzenie, w którym Pan nakazał mu iść i głosić w Macedonii. Bywał on też w Troadzie z powodu innych przypadków (2Kor.2:12; 2Tm.4:13). Apostoł Paweł w Troadzie zostawił płaszcz i księgi.
TROFIM (karmiący – Dz.20:4). Jeden z towarzyszy apostoła Pawła podczas jego trzeciej podróży misyjnej, który nie pozostawił apostoła, gdy ten został uwięziony w Rzymie. Należał do liczby 70 uczniów i pochodził z Efezu. W 2Tm.4:20 mówi się, że apostoł zostawił Trofima chorego; lecz nie wiemy, jak skończyła się jego choroba. Z tradycji wiemy, że zmarł męczeńską śmiercią za cesarza Nerona.
TROGILL (okrągły otwór – Dz.20:15 BG). Miasto na zachodnim brzegu Małej Azji, na południe od Efezu, na przeciw Samos. Miasto znane było kiedyś ze swego znaczenia i handlu, mając pod swoim wpływem do 75 miast. Tutaj zatrzymał się na jedną noc apostoł Paweł w swojej drodze z Samos do Miletu.
TRON (2Krn.9:17-19; 1M.41:40; Ob.4:4 i inne). Wywyższone miejsce lub wysokie siedzisko, na które wchodzą i na którym zasiadają królowie i rządzący podczas uroczystych audiencji. jest zwykle wyższy od zwykłego krzesła, tak że trzeba do niego podstawiać podnóżki. Trony budowano różne i były niekiedy tak wysokie, że na nie można było wejść tylko po stopniach, i tak szerokie, że obok króla mogła usiąść królowa lub syn króla (Iz.6:1). Tron Salomona był z kości słoniowej i obłożony czystym złotem (1Krl.10:18-20). Słowo tron w Piśmie Świętym nie tylko odnosi się do ziemskich królów, ale też do samego Boga. Niebo jest tronem Moim, mówi sam Bóg. Szczególne wyobrażenie Pana, siedzącego na tronie chwały, przedstawiają prorocy Izajasz i Ezechiel: Widziałem Pana - mówi pierwszy - siedzącego na tronie wysokim i wyniosłym, a kraj jego szaty wypełniał świątynię (Iz.6:1; Ezch.1:4-28; 10:1).
TRÓJCA ŚWIĘTA. Słowo Trójca w Piśmie Świętym właściwie nie występuje; lecz nauka o Trójcy Świętej tak wyraźnie i otwarcie jest w nim zawarta, że jest podstawową i istotną, wyróżniającą cechą chrześcijańskiej wiary. Samo słowo Trójca spotykamy u Teofila Antiocheńskiego, Tertuliana, Orygenesa, Atanazego Aleksandryjskiego i innych. W Starym Testamencie, jak i w całym Piśmie Świętym, o Trójcy Świętej mówi się wielokrotnie, chociaż nie tak wyraźnie i nie wprost. Na przykład: Słowem Pana uczynione zostały niebiosa, a tchnieniem ust jego całe wojsko ich (Ps.33:6). I wołał jeden do drugiego: Święty, Święty, Święty jest Pan Zastępów! Pełna jest wszystka ziemia chwały jego (Iz.6:3). Lecz szczególnie wyraźnie o Trójcy Świętej mówi się w Nowym Testamencie. Po objawieniu się Pana Jezusa na świecie, tajemnica Trójcy Świętej objawia się na początku służby Pana zbawienia ludzkości - podczas chrztu przez Jana Chrzciciela. Kiedy Pan po chrzcie wyszedł z wody, i oto otworzyły się niebiosa, i ujrzał Ducha Bożego, który zstąpił w postaci gołębicy i spoczął na nim. I oto rozległ się głos z nieba: Ten jest Syn mój umiłowany, którego sobie upodobałem (Mt.3:16-17; Mk.1:10-11; Łk.21:-22). Po Swoim zmartwychwstaniu, wysyłając apostołów do głoszenia, Pan powiedział im: Idźcie tedy i czyńcie uczniami wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego (Mt.28:19). Kościół ciągle wykonuje ten nakaz, chrzcząc wierzących w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, dając świadectwo wierze w trójosobowego Boga. Apostoł Piotr, pozdrawiając wierzących w imieniu Boga, nazywa ich wybranymi według powziętego z góry postanowienia Boga, Ojca, poświęconych przez Ducha ku posłuszeństwu i pokropieniu krwią Jezusa Chrystusa (1P.1:1-2). Apostoł Jan pisze: Albowiem trzej są, którzy świadczą na niebie: Ojciec, Słowo i Duch Święty, a ci trzej jedno są (1J.5:7 BG). W końcu, nauka o Trójcy Świętej ciągle była zachowywana i głoszona, i dotąd jest zachowywana i głoszona, w Kościele od najwcześniejszych czasów apostolskich. Chociaż nie ogarniamy tajemnicy troistości Bóstwa, lecz wierzymy w nią według niezmiennego świadectwa Słowa Bożego: Kim jest Bóg, nikt nie poznał, tylko Duch Boży (1Kor.2:11). Podział między Osobami trójcy Świętej jest następujący: Bóg Ojciec nie jest zrodzony i nie pochodzi od innej Osoby; Syn Boży przedwiecznie zrodzony z Ojca; Duch Święty przedwiecznie pochodzi od Ojca. Trzy Osoby Trójcy Świętej są równe Bożej godności. Jak Ojciec jest prawdziwym Bogiem, tak samo i Syn jest prawdziwym Bogiem, i Duch Święty jest prawdziwym Bogiem, lecz przy tym tak, że w trzech Osobach jest jeden tylko trzyosobowy Bóg.
TRUP. Inaczej martwe ciało (5M.28:26). Odnośnie trupów lub martwych ciał, w Piśmie Świętym Starego Testamentu zawarte są następujące postanowienia: Kto się dotknie zmarłego, jakiegokolwiek trupa ludzkiego, będzie nieczysty przez siedem dni (4M.19:11 BT; 3M.11:39-40 i inne); i to miejsce jest nieczyste oraz wszyscy, którzy w jakiś sposób zetknęli się z nim, wymagają oni oczyszczenia według zakonu (3M.11:32-38; 5M.14:8-12).
TRYFENA (delikatna – Rz.16:12). Rzymska chrześcijanka, którą pozdrawia apostoł Paweł razem z innymi.
TRYFOZA (delikatna – Rz.16:12). Rzymska chrześcijanka, którą pozdrawia apostoł Paweł razem z innymi.

Trzcina
TRZCINA. Trzcina należy do rzędu roślin trawiastych, rosnących w miejscach błotnistych i nadrzecznych. Kosz, do którego został włożony przez matkę mały Mojżesz, był zrobiony z trzciny Nilu. Wyleguje się (hipopotam) pod krzewami lotosu - mówi Pan do Joba - w ukryciu trzciny i bagna (Job.40:21). I będą cuchnąć kanały, spłycieją i wyschną rzeki Egiptu, trzcina i sitowie zwiędną - prorokuje w imieniu Pana Izajasz (Iz.19:6). Trzcinę używano w starożytności do pisania, jak u nas pióra, a też jako przyrząd mierniczy (Ezch.40:3). W czasie cierpień Pana Jezusa żołnierze włożyli Mu w prawą rękę trzcinę jako berło, szydząc z Niego. Bito Go po głowie trzciną, a gąbka nasączona octem, podana Mu do zaspokojenia pragnienia, była podana na trzcinie. Słowo trzcina użyte jest w Piśmie Świętym w znaczeniu przenośnym jako oznaka słabości, łamliwości i chwiejności. Tak na przykład, faraon jest upodobniony do nadłamanej laski trzcinowej, aby pokazać jego niemoc odnośnie wsparcia króla Hiskiasza (2Krl.18:21). I uderzy Pan Izraela tak, że się zachwieje jak trzcina nad wodą - mówi się w 1Krl.14:15. Co wyszliście oglądać na pustyni? Czy trzcinę chwiejącą się od wiatru? (Mt.11:7), pytał się Pan tłumu, żeby usunąć fałszywy pogląd i zaświadczyć nieugiętą twardość i niezmienną stałość Jana Chrzciciela.
TRZCINA WONNA (2M.30:23). Najlepsza trzcina wonna rosła w Arabii i Indiach, a niższej jakości - w Egipcie i Syrii. Była ona częścią składową oleju do obrzędowego namaszczania i była przedmiotem handlu z Tyrem. Wedan i Jawan dostarczali ci z Uzalu na twój rynek żelazo kowane, kasję i trzcinę (Ezch.27:19).
TRZECIA KSIĘGA MOJŻESZOWA. Składa się z 37 rozdziałów. Można ją podzielić na cztery główne rozdziały: — 1) Postanowienia odnośnie ofiar i ich składania. — 2) Wyświęcenie na urząd arcykapłana, kapłanów i lewitów. — 3) Postanowienia odnośnie czystych i nieczystych zwierząt oraz oczyszczenia ludu, odnośnie Namiotu Zgromadzenia i inne. — 4) Święta i uroczystości. Zakon obrzędowy, wyłożony w 3M. jest bardzo wieloraki i różnorodny. Różne rodzaje zwierząt ofiarnych, ich wiek, wielkość, płeć, jak też sam sposób składania ofiary, jest to opisane w 3M. ze wszystkimi szczegółami. Żydzi, którzy w ciągu roku czytają w swoich synagogach cały Pięcioksiąg Mojżesza, dzielą Trzecią Księgę Mojżeszową na dziesięć sobotnich czytań lub parashioth, jak powszechnie i zwykle nazywają się one. Celem napisania księgi niewątpliwie było to, żeby przygotować Izraela do przyjścia i należnego przyjęcia Mesjasza. Według nauki apostoła Pawła w Hbr.10:1, zakon zawierał w sobie tylko cień przyszłych dóbr i miał symboliczne znaczenie, jak to też apostoł wyjaśnia w innym miejscu, mówiąc: Wszystko to są tylko cienie rzeczy przyszłych; rzeczywistością natomiast jest Chrystus (Kol.2:17). Według tego samego apostoła, zakon był naszym przewodnikiem do Chrystusa, abyśmy z wiary zostali usprawiedliwieni (Ga.3:24). Niekiedy części NT, a szczególnie List do Hebrajczyków, jak też Objawienie, są trudne do zrozumienia lub nawet zupełnie są niezrozumiałe przy braku światła z 3M.
TRZEŹWOŚĆ (1P.5:8). Chrześcijański umiar w jedzeniu i piciu, tak samo jak szczególna i ciągła dbałość o siebie pod względem chronienia duszy i ciała przed wszelką nieczystą i grzeszną myślą, pożądliwością i czynem. Bądźcie trzeźwi, czuwajcie! Przeciwnik wasz, diabeł, chodzi wokoło jak lew ryczący, szukając kogo by pochłonąć - mówi apostoł.
TRZĘSIENIE ZIEMI (1Krl.19:11; Mt.27:51). Jedno z groźniejszych zjawisk natury, uwidaczniające się w podziemnych wstrząsach, drżeniu i zapadaniu się ziemi, niekiedy rozstąpieniem się jej i zniszczeniem wszystkiego, co istniało i żyło na ziemi. Głębokie uczucie strachu, pojawiające się podczas trzęsienia ziemi, mimo woli przywodzi na myśl wszechpotęgę Pana i sprawiedliwy jego gniew, wyrażający się w tym prawdziwie groźnym zjawisku. W Piśmie Św. wskazuje się tylko na nieliczne przypadki rzeczywistych trzęsień ziemi. Trzęsieni ziemi było w tym czasie, kiedy Eliasz znajdował się na górze Choreb (1Krl.19:11-12). Trzęsienie ziemi za panowania Uzjasza, o którym mówi prorok Amos (1:1) i Zachariasz (14:5), o którym mówi tez Józef Flawiusz z tym dodatkiem, że ono rozdzieliło górę w pobliżu Jerozolimy i było tak silne, że utworzyło między dwiema częściami góry dużą dolinę. Trzęsienie było jednym ze znaków, które towarzyszyły ukrzyżowaniu Pana. I ziemia się zatrzęsła – mówi Mateusz – i skały popękały, i groby się otworzyły (27:51-54). Podobne wielkie trzęsienie ziemi było w Filippi, kiedy Paweł i Sylas przebywali w więzieniu (Dz.16:26). Trzęsienia ziemi czasami nawiedzają Palestynę i obecnie. O trzęsieniach ziemi mówi Zbawiciel w rozmowie z uczniami na górze Oliwnej jako o jednym ze znaków, które miały poprzedzać zniszczenie Jerozolimy (Mt.24:7), a Józef Flawiusz i inni historycy potwierdzają dosłowne wykonanie się tej przepowiedni Pana. Trzęsienia ziemi w języku proroków w przenośni określają różne zawirowania i wstrząsy w życiu narodów i królestw.
TRZOS (Mk.6:8). Rodzaj opasania lub pasa jako niezbędna część wierzchniej odzieży. Wewnątrz pusty, mający u góry otwór, przez który wrzuca się pieniądze i inne cenne rzeczy.
TUBAL (znaczenie słowa nie jest znane). Imię osoby i nazwa ludu:
  1. Tubal (1M.10:2) - piąty syn Jafeta;
  2. Tubal (Iz.66:19) - lud ze wschodniej części Azji Mniejszej.
 TUBALKAIN (znaczenie słowa nie jest znane – 1M.4:22). Syn Lamecha i Sylly, żyjący przed potopem. W Biblii o nim mówi się tylko to, że on wykuwał wszelkie narzędzia z miedzi i żelaza.
TUCZNY DRÓB (1Krl.4:23; Neh.5:18). Ptactwo szczególnie odkarmione. Z dużym prawdopodobieństwem można rozumieć, że były to gęsi.
TUNIKA (2M.29:5; J.19:23 BT). Z odzieży Izraelitów, jak u mężczyzn, tak i u kobiet; była też częścią szat kapłanów i Lewitów (2M.28:40). Ubierano ją na gołe ciało i była z rękawami. Przy czym słowo tunika w Piśmie Świętym używa się też w odniesieniu do wierzchniej odzieży, jak i w ogóle do odzieży. Tunika Jezusa Chrystusa, o którą rzucali losy żołnierze po Jego ukrzyżowaniu, nie była szyta, ale od góry cała tkana.
TURKUS (Iz.54:11). Kamień szlachetny, z niego będą zbudowane fundamenty nowego Jeruzalemu.
TWIERDZA. To słowo w wojskowym znaczeniu oznacza jakiekolwiek miejsce, umocnione w sposób sztuczny albo przez naturę, albo przez jedno i drugie. W Biblii to słowo zawiera w sobie też pojęcie i o obwarowanych miastach, które były już w ziemi kananejskiej, zanim Izraelici zawładnęli nią (4M.13:28). W każdej miejscowości, która była w naturalny sposób dostępna, łatwo można było zbudować kamienne zabezpieczenia, które z wielkim trudem mogłyby być zniszczone przez napadających i które stawały się dostępne tylko przy pomocy oblężniczych drabin lub długotrwałego oblężenia, w wyniku którego powstawał głód. Starożytne twierdze często wytrzymywały bardzo długie oblężenia licznych wojsk, tak np. Izraelici nie mogli zdobyć twierdzy Syjon do czasów panowania Dawida (2Sm.5:7 i następne). Ostatnie oblężenie Samarii trwało trzy lata. Miasto w starożytności z konieczności musiało być twierdzą; dlatego też biblijne określenie: zbudował miasto (1M.4:17) – znaczy to samo co zbudował twierdzę. Umocnienia w starożytności były bardzo proste; składały się z jednego lub wielu murów z wieżyczkami na środku. Kamienne mury były na tyle trwałe i szerokie, że po nich mogły przejeżdżać wozy, i tak niekiedy wysokie, że w niektórych przypadkach było bardzo trudno na nie wspiąć się nawet na drabinach oblężniczych. Takie np. były mury Babilonu. Często wokół twierdzy były rowy lub kanały z wodą. Bramy w twierdzach były umacniane szczególnie mocno i były chronione szczególnie troskliwie. Prócz zewnętrznych murów, wewnątrz niektórych twierdz były też baszty, w których chronili się oblegani jako ostatnim swoim schronieniu (Sdz.9:46 i inne). Oddzielne twierdze budowano w miastach i osiedlach w celu obrony ich przed grabieżą i rozbojem (5M.3:5 i następne) oraz w górach jako miejsca czasowego schronienia (Sdz.6:2), z których w dogodnych przypadkach można było robić wypady. O różnych rodzajach twierdz i umocnieniach, bardzo często mówi się w Biblii.
TYBERIADA. Masto na południowo-zachodnim brzegu Tyberiadzkiego jeziora, 4,5 godziny drogi od Nazaretu i 3 od Kafarnaum. Miasto otrzymało swoją nazwę od imienia rzymskiego cesarza Tyberiusza. Według świadectwa Józefa Flawiusza, zostało zbudowane przez Heroda Antypasa w 16 roku po Chrystusie. W małej odległości od miasta, według jego własnych słów, we wsi Emmaus były źródła ciepłej wody. Większość mieszkańców miasta tworzyli Galilejczycy. W celu upiększenia nowego miasta, które stało się stolicą Galilei, Herod Antypas wybudował w nim królewski pałac. Po zniszczeniu Jerozolimy Tyberiada znana była jako centrum żydowskiej literatury i nauki. Nazwę Tyberiady w Piśmie Świętym wymienia się tylko trzy razy (J.6:1,23; 21:1), i między innymi o niej mówi się jako o miejscu, od którego nadeszły inne łódki... w pobliże tego miejsca, gdzie jedli chleb, nad którym Pan wypowiedział dziękczynienie.

Srebrna moneta Tyberiusza
TYBERIUSZ (Łk.3:1). Rzymski cesarz. Za panowania Tyberiusza rozpoczął służbę Jan Chrzciciel. W czasie jego panowania minęło 14 lat ziemskiego życia Zbawiciela. W 15 roku jego panowania Jan Chrzciciel i Jezus Chrystus mieli około 30 lat (Łk.3:23). W czasach Tyberiusza, po swoim chrzcie z rąk Jana, Pan jawnie kontynuował Swoją służbę dla zbawienia ludzi; w jego czasie też cierpiał, zmarł i zmartwychwstał.
TYCHIKUS (przy którym jest szczęście – Dz.20:4). Jeden z 70 uczniów, chrześcijanin z Azji, towarzyszący apostołowi Pawłowi razem z Trofimem i innymi podczas jego podróży z Macedonii do Jerozolimy. Apostoł nazywa go bratem umiłowanym oraz wiernym sługą i współpracownikiem w Panu (Kol.4:7; Ef.6:21).
TYDZIEŃ (1M.29:27). Słowo tydzień w powyższym cytacie oznacza siedem dni weselnego święta. Dzielenie czasu na siedem dni tygodnia ma swój początek w tworzeniu świata (1M.7:4-10; 8:10-12) i ślady tego spotykamy prawie u wszystkich ludów całego świata. We wszystkich wschodnich krajach, w najstarszych ludach, nawet wśród dzikich plemion Afryki zachował się ten podział. Izraelici nie mieli szczególnych nazw dla dni tygodnia, lecz nazywali je pierwszym, drugim, trzecim dniem tygodnia. Nazywanie dni w obecnym czasie w krajach zachodnich wzięto z saksońskiego języka, w którym one miały mitologiczne znaczenie. Prócz tygodnia, składającego się z siedmiu dni i trwającego od jednej soboty do drugiej, Żydzi mieli też tydzień składający się z siedmiu lat, przypadający co czterdzieści dziewięć lat, w roku pięćdziesiątym, inaczej jubileuszowym.
TYGRYS (szybki – 1M.2:14; Dn.10:4). Inaczej Chiddekel - jedna z najbardziej znanych i wielkich rzek Azji. Tę nazwę i inne nazwy rzeki często spotyka się na starożytnych pomnikach asyryjskich. Nazwę rzeki Chiddekel lub Tygrys pierwszy raz spotykamy w Biblii jako nazwę rzeki, która płynie w Edenie. Wymieniona jest też w księdze proroka Daniela (10:4).
TYMON (uczony, poważny – Dz.6:5). Jeden z siedmiu diakonów, wybranych przez apostołów. Według tradycji był on biskupem w Bostrze (w Arabii), gdzie męczeńsko zginął.
TYMOTEUSZ (czczący Boga – Dz.16:1-3; Rz.16:21; 1Tm.1:2 i inne). Uczeń i gorliwy współpracownik apostoła Pawła w sprawie zwiastowania ewangelii. Urodzony w Listrze. Jego matce na imię było Eunika i była Żydówką, a babka miała na imię Loida. Matka jego i babka były już nawrócone na chrześcijaństwo (Dz.16:1) i miały one dobry wpływ na młodego Tymoteusza. Od nich otrzymał chrześcijańskie wychowanie. Ojciec Tymoteusza był Grekiem. Niewątpliwie do nawrócenia Tymoteusza przyczynił się apostoł Paweł, gdyż apostoł wszędzie nazywa go albo synem lub umiłowanym synem, albo wiernym synem w Panu (1Tm.1:18; 1Kor.4:17; 2Tm.1:2). Od dzieciństwa znał Pisma Święte (2Tm.3:15); miał wczesne lecz zdrowe religijne wychowanie dzięki trosce o to jego matki i babki. W późniejszym okresie jego życia apostoł Paweł z wielkim szacunkiem mówi o nim: Dzieło Pańskie sprawuje jak i ja (1Kor.16:10). W innym miejscu świadczy on, że Tymoteusz razem z nim i Sylwanem zwiastował Syna Bożego, Jezusa Chrystusa, Koryntianom (2Kor.1:19). W Liście do Filipian (2:19-20) apostoł mówi o Tymoteuszu jako o człowieku, którego nie ma takiego drugiego, szczerze troszczącego się o nich. Apostoł wysłał do Tymoteusza dwa listy, pierwszy i drugi. Według tradycji, sam apostoł Paweł wyznaczył Tymoteusza na biskupa kościoła w Efezie, włożywszy na niego ręce. Według tradycji, po 15 latach służby na urzędzie biskupa, zmarł męczeńską śmiercią w czasach Domicjana.

Ruiny Tyru
TYR (skała). Nazwa starożytnego, znakomitego miasta fenickiego, o którym wielokrotnie mówi Pismo Święte i inni autorzy (Joz.19:29). Według świadectwa Józefa Flawiusza, zostało założone 240 lat przed zbudowaniem świątyni Salomona. Po podziale Ziemi Obiecanej Tyr znajdował się w granicach plemienia Asera, lecz władali nim jego pierwotni mieszkańcy i przez długi czas był rządzony przez swoich własnych królów. Imiona niektórych z nich zawarte są w Piśmie Świętym (2Sm.5:11; 1Krl.5:1). Za panowania Dawida i Salomona między mieszkańcami Tyru i Izraelitami istniał szczególnie przyjazny związek i niewątpliwie sprzyjało to handlowi Izraela, bo Tyryjczycy od dawna już znani byli ze swojego handlu morskiego. Przepych, bezbożność i bałwochwalstwo mieszkańców Tyru niejednokrotnie były piętnowane przez proroków, przepowiadających za to ostateczną zgubę Tyru (Iz.23:1; Jr.25:22; Am.1:9-10; Ezch.26:2 i inne). Niektóre z tych biblijnych przepowiedni, przede wszystkim znajdujące się w księdze proroka Ezechiela, wyróżniają się szczególną mocą, jasnością i pełnią. Wskazuje się w nich na potęgę Tyru, na jego różnorodny i wielki handel, jego bogactwa, przepych itd. Tyr nie był tak starożytny jak Sydon, lecz był on ponad nim. Składał się z dwóch oddzielnych części: Jedna z nich znajdowała się na skale lub niedużej wyspie, w pobliżu brzegu, a druga na półwyspie; lecz która z nich była starsza, jest to sporne. O Tyrze znajdującym się na półwyspie wspomina już Jozue jako o warownym grodzie (19:29). W mieście były dwa porty. Jeden w północnej części, nazywający się Sydoński, a drugi w południowej - Egipski. Duży kanał, przeprowadzony przez całe miasto, łączył ze sobą te dwa porty.

O Tyrze niejednokrotnie mówi się w Biblii w czasach panowania Dawida i Salomona. Chiram, król Tyru, zawarł przymierze z Dawidem i Salomonem, i dostarczał im drewno cedrowe, cieśli i kamieniarzy do budowy świątyni i pałacu w judzkiej stolicy. Z pomocą Chirama Salomon zbudował okręty w Esjon-Geber przy Elat nad brzegiem Morza Czerwonego w ziemi edomskiej, i razem z żeglarzami Chirama poddani Salomona wypłynęli do Ofir, przywożąc stamtąd złoto, srebro, drogie kamienie, kość słoniową itp. O handlowych kontaktach mieszkańców Tyru z Izraelitami wyraźnie pisze prorok Ezechiel (roz.27). Lecz razem z wyższą pozycją Tyryjczyków, z powiększeniem i bogactwa i chwały, wzrastały i pomnażały się ich wady i bezprawie. W swojej pysze Tyr mówił w sercu swoim: Jestem bogiem, siedzibę bogów zamieszkuję pośród mórz (Ezch.28:2). O głębokim moralnym upadku Tyru prorok Ezechiel pisze, co następuje: Ty, który byłeś odbiciem doskonałości, pełnym mądrości i skończonego piękna, byłeś w Edenie, ogrodzie Bożym; okryciem twoim były wszelakie drogie kamienie: karneol, topaz i jaspis. chryzolit, beryl i onyks, szafir, rubin i szmaragd; ze złota zrobione były twoje bębenki, a twoje ozdoby zrobiono w dniu, gdy zostałeś stworzony. Obok cheruba, który bronił wstępu, postawiłem cię; byłeś na świętej górze Bożej, przechadzałeś się pośród kamieni ognistych. Nienagannym byłeś w postępowaniu swoim od dnia, gdy zostałeś stworzony, aż dotąd, gdy odkryto u ciebie niegodziwość. Przy rozległym swoim handlu napełniłeś swoje wnętrze gwałtem i zgrzeszyłeś... Dlatego tak mówi Wszechmocny Pan: Oto wystąpię przeciwko tobie, Tyrze! Wywiodę przeciwko tobie liczne narody, jak morze, gdy podnosi swoje fale. I zburzą mury Tyru, i rozwalą jego wieże; zmiotę z niego jego kurz i uczynię z niego nagą skałę. Będzie miejscem, gdzie rozciągają sieci rybackie pośród morza - gdyż Ja powiedziałem - mówi Wszechmocny Pan - i stanie się łupem narodów (Ezch.26:1-5,12-14; 27:26-36; 28:6-19). To wszystko w swoim czasie się wykonało.

Kiedy Tyr założył wiele kolonii w wielu miejscach i założył Kartaginę, kiedy jego panowanie na morzu było bezpieczne, wszedł w konflikt z Salmanasarem, królem asyryjskim, a później z Nabukadnesarem, królem babilońskim, który trzymał miasto w oblężeniu, według niektórych, przez 13 lat, i na koniec z Aleksandrem Macedońskim, który usypał wielką ziemną groblę z półwyspu na wyspę. Miasto po siedmiu miesiącach obrony zostało zdobyte i spalone; 10 tys. mieszkańców zginęło, a 40 tys. wzięto jako niewolników. Tyr później popadł pod władzę Rzymian, lecz już nigdy nie powrócił do poprzedniego blasku i wielkości.

W czasach nowotestamentowych mieszkańców Tyru Pan Jezus Chrystus postrzegał jako zdolniejszych do przyjęcia prawd zbawienia niż niektórych Żydów. Bo gdyby w Tyrze i Sydonie działy się te cuda, które u was się stały, dawno by w worze i popiele siedząc, pokutowały. Toteż lżej będzie Tyrowi i Sydonowi na sądzie aniżeli wam - powiedział Pan Jezus (Mt.11:21-22; Łk.10:13-14). Wielu z nadmorskich okolic Tyru i Sydonu przychodziło do Pana Jezusa, aby słuchać Jego nauki i być uzdrowionym z chorób (Mk.3:8; Łk.6:17). W okolicach Tyru i Sydonu uzdrowił On opętaną przez demona córkę pewnej niewiasty kananejskiej, która pomimo że była poganką, miała wielką wiarę w Niego jako Zbawiciela (Mt.15:21-28). Z Dziejów Apostolskich widzimy, że w Tyrze wcześnie powstał zbór chrześcijański. Apostoł Paweł powracając do Jerozolimy po trzeciej swojej podróży misyjnej, w swojej drodze zatrzymał się w Tyrze, znalazł tutaj uczniów i spędził u nich siedem dni (Dz.21:3-6).
TYRANOS (władający, mający nieograniczoną władzę, dręczyciel – Dz.19:9). Jeden z mieszkańców Efezu. W szkole, mieszczącej się w jego domu, apostoł Paweł zbierał uczniów i każdego dnia dyskutował o prawdach wiary chrześcijańskiej. Czy Tyranos był greckim sofistą, czy żydowskim nauczycielem, tego nie wiemy. Dwuletnie głoszenie ewangelii przez apostoła w jego domu miało powodzenie, tak że wszyscy mieszkańcy Azji, Żydzi i Grecy, słyszeli apostolskie zwiastowanie o Panu Jezusie.
TYRCHAKA lub Tyrhaka (znaczenie nie określone – 2Krl.19:9; Iz.37:9). Król etiopsko-egipski, walczący z królem asyryjskim. Współczesny króla Hiskiasza.
TYRSATA (Neh.8:9 BG). Tytuł naczelnika lub namiestnika perskiego w Judei, używany w Piśmie Świętym w odniesieniu do Zerubabela i Nehemiasza.
TYTUS (godny szacunku – Gl.2:1). Jeden z 70 uczniów, poganin z pochodzenia, z Antiochii, nawrócony na chrześcijaństwo przez kazanie apostoła Pawła. Tytus był towarzyszem apostoła Pawła w jego apostolskich podróżach (2Kor.8:6,16,23), jego współpracownikiem w dziele ewangelii i nierzadko był posyłany do różnych zborów z jego poleceniami. Apostoł w swoim liście do Tytusa pisze do niego, że on, będąc z nim na Krecie, zostawił go tutaj po to, żeby dokończył to, czego apostoł nie zdążył i we wszystkich miastach ustanowił starszych (1:5). Z tego widać, że Tytus był ustanowionym przez apostoła Pawła biskupem Krety, gdzie też zmarł w 94 roku swego życia, za panowania cesarza Trajana.
UBŁAGALNIA (2M.25:17 BG i inne; w BT – przebłagalnia). Inaczej - wieko Skrzyni Świadectwa, w której chronione były tablice Zakonu. Zrobione było ze złota i miało na obu krawędziach dwa złote cheruby, rozpościerające swoje skrzydła nad wiekiem. Z ubłagalni Bóg ujawniał się Mojżeszowi i ogłaszał mu Swoją wolę (2M.30:6; 37:7,9; 3M.16:2). To wieko nazywało się ubłagalnią, przebłagalnią, dlatego że w dniu oczyszczenia, raz do roku, arcykapłan wchodził z krwią zwierzęcia ofiarnego do Miejsca Najświętszego i kropił krwią nad Skrzynią Świadectwa w celu oczyszczenia grzechów ludu. Sens i znaczenie tego działania wyjaśnił apostoł Paweł w Liście do Hebrajczyków (9:3-15, 24-28 i dalej w 10 r.).
UBOGOŚĆ DUCHOWA (Mt.5:3). Nie mamy nic swego, lecz mamy tylko to, co da nam Bóg i co możemy uczynić z Bożą pomocą i łaską. Dlatego powinniśmy uważać siebie za ubogich i o wszystko zabiegać o miłosierdzie Boże. Według Złotoustego, ubogość duchowa jest pokorną mądrością. Ubogimi w duchu mogą być i bogaci, jeśli mają świadomość, że widoczne bogactwo jest nie trwałe i szybko ulotne, i że ono nie zastąpi braku dóbr duchowych.
UBÓSTWO. Ubóstwem nazywa się taką sytuację człowieka, kiedy on nie jest w stanie zabezpieczyć sobie niezbędnych potrzeb życia. Chociaż ziemia Obiecana, zdobyta przez Izraelitów, płynęła mlekiem i miodem, lecz ubodzy i nędzarze zawsze byli w Izraelu (5M.15:4-6; J.12:8). Przyczyny ubóstwa były bardzo różne: wzrost ludności, wyniszczające wojny, moralne przyczyny itd. Lecz wszyscy ubodzy w Izraelu, wdowy i sieroty, nie tylko byli pod ochroną zakonu i mieli przychylność osób wpływowych, ale też zakon zawierał parę postanowień dla nich korzystnych: każdemu ubogiemu pozwalano zbierać w cudzych winnicach winogrona dla zaspokojenia głodu, na obcym polu zbierać kłosy, tylko nie można było zabierać ze sobą w naczyniu żadnej kiści winogron lub sierpem żąć kłosy (5M.23, 24 itd.). W czasie żniw nie żęto do samego końca pola i nie zabierano zapomnianego na polu snopa; pozostawione kłosy i owoce były dla ubogich, wdów, sierot i obcych przybyszów (3M.19:9-10; 5M.24:19-21). Rut chodziła zbierać kłosy po zżętych polach (Rut 2:2-3). Szczególnego rodzaju nakaz, odnośnie ubogich i obcych przybyszów, obowiązywał w roku sabatowym i jubileuszowym, kiedy im zwracano dziedziczną ziemię i mieli znowu swoje prawa. Pod groźbą kary Bożej, zakon ostrzega też Izraelitów przed prześladowaniem i uciskiem obcych przybyszów i ubogich (2M.22:21-22; 3M.19:33-34), a szczególnie przed nieuczciwością przed sądem (2M.23:3-6; 3M.19:15). W Święto Przaśników, w Święto Tygodni i w Święto Szałasów, trzy razy w roku, Izraelici, według zakonu, mieli obowiązek świętować z rodziną i sługami, z obcymi przybyszami, wdowami i sierotami, każdy z dobrowolnymi szczodrymi darami (5M.16:10-17). W późniejszych czasach wśród Żydów, ubogich i potrzebujących było bardzo dużo; wszędzie ich można było zobaczyć na drogach i ulicach.
UCZEŃ (Mt.10:24). Osoba otrzymująca lekcje i pouczenia od innej osoby. W Nowym Testamencie słowo uczeń oznacza naśladowcę jakiegoś nauczyciela, jak np. Jana Chrzciciela (Mt.9:14), tak samo jak i apostołów Pana Jezusa Chrystusa. Tę nazwę niekiedy stosuje się do wszystkich wierzących (Dz.9:1. Wszystkim Swoim uczniom Pan Jezus Chrystus przede wszystkim zapowiadał: Uczcie się ode Mnie... (Mt.11:29).
UCZONY W ZAKONIE (Mt.22:35; Łk.7:30). Nauczyciele zakonu (Łk.5:17), tworzyli grupę osób, które studiowały i interpretowały żydowski zakon. Na nich spoczywał obowiązek przepisywania zakonu i w wielu przypadkach rozwiązywania problemów, dotyczących zakonu, dlatego też nazywali się uczonymi w zakonie (Ezd.7:6-11). Wielu nauczycieli zakonu było członkami Rady Najwyższej. Ich wpływ na lud był bardzo wielki i często są wymieniani pod nazwą uczonych w Piśmie, razem z arcykapłanami oraz starszymi ludu żydowskiego. Wśród tych uczonych byli ludzie godni wszelkiego szacunku, jak np. Ezdrasz, Gamaliel czy Nikodem, lecz większość z nich była przywiązana jedynie do tradycji, nie rozumiała dycha zakonu i fałszywie interpretowała go; byli oni ślepymi przywódcami ludu i dlatego Pan Jezus tak często i tak mocno piętnował ich (Mt.23).
UCZTA (Łk.14:13 BG). W Biblii często spotykamy wzmianki o ucztach i panujących na nich obyczajach. Zwykle wydawano uczty w powszechne święta, także w przypadku dziękczynnych ofiar w jakichkolwiek warunkach (1Sm.9:13; 1Krl.1:9; 3:15), lub z powodu szczególnych wydarzeń w domu i rodzinie. Tak np. Abraham wydał wielka ucztę w dniu odstawienia Izaaka od piersi (1M.21:8); podczas ślubnej uroczystości Jakuba Laban zebrał wszystkich z okolicy i wydał ucztę (1M.29:22). W dniu swoich urodzin faraon wydał ucztę dla swoich dworzan (1M.40:20). Herod w dniu swoich urodzin też wydał ucztę (Mk.6:21). Przepowiadając prześladowania, mające dosięgnąć Jerozolimę, prorok Jeremiasz mówi: I pomrą wielcy i mali w tej ziemi, nie będą grzebani ani opłakiwani, nie będą się dla nich ranić ani strzyc do goła. I nie będą się łamać chlebem z tym, który jest w żałobie, aby go pocieszyć z powodu umarłego; oni im nie dadzą pić z kielicha pocieszenia z powodu ich ojca i ich matki (Jr.16:6-7). Wśród wschodnich ludów było w zwyczaju udzielanie szczególnych łask na szczególnych ucztach (Est.5:6; 7:2). Uczty na Wschodzie rozpoczynały się zwykle wieczorem. Rzymska uczta składała się z kolacji, rozpoczynała się zwykle około trzeciej godziny po południu. Należy przypuszczać, że tak samo było u Żydów. Goście zabawiali się opowiadaniem różnych wydarzeń, humorystycznych historii, a niekiedy rozwiązywaniem różnych zagadek (Sdz.14:12), lecz najczęściej poezją i muzyką (Iz.5:2; 24:7,9; Am.6:4-6). Gości zapraszali słudzy (Mt.22:3-4), przychodzili w odświętnych ubraniach (Kzn.9:8); witali ich radośnie sami gospodarze, podawano im wodę do omycia nóg, namaszczano ich głowy olejem (Łk.7:45). Sama uczta wyróżniała się obfitością jadła i różnorodnością pokarmów. Słudzy umywali gościom ręce (Mk.7:2), a później obrzucano ich kwiatami i skrapiano wonnościami (Ps.23:5; 45:9; Kzn.9:8; Łk.7:38-46).

Zaszczytnym miejscem było miejsce w środku. W czasach starożytnych prócz muzyki i tańców podczas uczty odbywały się też walki gladiatorów. O wielkości starożytnych świąt i liczebności gości obecnych na nich można sądzić już z następującego faktu: Juliusz Cezar urządził kiedyś powszechną ucztę, na której było obecnych około 22 tys. gości, z których każdy zajmował oddzielne miejsce. Dlatego biblijne opowieści o ucztach z wielką ilością gości zasługują na całkowitą wiarę. Uczty u Izraelitów były skromne, proste i przyzwoite, i sam Pan brał w nich udział (Mt.11:19). Dopiero ze wzrostem dobrobytu w kręgach bogatych zaczęły pojawiać się niewstrzemięźliwe uczty, które miały miejsce wśród nich wskutek mieszania się z obcymi ludami, z Grekami i Rzymianami. Wtedy to na ucztach zaczęły pojawiać się też tańce (Mt.14:6) i różne bezeceństwa, i w końcu zaczęło się całkowite naśladowanie rzymskich orgii oraz radosnych procesji z gwarnym tłumem, z muzyką, śpiewem i pląsami. Lecz ludzie pobożni nie pozwalali sobie na takie uczty (1Sm.25:36).
UCZTA MIŁOŚCI (Judy w.12; 1Kor.11:20-27). Wspólny stół lub uczta w pierwotnym Kościele, przygotowana z tego, co dobrowolnie przynieśli wierzący. Odbywała się zwykle po Wieczerzy Pańskiej. Jedzenie na ucztę miłości poświęcano podczas nabożeństwa. Były to zwykle warzywa, ryby, mięso i mączne wyroby; wino też nie było wyjątkiem. Ucztę miłości zwykle rozpoczynano modlitwą i obmyciem rąk; w czasie uczty śpiewano psalmy i pieśni duchowe, czytano i wyjaśniano miejsca z Pisma Świętego; a na koniec zbierano datki pieniężne na ubogich, wdowy, sieroty i innych nieszczęśliwych. Wszystko kończono modlitwą i braterskim pocałunkiem. Trzeba zauważyć, że jawni grzesznicy i ci, którzy musieli publicznie się upamiętać, a także zawieszeni, nie uczestniczyli w uczcie miłości. Uczty miłości na początku były bardzo powszechne szczególnie w Jerozolimie, Troadzie, Koryncie.
UEL (wola Boża – Ezd.10:34). Jeden z potomków Baniego, mający żonę obcoplemienną.
UFAS (Jr.10:9; Dan.10:5). Miejsce wymienione w Biblii tylko dwa razy, jako miejsce skąd przywożono złoto. Powszechny pogląd odnośnie tego miejsca jest taki, że jest to inna nazwa Ofiru, jak to jest zaznaczone w syryjskim przekładzie. Zaś inni sądzą, że tak nazywała się kraina lub ziemia, znana ze swego złota.
UKAL (wypełniony smutkiem, bólem – Prz.30:1 BT i BG). Jeden z mądrych mężów, do których Agur kierował swoje wypowiedzi, będące we wskazanym rozdziale księgi Przypowieści Salomona. Według starej żydowskiej tradycji, Ukal razem z Itielem był albo uczniem, albo współczesnym Agura.
UKRZYŻOWANIE (Mt.23:34; 27:31 i inne). Ukrzyżowanie od najdawniejszych czasów było okrutną i haniebną karą. Rzymianie uważali ukrzyżowanie za najbardziej haniebną śmierć, na którą skazywali tylko zdrajców i wielkich złodziei (Łk.23:2). Było ono uważane za przeklętą śmierć (5M.21:22-23; Gl.3:13). Gdyż napisano: Przeklęty każdy - mówi apostoł Paweł - który zawisł na drzewie. Stąd moc wypowiedzi w Listach apostoła Pawła: do Koryntian (1Kor.1:23), do Filipian (2:8), do Hebrajczyków (12:2). Po wygłoszeniu wyroku: jesteś skazany na ukrzyżowanie, skazany był rozbierany, pozostawiano tylko wąską przepaskę wokół bioder, przywiązywany piersią do krzyża i bity prętem lub biczem ze skórzanych pasków (Iz.53:3), co nieraz już powodowało śmierć. Po biczowaniu przestępcę zmuszano do niesienia całego krzyża lub jego części na miejsce kaźni. Miejscem kaźni zwykle było jakieś wzniesienie poza miastem i w pobliżu większej drogi. Krzyże miały różne kształty. Krzyż wkopywano w ziemię, a jego wysokość wynosiła od trzech do czterech i pół metra, tak że nogi skazanego były zwykle ponad metr nad ziemią. Poprzeczna belka zwykle miała od dwóch do dwóch i pół metra długości. W środku górnej części krzyża była poprzeczka, przy pomocy której przestępcę podnoszono sznurami; zdejmowano z niego resztkę odzieży, przywiązywano do krzyża, a później przybijano do krzyża jego ręce i nogi ostrymi żelaznymi gwoździami. Inni twierdzą, że przy ukrzyżowaniu przybijano tylko ręce, a nogi przywiązywano sznurem. Oczywiście, używano i sznurów do unieruchomienia nóg, żeby później łatwiej było je przybić. Lecz Zbawiciel, przekonując uczniów o Swoim zmartwychwstaniu, pokazywał im rany na rękach i na nogach (Łk.24:39). Żeby trochę zmniejszyć cierpienia skazańca, było w zwyczaju dawać mu wino zmieszane z mirrą. Zbawiciel nie przyjął tego (Mk.15:23), pragnąć przecierpieć w pełnej świadomości do samego końca wszystkie męki tej strasznej śmierci. Ocet był orzeźwiającym napojem dla rzymskich żołnierzy i kiedy podali go dla Niego na krzyżu, On trochę wypił (Mt.27:48).

Skazańca zwykle przybijało do krzyża czterech rzymskich żołnierzy, wyznaczonych do tego celu, którzy zwykle zabierali według losów odzież ukrzyżowanego (Mt.27:35). Żołnierze podzielili między sobą odzież Zbawiciela i rzucili los odnośnie jednej części (Ps.22:19). Między siebie dzielą szaty moje (Pana Jezusa) - proroczo zauważa psalmista - i o suknię moją los rzucają. Według rzymskiego zwyczaju przestępstwo ukrzyżowanego pisano krótko na desce, którą umieszczano u góry na krzyżu. Nazywała się ona u Rzymian titulus (J.19:19-20).

Rozciągnięcie ramion po niedawnym biczowaniu, niemożliwość uczynienia najmniejszego ruchu bez strasznego bólu, przebicie rąk i nóg ostrymi gwoździami, długie wiszenie na krzyżu z ranami na rękach i nogach w promieniach słonecznych, utrata krwi i głęboka świadomość nie zasłużonej haniebnej śmierci, poniesionej przez Zbawiciela - wszystko to zwiększało do największego stopnia cierpienia na krzyżu, które często trwały do trzech dni i nawet dłużej. Oto dlaczego Piłat zdziwił się, gdy się dowiedział, że Pan Jezus Chrystus oddał Swego ducha przed spodziewanym czasem (Mk.15:44).

U Rzymian skazany na śmierć krzyżową często pozostawał na krzyżu dotąd, póki ciało jego nie spadło na ziemię pod wpływem swego ciężaru; lecz w Judei Żydzi mogli z mocy zakonu Mojżeszowego (5M.22:23) kończyć cierpienia skazanych na śmierć krzyżową przed zachodem słońca. Dokonywało się to w różny sposób: niekiedy podkładano ogień pod krzyż, a niekiedy rozbijano ich członki młotem lub przebijano bok włócznią (J.19:31,37). Trzeba przy tym zauważyć, że cierpienia skazanych na krzyż były tak wielkie i okropne, że uważano to za najokropniejszy i najbardziej haniebny ze wszystkich rodzajów kaźni. Znany rzymski orator Cyceron uważał nawet samo wspominanie o egzekucji na krzyżu jako niegodne rzymskiego obywatela i wolnego człowieka.

Lecz Syn Boży, przelawszy Swoją krew za grzechy całego rodzaju ludzkiego, tym samym uczynił krzyż symbolem najwyższej czci i chwały, symbolem odkupieńczej łaski, zbawienia i wiecznego życia. O krzyżu w Piśmie Świętym często mówi się w przenośni, aby określić łaskawą ofiarę krzyża Pana Jezusa Chrystusa i Jego uległość Swemu Ojcu nawet do śmierci (Flp.2:8). Jako prawdziwi naśladowcy Pana Jezusa Chrystusa, wszyscy powinniśmy ukrzyżować swoje ciało z namiętnościami i żądzami (Gl.5:24). Krzyżowanie swojego ciała z namiętnościami i żądzami polega przede wszystkim na powstrzymywaniu się od nich i działaniu przeciwnym: na przykład, kiedy gniew pobudza nas do przeklinania nieprzyjaciela i czynienia mu zła, to sprzeciwiamy się temu pragnieniu i przypominając sobie, jak Jezus Chrystus na krzyżu modlił się za Swoich nieprzyjaciół, w ten sposób krzyżujemy żądzę gniewu.
ULAJ (Da.8:2,16). Rzeka oddzielająca krainę Elam od perskiej prowincji Suzy, wpadająca do połączonych rzek Tygrysu i Eufratu.
ULAM (przedsionek). Imię osób:
  1. Ulam (1Krn.7:16) - z synów Szeresza, syna Machira;
  2. Ulam (1Krn.8:39-40) - syn pierworodny Eszeka, brata Asela, Beniaminita.
ULICA (2Sm1:20; 22:43). Ulice we wschodnich miastach w większości były wąskie, brudne i nie brukowane, od 1,8 do 3 metrów szerokie. Król Herod wybudował parę ulic w Jerozolimie. W paru miejscach nad ulicami, między dachami, robiono zadaszenia, żeby chociaż trochę chronić się przed słonecznymi promieniami. Ulice, tak jak i w naszych czasach, miały swoje nazwy, jak na przykład, ulica Prosta (Dz.9:11). Podróżni i osoby biedniejsze zwykle spędzały czas na ulicach. Ulice były też bazarami dla różnych handlarzy, jak np. ulica piekarska. W starożytności panował zwyczaj przesiadywania na ulicach i placach (1Sm.4:13; Job.29:7 i inne).

Ulica starożytnego miasta
 UMMA (wspólnota, związek – Joz.19:30). Miasto plemienia Asera. Wymienione jest między miastami Achzib i Afek. Jego położenie nie jest znane. W syryjskim przekładzie nazywa się ono Umka.
UMYWALNIA (1Krl.7:27; J.13:5). Okrągłe naczynie, używane podczas odprawiania kultu w świątyni i zwykle wykonane z polerowanej miedzi lub brązu. Umywalnia stała między Przybytkiem i ołtarzem (2M.30:18). Kapłani zwykle umywali w niej swoje ręce przed odprawianiem kultu. Umywalnia w świątyni Salomona była wykonana z litej miedzi, była dużych rozmiarów i stała na podporach wyobrażających lwy i woły. Umywalnia była synonimem czystości serca. Domowe umywalnie u Izraelitów wykonane były z miedzi lub drewna i używane do umywania nóg gościom, rąk itp.
UMYWANIE NÓG (J.13:1-20). Po dokonaniu paschalnych obrzędów, nakazanych przez zakon i tradycję, zaczynała się zwyczajowa wieczerza. Wszyscy uczniowie Jezusa Chrystusa razem z Nim zajęli miejsce za stołem, w tej liczbie i Juda Iskariot, któremu diabeł włożył w serce troskę, jak znaleźć dogodny czas do dokonania zdrady. Jezus Chrystus wiedział, że Ojciec wszystko oddał w Jego ręce, że On od Boga przyszedł i że nastąpiła już godzina przejścia z tego świata ponownie do Boga Ojca. Lecz nie patrząc na Swoją Boska wielkość, On, przed Swoim odejściem, żeby pokazać do jakiego stopnia umiłował ich, pozostających na tym świecie, powstał od wieczerzy, zdjął z siebie wierzchnią odzież i przepasał się prześcieradłem. Potem nalał wody do misy i zaczął umywać nogi uczniom, wycierając prześcieradłem. Podszedł do Szymona Piotra, a ten mówi do Niego: Panie, Ty miałbyś umywać nogi moje? Na to Jezus Chrystus odpowiedział mu: Co Ja czynię, ty nie wiesz teraz, ale się potem dowiesz. Na co Piotr: Przenigdy nie będziesz umywał nóg moich! Jezus Chrystus odpowiedział: Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał działu ze mną. Wtedy Piotr powiedział: Panie, nie tylko nogi moje, lecz i ręce, i głowę. Jezus Chrystus odpowiedział: Kto jest umyty, nie ma potrzeby myć się, chyba tylko nogi, bo czysty jest cały. I wy czyści jesteście, lecz nie wszyscy. Mówiąc to, miał na myśli zdrajcę, który Go wyda. Kiedy zaś umył nogi wszystkim uczniom i zasiedli ponownie do wieczerzy, powiedział do nich: Czy wiecie, co wam uczyniłem? Wy nazywacie mnie Nauczycielem i Panem, i słusznie mówicie, bo jestem nim. Jeśli tedy Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem nogi wasze, i wy winniście sobie nawzajem umywać nogi. Albowiem dałem wam przykład, byście i wy czynili, jak Ja wam uczyniłem. Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: Sługa nie jest większy nad pana swego ani poseł nie jest większy od tego, który go posłał. Jeśli to wiecie, błogosławieni jesteście, gdy zgodnie z tym postępować będziecie. Nie o was wszystkich mówię; Ja wiem, których wybrałem; lecz niech się wypełni Pismo: Ten, kto spożywa chleb mój, Podniósł na mnie piętę swoją. Już teraz powiadam wam, zanim się to stanie, abyście, gdy się to stanie, uwierzyli, że Ja jestem. Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam, kto przyjmuje tego, kogo poślę, mnie przyjmuje; a kto mnie przyjmuje, przyjmuje tego, kto mnie posłał.
UNNI (schylony, cierpiący). Imię osób:
  1. Unni (1Krn.15:18-20) - jeden z Lewitów w czasach króla Dawida; należał do grupy śpiewaków z instrumentami muzycznymi;
  2. Unni (Neh.12:9) - jeden z Lewitów w czasach Ezdrasza i Nehemiasza.
 UPAMIĘTANIE (Mk.1:4-5; 2Kor.7:10). Upamiętanie było po części i w starotestamentowym Zborze. Składający ofiary za swoje grzechy, według zakonu Mojżeszowego, upamiętywali się z nich przed Bogiem i otrzymywali oczyszczenie z nich. W ten sam sposób i przychodzący do Jana Chrzciciela aby się ochrzcić, wyznawali grzechy swoje. Od tego, kto upamiętuje się, wymagane jest: szczera skrucha z powodu grzechów i prawdziwe ich wyznanie, twarde postanowienie poprawienia swego życia, wiara w Chrystusa i przekonanie w Jego miłosierdzie. Prawdziwie upamiętujący się mogą otrzymać odpuszczenie wszystkich grzechów swoich, gdyż nie ma takiego grzechu, który przewyższyłby miłosierdzie Boże. Jeśli zaś grzechy przeciwko Duchowi Świętemu (odrzucanie z uporem jawnych przejawów Bożej mocy, skrajne i zaciekłe zatwardzenie serca) są nie do odpuszczenia, to nie z powodu braku miłosierdzia Bożego, a dlatego, że ludzie, popadający w nie, sami z powodu swojej zatwardziałości i uporu nie są zdolni zwrócić się do Boga w upamiętaniu.
UPIÓR (Iz.34:14; 13:21). Świstaki natkną się na hieny i fauny będą się wzajemnie nawoływać, tylko upiór nocny będzie tam odpoczywał i znajdzie dla siebie schronienie – mówi prorok Izajasz w swojej księdze (34:14). Mieszkać tam będą strusie i wyprawiać swoje harce kosmacze – mówi ten sam prorok w innym miejscu (13:21). W istocie pod tą nazwą rozumie się włochate i kosmate zwierzę, być może kozła albo najprawdopodobniej pawiana (małpa).
UPRAWA ROLI (1M.26:12 i inne). Od wczesnej starożytności uprawa roli była jedną z główniejszych działalności człowieka. Już w ogrodzie Eden uprawa roli była nałożona jako obowiązek na naszych prarodziców (1M.2:15; 3:17). Starszy syn Adama, Kain, uprawiał rolę (1M.4:2). Noe po potopie zajmował się uprawa roli i wszyscy patriarchowie, przy swoim pasterskim życiu, nie lekceważyli tego (1M.26:12,14; Job.1:3,14). Uprawa roli u Hebrajczyków cieszyła się powszechnym szacunkiem i nie lekceważyli jej nawet ludzie bogaci oraz dygnitarze. Przykładem tego są Boaz, Gedeon, Saul, prorok Elizeusz i inni (Sdz.6:11; 1Sm.11:5; 1Krl.19:19). Mojżesz, który był wdrożony we wszelką mądrość Egipcjan (Dz.7:22), przydawał uprawie roli ważne znaczenie i po zajęciu przez Izraelitów ziemi Obiecanej, uprawa roli stała się jedną z podstaw zakonu Mojżeszowego.

Starożytne pługi egipskie
Ziemia należała do Jahwe. Ziemia należy do mnie – mówi sam Bóg (3M.25:23), i dając ją swemu ludowi, nakazał równo rozdzielić ją według liczby mężczyzn. Zgodnie z tym za Jozuego ziemia została podzielona na działy (Joz.17:5 i inne). Ziemia Obiecana była bardzo żyzna i jej uprawa szczodrze była nagradzana; potrzebne było tylko wystarczające nawodnienie. Do tego, prócz studzien, źródeł i potoków, służyły zwykle w Palestynie jesienne i wiosenne deszcze oraz obfita rosa, które były wysoko cenione jako największa łaska Boża (5M.8:7; 11:10-15; 32:2 i inne); dbano też w inny sposób o ziemie: oczyszczano pola z kamieni (Oz.12:12), z chwastów (Prz.24:30-31); budowano różne kanały, które doprowadzały wodę na pola (Ps.1:3; Prz.21:1); nawożono glebę przez spalanie na niej słomy, chwastów i rozsypywanie nawozu (Iz.25:10; Ps.83:11; Łk.14:35). Rolniczymi narzędziami były: pług, brona, widły, łopata itp. (patrz każde narzędzie pod jego własną nazwą: Pług, Brona itd.). Zwierzęta, które były pomocne w uprawie roli, to: wól, krowa i osioł. Siano przede wszystkim pszenicę, proso, jęczmień, wykę, kmin, bób (Job.31:40; Iz.28:25; Ez.4:9). Prace na roli rozpoczynały się pod koniec października lub w listopadzie i trwały do połowy lutego. Siewy zaczynano po Święcie Namiotów, po pierwszym jesiennym lub wczesnym deszczu. Przed siewem rolę spulchniano pługiem (Łk.9:62). Przy tej czynności wkładano na szyję zwierzęcia jarzmo, które mocowano do pługa. Stąd jarzmo zawsze było obrazem niewolnictwa, ucisku, niewoli itp. (Je.2:20; 27:2; Oz.10:11; Na.1:13; Ga.5:1). Z tego można wywnioskować, że spulchnianie ziemi u Izraelitów było proste i że wystarczył nawet jeden wół, zaprzężony do pługa. Zasiewanie pola różnymi nasionami było zabronione przez zakon (5M.22:9). Porządek w pracach polowych wyraźnie przedstawiony jest u proroka Izajasza (28:24-28). Zasiane pola były chronione przez stróżów (Job.27:18), którzy przebywali w szałasach, wybudowanych w tym celu. Zakon dawał prawo przechodzącym zrywać kłosy, lecz nie można było używać do tego sierpa (5M.23:25; Mt.12:1). Co trzy lata z polowych upraw wnoszono dziesięcinę na ubogich (5M.14:28 i inne). Pierwszy snop przynoszono Panu zwykle w drugim dniu Paschy (3M.23:10-14). W ten sposób od siewu, tj. od grudnia, do żniw mijało około czterech miesięcy (J.4:35), a same żniwa trwały zwykle siedem tygodni, tj. od Paschy do Pięćdziesiątnicy (5M.16:9). Czas żniw, szczególnie przy obfitym urodzaju, spędzano bardzo wesoło. Żeńcy śpiewali pieśni, weselili się i cieszyli (Ps.126:6). Ścięte kłosy kładziono na ziemi, później wiązano je w snopy (1M.37:7); później snopy zwożono do stodoły (Mt.13:30). Zapomniany na polu snop pozostawał dla ubogich (5M.24:19). Gumno (klepisko), było zwykle na polu, i był to mały plac bez ścian i zadaszenia, tylko ze wszystkich stron otaczał go niski murek z drobnych kamieni, żeby ziarna nie wypadały; ziemia tam była wyrównana i mocno ubita (Sdz.6:37; Rut.3:8). Pierwotny sposób młócenia w większości polegał na deptaniu ziarna przez woły i konie (Sdz.7:11; Rut.2:17); przy czym używano do tego i tak zwanych żelaznych zębatych młockarni (2Sm.12:31). Drobne ziarno młócono kijem i laską (Iz.28:27). Po wymłóceniu, żeby oczyścić ziarno ze słomy i plew, przerzucano je widłami lub łopatami, rzucając do góry przy lekkim wietrze (Iz.30:24; Je.4:11; Mt.3:12 i inne); później pszenicę zbierano do spichlerzy, a słomę spalano. W ręku jego jest wiejadło (łopata, którą podrzuca się ziarno) – mówi Jan Chrzciciel o nadchodzącym Mesjaszu – by oczyścić klepisko swoje, i zbierze pszenicę swoją do spichlerza, lecz plewy spali w ogniu nieugaszonym (Mt.3:12; Łk.3:17).
UR (światło, ogień). Nazwa miasta i imię osoby:
  1. Ur (1M.11:28) - tak zwane Ur chaldejskie, miejsce urodzenia Abrahama. Na to miasto wskazuje się tylko w związku z historią Abrahama i jego potomstwa (Neh.9:7). Odnośnie położenia tego miasta większość interpretatorów trzyma się tego poglądu, że znajdowało się ono w miejscu miasta Edessa;
  2. Ur (1Krn.11:35) - ojciec Elipala, jednego z dzielnych rycerzy Dawida. W 2Sm.2:34 zamiast Elipal jest Elipeled, syn Achazbaja z Maaka.

Miasto Ur
 URBAN (należący do miasta – Rz.16:9). Współpracownik apostoła Pawła, jeden z 70 uczniów, mieszkający w Rzymie. Apostoł Paweł w powyższym wersecie nazywa go swoim współpracownikiem w Chrystusie. Według tradycji, będąc biskupem w Macedonii, zmarł śmiercią męczeńską.
URI (światły, oświecony). Imię osób:
  1. Uri (2M.31:2) - ojciec Besalela, który razem z Oholiabem wyróżniał się swoim rzemiosłem i mądrością od Boga podczas budowy Przybytku w czasach Mojżesza;
  2. Uri (1Krl.4:19) - ojciec Gebera, namiestnika króla Salomona w ziemi Gilead, który raz w roku przez miesiąc dostarczał żywność na dwór króla;
  3. Uri (Ezd.10:24) - Lewita, z odźwiernych, mający żonę obcoplemienną.
 URIASZ (Jahwe - moim światłem). Imię osób:
  1. Uriasz (2Sm.11:3) - Chetejczyk, mąż Batszeby, dowódca wojsk Dawida. Jego śmierć została umyślnie przygotowana przez Joaba i Dawida, aby ukryć grzech Dawida, który popełnił z Batszebą. Później ożenił się z nią. Uriasz został zabity w jednej z bitw, nic nie wiedząc o czynie swojej żony. Nic nie daje nam prawa i podstawy do myślenia, że Batszeba uczestniczyła w zamyśle Dawida przeciwko mężowi; być może wcale nie wiedziała o przestępstwie, które uczyniło ją wdową. A przy tym przychylność Boża ku niej (2Sm.11:26; 12:24-25) i obecność proroka Natana w jej losie, mogą być ważnymi dowodami, że jeśli popierała przestępstwo Dawida, to popierała też niewątpliwie też jego głęboką i szczerą pokutę. Patrz Batszeba.
  2. Uriasz (2Krl.16:10-11; Iz.8:2) - arcykapłan w czasach króla Achaza, który wzniósł nowy ołtarz na rozkaz i według planów króla Achaza w świątyni na miejsce ołtarza Salomona;
  3. Uriasz (Ezd.8:33) - kapłan, ojciec kapłana Meremota;
  4. Uriasz (Neh.8:4) - stał z Ezdraszem i innymi, gdy Ezdrasz czytał księgę Zakonu ludowi;
  5. Uriasz (Jr.26:20, 23) - syn Semajasza, prorok żyjący w czasach króla Jojakima i proroka Jeremiasza, prorokujący o nadchodzących prześladowaniach na Judę. Za to prorokowanie został zabity przez Jojakima.
 URIEL (Bóg - moim światłem). Imię osób:
  1. Uriel (1Krn.6:9) - syn Tachata, potomek Kehata;
  2. Uriel (2Krn.13:2) - mąż z Gibei, którego córka, Maaka, była jedną z żon Rechabeama i matką Abiasza. W 2Krn.11:20 matka Abiasza nazywa się Maacha i jest córką Abszaloma. Prawdopodobnie jest to błąd kopisty przepisującego tekst.
 URIM I TUMMIM (2M.28:30). Te słowa w dosłownym znaczeniu znaczą: światło i doskonałość. Czy urim i tummim był szczególną ozdobą arcykapłana, czy oznaczał tylko cechę napierśnika i jego kamieni, czy były to tylko same kamienie z wyrytymi na nich imionami synów Izraela, czy było to i oznaczało cokolwiek innego - dokładnie nie wiadomo. W Piśmie Świętym urim i tummim jest w ścisłym związku z napierśnikiem arcykapłana. Zrobisz też napierśnik wyroczny. Wykonasz go artystycznie... Osadzisz na nim zestaw z drogich kamieni w czterech rzędach... A kamieni tych będzie, według imion synów izraelskich, dwanaście... I dalej dodaje się: Do napierśnika wyrocznego włożysz urim i tummim, aby były na sercu Aarona, gdy będzie stawał przed obliczem Pana. Tak nosić będzie Aaron na swym sercu ustawicznie przed obliczem Pana wyrocznie dla synów izraelskich (2M.28:15,17,21,30). Z tego widać, że urim i tummim był szczególną zewnętrzną ozdobą, różną od napierśnika, chociaż do niego należał. Jeśli zaś było to szczególną ozdobą napierśnika, to należałoby oczekiwać, że, tak samo jak inny osprzęt Przybytku i kultu, urim i tummim będzie dokładnie opisany w księgach Mojżeszowych. Lecz tego nie ma. W 2M.29:8-21; 4M.27:21; 5M.33:8 - szczegółowo opisany jest napierśnik i drogie kamienie na nim, lecz o urim i tummim zupełnie nie mówi się. W księdze Samuela mówi się o zwracaniu się z pytaniami do Boga (1Sm.14:36-37; 22:10 i inne), lecz z tego widzimy, ze urim i tummim był tylko jednym z różnych środków, w jaki Bóg odpowiadał temu, kto Go pytał (1Sm.28:6). W Nowym Testamencie o urimm i tummim w ogóle nic się nie mówi. Tradycja żydowska też nie daje informacji na ten temat.

Na zakończenie powinniśmy powiedzieć, że o urim i tummim nie mamy określonej wiedzy, też odnośnie tego, w jaki sposób przez urim i tummim objawiała się wola Boża i jakich przypadków i decyzji ona dotyczyła, gdyż lud Boży miał też inne sposoby, dzięki którym objawiała się wola Boża (1Sm.28:6). Jedno jest wiadomo, że arcykapłan przez urim i tummim mógł pytać się Pana (4M.27:21) i miał dar przepowiadania przyszłości oraz objawiać wolę Bożą tym, którzy pytali o nią. Widać też, że pytano Boga w ten sposób w czasie ważnych wydarzeń, dotyczących całego ludu, a nie indywidualnych sporów i nieporozumień (Sdz.1:1; 20:18).

Odnośnie samego sposobu, jak dowiadywano się i jak oznajmiana w tym przypadku była wola Boża: czy był słyszany jakiś głos, czy szczególny blask i światło kamieni napierśnika dawały rozumieć znaczenie odpowiedzi, czy było to też jakieś wewnętrzne olśnienie i oświecenie wewnątrz tego, kto pytał Pana? Pismo Święte nie daje na ten temat żadnych wyjaśnień. Wiadomo tylko, że było to duże wyróżnienie i przywilej arcykapłana, nie podlegało to ocenie ludzkiej i obok słowa prorockiego miało szczególne znaczenie. Lecz słowo prorockie, tak samo jak urim i tummim, skończyło się. Po Samuelu i Dawidzie, sposobu poznania woli Bożej przez Urim i tummim, już nie widzimy, a po niewoli babilońskiej wprost mówi się, że kapłana z urim i tummim wtedy nie było, i dlatego niektóre sprawy pozostały wtedy nie rozwiązane, póki nie powstanie kapłan z urim i tummim (Ezd.2:63; Neh.7:65). Oczekiwanym tym arcykapłanem jest oczywiście nasz Pan Jezus Chrystus. Jeśli w ogóle arcykapłan Starego Testamentu był praobrazem Chrystusa (Hbr.5:7-9), to szczególnie arcykapłan z urim i tummim, w którym objawia się nie tylko jako arcykapłan pośrednik, odkupiciel i wstawiennik, lecz i jako prorok niebieski, nauczyciel i dający światło, Chrystus jest prawdziwym arcykapłanem i prawdziwym prorokiem, który przyniósł nam pełne i doskonałe objawienie woli Bożej. On w najwyższym sensie jest światłem i prawdą (Iz.42:1-7; 51:4-5; Łk.2:32; J.1:9). W objawionym Jego Słowie zawarte jest rozwiązanie dotyczące wszystkich okoliczności naszego życia, wylewa się z niego światło na wszystkie znaki czasów, na naszą teraźniejszość, przeszłość i przyszłość.
UROCZYSTOŚĆ POŚWIĘCENIA ŚWIĄTYNI (J.10:22). Uroczystość Poświęcenia wprowadzono 165 lat przed Chrystusem. W czasie panowania nad Żydami Antiocha Epifanesa, świątynia żydowska została zmieniona w świątynię pogańską i jej ołtarz bezczeszczony był ofiarami ze świń i inne nieczyste ofiary. Żydowski kapłan, Matatiasz, naczelnik sławnej rodziny Machabeuszy powstał przeciwko gwałtowi prześladowców wiary i ciemiężeniu ludu, a jeden z synów jego, Juda Machabeusz, po śmierci ojca, razem z innymi patriotami rozpoczął zbrojną walkę, pozostając wiernym ojcowskiemu prawu. Po trzech latach Juda Machabeusz przystąpił do oczyszczenia świątyni. Wszystko, co pogańskie, zostało wyrzucone, w miejsce poprzedniego ołtarza postawiono nowy, nowe naczynia, świeczniki i inne przybory świątynne, i w końcu, 25 dnia dziewiątego miesiąca, nowy ołtarz uświęcony został ofiarą całopalenia według zakonu, ze śpiewem psalmów i grą na instrumentach muzycznych. Juda z braćmi swoimi ustanowił, że uroczystość Poświęcenia będzie obchodzona każdego roku przez osiem dni. (1Mch.4:36 i dalej; 2Mch.10:6 i dalej).
URODZINY. Zwyczaj obchodzenia urodzin przez Izraelitów wywodzi się z wczesnej starożytności (1M.40:20). W Job.1:4 czytamy, że synowie jego wydawali uczty, każdy w swoim dniu, tj. w dniu swoich urodzin. W Persji, jak też w Egipcie, urodziny obchodzono szczególnie uroczyście, wydając uczty. Każdy Egipcjanin i Pers przydawał szczególne znaczenie dniowi i nawet godzinie, w której się urodził. W NT mówi się o urodzinach Heroda, obchodzenie których skończyło się ścięciem głowy Jana Chrzciciela, za namową Herodiady (Mt.14:6).
US (piaszczysta ziemia). Imię osób i nazwa krainy lub ziemi:
  1. Us (1M.10:23) - syn Arama, syna Sema, protoplasty Aramejczyków, którzy zamieszkiwali Syrię i Mezopotamię;
  2. Us (1M.22:21) - syn pierworodny Nachora, brata Abrahama, i jego żony Milki;
  3. Us (1M.36:28) - syn Diszana, syna Seira, Choryty, tubylec Edomu;
  4. Us (1Krn.1:17) - syn Sema;
  5. Us (Job.1:1; Jr.25:20; Treny.4:21) - kraina, prawdopodobnie zaludniona w starożytności przez potomków Usa, potomka Sema, znana też jako miejsce zamieszkania Joba. Prawdopodobnie ta kraina była bardzo rozległa (Jr.25:20) i leżała między Syrią na północy i Edomem na południu.
 USTA. To słowo używane było przez Izraelitów w różnych znaczeniach. Kiedy ktoś rozpoczynał swoje przywitanie lub pieśń, to znaczyło, że on otwiera swoje usta. Mówić usta do ust (4M.12:8) oznaczało otwartą rozmowę. Kłaść palec na usta (Job.21:5), oznaczało zachować milczenie. Rózga ust Bożych (Iz.11:4), oznacza moc ewangelii. Nieczyste duchy, podobne do żab, wychodzące z ust smoka (Ob.16:13 BG), oznaczają wszystko, co nieczyste i złe, zasiewane przez nie na ziemi na szkodę ludziom. Inne znaczenia tego słowa są tak oczywiste, że nie wymagają wyjaśnień. Patrz Język.
UTAJ (Jahwe pomaga – Ezd.8:14). Z potomków Bigwaja, syn Zabbuda, który wyszedł z 70 mężczyznami z Babilonu wraz z Ezdraszem.
UTTAJ (Jahwe pomaga – 1Krn.9:4). Syn Ammihuda, z potomstwa Peresa, syna Judy, mieszkający w Jeruzalemie.
UZAJ (silny, mocny – Neh.3:25). Ojciec Palala, który naprawiał mur Jerozolimski w czasach Nehemiasza.
UZAL (obcy, przybysz). Imię i nazwa:
  1. Uzal (1M.10;27; 1Krn.1:21) - imię jednego z synów Joktana;
  2. Uzal (Ezch.27:19) - miasto lub kraj, skąd dostarczano do Tyru żelazo, kasję i trzcinę.
 UZBROJENIE (2M.13:18; Joz.1:14 i inne). Izraelici mieli następujące uzbrojenie wojenne i częściowo myśliwskie:
  1. Tarcza (1Krl.10:16; Ez.26:8), niewątpliwie jest to jedna z najstarszych części uzbrojenia, wspomina się o niej już w 1M.15:1 i często w innych miejscach. O tarczy jako uzbrojeniu obronnym, mówi się pierwszy raz w pieśni Debory prorokini (Sdz.5:8). Służyły one do odpierania uderzeń nieprzyjaciela. Tarcze były owalne lub okrągłe, niekiedy wykonane z drewna (Ez.39:9) lub plecione z trzciny, pokryte skórą, blachą lub miedzią; niekiedy wykonane były z grubej skóry wołowej lub wielbłądziej, którą obficie nasączano olejem (2Sm.1:21). W wyjątkowych przypadkach tarcze robiono z miedzi i złota lub pokrywano cienką warstwą tych metali (1Krl.10:16). Na tarczach często umieszczano różne figury. W czasie marszu tarcze były niesione na plecach, a podczas bitwy były przywiązywane rzemieniem do lewej ręki;
  2. Pancerz (1Sm.17:5; Ne.4:16; Ob.9:9), okrywał ciało żołnierza do kolan, szczególnie pierś i plecy. Składał się z dwóch części, mocowanych razem na ramionach. W 1Sm.17:5 mówi się, że spiżowy pancerz Goliata ważył 5 tys. sykli. Prawdopodobnie składał się on z szeregu miedzianych łusek, nałożonych na siebie jak u ryby. Pancerz był uważany za ważną część wojskowego uzbrojenia, dlatego jest symbolem obrony i bezpieczeństwa (Iz.59:17; Ef.6:14). Pas, mocujący pancerz do piersi, był bardzo często bogato zdobiony;
  3. Nagolenice (1Sm.17:6) były wykonane z miedzi i ochraniały nogi. O nich mówi się tylko w przypadku uzbrojenia Goliata i prawdopodobnie nie były w powszechnym użyciu wśród Izraelitów;
  4. Hełm (Ez.27:10), ochraniał głowę, robiony z polerowanej miedzi (1Sm.17:38) i zwykle dla ozdoby mocowano na nim miedziany grzebień lub z piór;
  5. Włócznia, dzida – różniły się one między sobą wielkością. Składały się z długiej drewnianej rękojeści, z żelaznym lub miedzianym grotem na końcu (1Sm.17:7) i były powszechnym uzbrojeniem. Rzucano nimi też jak oszczepem (1Sm.18:11; 19:10);
  6. Łuk był zrobiony z drzewa lub miedzi (2Sm.22:35); cięciwę naciągano ręką, przy czym na łuk stąpano nogą (1Krn.5:18; Ps.7:14). Naciąganie łuku było świadectwem fizyczne siły, na co prawdopodobnie wskazuje się w Ps.18:35;
  7. Strzała (1Sm.20:36), używana na wojnie i na polowaniu (1M.27:3; 48:22). Wystrzeliwano ją z łuku. Strzały wykonywano zwykle z trzciny lub z jakiegokolwiek lekkiego drewna. Koniec strzały zawsze był zakończony haczykowatym grotem, tak że mogła głęboko wbić się w ciało (Ps.38:3). Job mówi o strzałach zatrutych (Job.6:4). Używano też strzał do wróżenia (Ez.21:26);
  8. Kołczan (1M.27:3) lub skórzany futerał na strzały, zwykle zawieszany na ramieniu;
  9. Proca (1Sm.17:40), starożytna broń, przy pomocy której z dużą mocą i prędkością miotano kamienie do celu (Sdz.20:15-16). Beniamici byli znani z posługiwania się procą (Sdz.20:16), byli też dobrymi łucznikami (1Krn.12:2);
  10. Młot (Je.51:20), był jedną z najstraszniejszych broni, lecz o jego budowie i jego użyciu nic nie wiemy;
  11. Zbrojownia (Je.50:25), miejsce gdzie Izraelici składowali uzbrojenie podczas pokoju, coś w rodzaju arsenału.
 UZEN-SZEERA (przydział, tzn. część spadku Szeery – 1Krn.7:24). Miasto, które otrzymało swoją nazwę od Szeery, córki Efraima, syna Józefa. Znajdowało się ono prawdopodobnie w pobliżu Bet-Choron.
UZJASZ lub UZZJASZ (król judzki) (patrz Azariasz 1).
UZZA (siła, moc). Imię osób:
  1. Uzza (2Sm6:3) - syn Lewity Aminadaba. Po zwycięstwie nad Filistyńczykami Dawid zapragnął przenieść Skrzynię Bożą z domu Aminadaba, z Baali judzkiej, do Jerozolimy. Podczas uroczystego przeniesienia Skrzyni na nowym wozie, który prowadzili Uzza i Achio, woły się potknęły przy klepisku Nachona. Uzza wyciągnął rękę ku Skrzyni, żeby podtrzymać ją i dotknął ją, i za tę zuchwałość został ukarany przez Boga nagłą śmiercią przy Skrzyni Bożej. Miejsce, gdzie to się wydarzyło, nazwano Peres-Uzza (2Sm.6:6-8; 1Krn.13:7-11);
  2. Uzza (2Krl.21:19,26) - właściciel ogrodu, w którym został pochowany król Manasses i jego syn Amon;
  3. Uzza (1Krn.6:14) - syn Szimei, potomek Merariego;
  4. Uzza (1Krn.8:7) - Beniaminita, syn Gery;
  5. Uzza (Ezd.2:49) - ze sług światynnych, osoba, której potomkowie powrócili z niewoli babilońskiej z Zerubabelem.
 UZZI (Pan - moją siłą). Imię osób:
  1. Uzzi (1Krn.5:32) - syn Bukkiego i ojciec Zachariasza, potomek Aarona;
  2. Uzzi (1Krn.7:2) - syn Toli i wnuk Issachara;
  3. Uzzi (1Krn.7:7) - syn Beli i wnuk Beniamina;
  4. Uzzi (1Krn.9:8) - syn Mikriego, z potomków Beniamina, będący też naczelnikiem swego rodu;
  5. Uzzi (Neh.11:22) - syn Baniego, zwierzchnik nad Lewitami w Jeruzalemie, po ich powrocie z niewoli babilońskiej;
  6. Uzzi (Neh.12:19) - głowa rodu kapłańskiego w rodzinie Jedajasza, w czasach Jojakima;
  7. Uzzi (Neh.12:42) - kapłan, biorący udział w poświęceniu muru Jeruzalemu w czasach Ezdrasza I Nehemiasza.
 UZZIEL (moc Boża – 2M.6:18,22; 3M.10:4; 4M.3:19). Jeden z synów Kahata, dziadka Aarona.
UZZJASZ (Pan pomaga). Imię osób:
  1. Uzzjasz (1Krn.6:9) - Lewita, z przodków proroka Samuela, z rodu Kehata, ojciec Saula;
  2. Uzzjasz (1Krn.11:44) - z Asztarot, z dzielnych rycerzy Dawida;
  3. Uzzjasz (1Krn.27:25) - ojciec Jehonatana, którego Dawid ustanowił zwierzchnikiem nad skarbcami;
  4. Uzzjasz (2Krn.26:1) - król judzki, syn Amasjasza. (Patrz Azariasz 1));
  5. Uzzjasz (Ezd.10:21) - z potomków Charima, kapłan, zobowiązał się odprawić swoją żonę obcoplemienną;
  6. Uzzjasz (Neh.11:4) - syn Ataji, Judejczyk, który osiedlił się w Jeruzalemie w czasach Nehemiasza po powrocie z niewoli babilońskiej.
 UZZJEL (moc Boża). Imię osób:
  1. Uzzjel (1Krn.25:4) - jeden z synów Hemana, który razem ze swoimi braćmi, był śpiewakiem podczas odprawiania kultu w świątyni.
  2. Uzzjel (1Krn.4:42) - jeden z synów Jisziego
  3. Uzzjel (1Krn.7:7) - jeden z synów Beli, naczelnik rodu.
  4. Uzzjel (2Krn.29:14) - z synów Jedutuna, biorący udział w oczyszczeniu świątyni za panowania króla Hiskiasza.
  5. Uzzjel (Neh.3:8) - syn Charhajasza, z bractwa złotników, naprawiał bramę staromiejską w Jerozolimie po powrocie z niewoli babilońskiej.

Starożytne asyryjskie odważniki
WAGA (3M.19:36). W starożytności złoto i srebro sprzedawano i kupowano na wagę. Osoby, zajmujące się jakimkolwiek handlem, zwykle nosiły przy sobie wagę i różne odważniki, które były kamieniami różnych rozmiarów, schowane w woreczku, przywiązanym do pasa kupca. Chciwi kupcy mieli przy sobie dwie wagi. Jedna gdy sprzedawali, a druga, gdy kupowali. Prawdopodobnie na to wskazuje prorok Micheasz, mówiąc: Czy mam go uniewinnić mimo fałszywej wagi i mimo worka z oszukańczymi odważnikami? (Mi.6:11). Najmniejszą jednostką wagową u Izraelitów był ger, równy wadze ziarnka zboża. Dwadzieścia gerów tworzyło sykl świątynny (2M.30:13; 3M.27:25 i inne). Połowa sykla nazywała się beka (1M.24:22). Trzy tysiące sykli tworzyło talent (2M.25:39; 2Sm.12:30). Mina jest wymieniona pierwszy raz w 1Krl.10:17, a później w Ez.45:12. Sześćdziesiąt min równało się talentowi. Mina składała się z 50 sykli. Funt, wymieniony w J.12:3; i w 19:39, był rzymskim funtem. Egipski talent, jak żydowski, miał 60 min, mina zaś 100 drachm; tylko drachma, równa świątynnemu syklowi, zawierała w sobie nie 20 gerów, ale 6 oboli. Do egipskiego i żydowskiego talentu był zbliżony babiloński (Ezd.8:26).
WAJEZATA (pers. biały, czysty – Est.9:9). Jeden z synów Hamana, zabity przez Żydów w Suzie, w okolicznościach opisanych w księdze Estery.
WALKA CHRZEŚCIJANINA Z WROGAMI ZBAWIENIA. Wrogami naszego zbawienia, ukazanymi w Piśmie Świętym, są: — 1) otaczający nas świat; — 2) ciało i jego grzeszne pożądliwości; — 3) głównym naszym wrogiem jest diabeł (J.16:33; 1J.2:15-16; 5:4-5; Jk.4:4; Rz.7:14-23; 1P.2:11; Ga.5:17; Kol.3:5 i inne). Zbroję w walce z wrogami naszego zbawienia apostoł Paweł ukazuje w następujących słowach: Dlatego weźcie całą zbroję Bożą, abyście mogli stawić opór w dniu złym i, dokonawszy wszystkiego, ostać się, stójcie tedy, opasawszy biodra swoje prawdą, przywdziawszy pancerz sprawiedliwości i obuwszy nogi, by być gotowymi do zwiastowania ewangelii pokoju, a przede wszystkim, weźcie tarczę wiary, którą będziecie mogli zgasić wszystkie ogniste pociski złego; weźcie też przyłbicę zbawienia i miecz Ducha, którym jest Słowo Boże. W każdej modlitwie i prośbie zanoście o każdym czasie modły w Duchu i tak czuwajcie z całą wytrwałością i błaganiem za wszystkich świętych (Ef.6:13-18).
WAPNO (5M.27:2,4; Am.2:1; Da.5:5 i inne). Wydobywane z wapienników i wyrobisk. Jak wiadomo całe Jeruzalem leżało na wzgórzach wapiennych. Wapno było znane ludziom już we wczesnej starożytności. Zmieszane z piaskiem już od czasów Mojżesza było używane w charakterze dobrego materiału budowlanego w domach i świątyniach.
WASZTI (staroperski: piękna kobieta – Est.1:9). Królowa, żona perskiego króla Achaszwerosza, która podczas uczty królewskiej odmówiła przyjścia przed oblicze królewskie i za to, według rady zbliżonych do króla, została pozbawiona królewskiej godności. Miejsce Waszti przy królu zajęła Estera.
WĄŻ (1M.49:17). Jadowita żmija z białymi i czarnymi cętkami, której jad jest bardzo trujący i uśmierca prawie natychmiast; ma kolor piaskowy, gnieździ się w głębokich koleinach, pozostawianych przez koła wozów, i stąd żądli nieostrożnego wędrowca lub jego konia. Niech będzie Dan wężem na drodze, żmiją na ścieżce, co kąsa w pęcinę konia – mówi Jakub w proroczym przedśmiertnym błogosławieństwie swoim dzieciom – tak że jeździec spada na wznak. Jad żmii jest pod wargami ich – mówi psalmista (Ps.140:4), wskazując na zło bezbożnych.

Wąż lub żmija
Zabawa dziecka nad jamą tak jadowitego gada może być bardzo niebezpieczna i dlatego wyróżnia się szczególną mocą oraz pięknem następujące zdanie proroka Izajasza: Niemowlę bawić się będzie nad jamą żmii, a do nory węża wyciągnie dziecię swoją rączkę (Iz.11:8), które wyraża pokój i bezpieczeństwo w królestwie Mesjasza. Psalmista wskazuje na szczególny rodzaj węża – rodzaj głuchej żmii, co zamyka ucho swoje (Ps.58:5), tj. rodzaj takiej żmii, która nie porusza się na dźwięki muzyki. Przypuszcza się, że rozumie się tu najjadowitszy rodzaj węży. W starożytności ukąszenie żmii uważano za szczególna karę Bożą (Dz.28:1,6). Nie jest dziwne, że mieszkańcy Malty uważali apostoła Pawła za boga, kiedy zobaczyli, że żmija zwisająca u jego ręki nic mu nie zrobiła. Żmija zawsze kojarzyła się ze szkodą i zgubą. Ludzi przewrotnych, złych i bezbożnych nazywa się żmiją. Stąd też słowa Zbawiciela, skierowane do faryzeuszy i saduceuszy: Plemię żmijowe (Mt.3:7 i inne) są słowami najbardziej piętnującymi ludzi złych i zdemoralizowanych. Diabeł nazywa się wężem i wężem starodawnym (Ob.12:9,14-15), prawdopodobnie żeby ukazać jego przewrotność i złośliwość, a też tę okoliczność, że kusząc Ewę, wcielił się w postać węża. Wąż w Biblii jest symbolem zła (Mt.23:33), bezwzględności (Ps.58:5; Prz.23:32) i podstępności (1M.49:17). Mają jad podobny do jadu węża, do jadu głuchej żmii, co zatyka ucho swoje, aby nie słyszeć głosu zaklinaczy ani biegłego w swej sztuce czarownika – mówi psalmista o niesprawiedliwych sędziach (Ps.58:5-6). Bo oto puszczam na was jadowite węże, na które nie ma zaklęcia – mówi Pan (Je.8:17).
WĄŻ MIEDZIANY. W 4M.21:9 mówi się, że kiedy Izraelici byli kąsani przez jadowite węże na pustyni za narzekanie przeciwko Bogu i Mojżeszowi, to Mojżesz otrzymał nakaz od Boga, żeby zrobić miedzianego węża i wystawić go jako znak, żeby każdy ukąszony, spojrzawszy na niego, pozostał przy życiu.

Wąż miedziany
W rozmowie Pana z Nikodemem, miedziany wąż Mojżesza jest praobrazem: I jak Mojżesz wywyższył węża na pustyni – powiedział Pan – tak musi być wywyższony Syn Człowieczy (J.3:14-15), i jak Izraelici spoglądający na miedzianego węża byli uzdrawiani, tak samo są uratowani ci, którzy z wiarą patrzą na Chrystusa ukrzyżowanego. Miedziany wąż Mojżesza istniał do czasów Hiskiasza, który nakazał zniszczyć go, gdyż do tego bowiem czasu synowie izraelscy spalali mu kadzidło, nazywając go Nechusztan (2Krl.18:4).
WDOWA (1M.38:11; 5M.16:11 i inne). Jako wdowę rozumie się zwykle kobietę, której mąż umarł. Ponad dwieście lat przed zakonem Mojżesza, wdowy, pozostające po śmierci swoich mężów bezdzietne, miały prawo wychodzić za mąż za młodszego nie żonatego brata zmarłego męża, aby on wzbudził potomstwo zmarłemu (Mt.22:24-30). Tak Tamar wyszła za mąż za dwóch synów Judy, a nawet obiecany był jej za męża trzeci syn Szela (1M.38). Według zakonu Mojżeszowego podobne małżeństwa były popierane nie bez przyczyny (5M.25:5-6). Dalsi krewni mogli postępować tak samo, jak to widzimy z historii Boaza i Rut (Rut.4). Rodzenie dzieci było wielkim błogosławieństwem Bożym, szczególnie w narodzie izraelskim. Trwanie we wdowieństwie, w kwitnącym i średnim wieku kobiety, uważano za wielki wstyd i hańbę (Iz.4:1; 54:4). Wdowy królów mogły pozostawać we wdowieństwie. Jeżeli wdowa po królu była proszona o rękę, to proszący jawnie okazywał ambicję do tronu królewskiego (1Krl.2:13,25). Postanowienia zakonu odnośnie wdów były prawie jednakowe z postanowieniami o ubogich. Pozostawały one pod opieką częściowo krewnych, a częściowo całego społeczeństwa (2M.22:22; 5M.10:18 i inne). Miały one dział w ofiarach i dziesięcinach (5M.14:29; 16:11). Do nich należały snopy, zapomniane na polu podczas żniw (5M.24:19), pozostałości na drzewach oliwnych i w winnicach (w.21). Nie można było brać od wdowy odzieży jako zastawu (5M.24:17), dzieci wdowy nie mogły stać się niewolnikami i wykonywać niewolniczą pracę (3M.25:39-40). Ze szczególną mocą zakon mówił, że nie można uciskać żadnej wdowy (2M.22:22). W apostolskim Kościele wdowy były utrzymywane przez zbór (Dz.6:1-6). Opiekowali się nimi diakoni (1Tm.5:3-16; Rz.16:1; Dz.6:1-6). Apostoł Paweł udziela szczególnych wskazówek odnośnie wdów. Nakazuje, żeby utrzymywać prawdziwe wdowy, samotne, pobożne (1Tm.5:3-16; Rz.16:1).
WEKSLARZE (J.2:14). Kiedy Judea stała się rzymską prowincją, to Żydzi musieli płacić podatki w rzymskiej walucie, kiedy w tym samym czasie codzienna danina świątynna, pół sykla, była według żydowskiego kursu. Wymianą pieniędzy zajmowali się wekslarze (BW). W tym celu stali przy bramach świątyni, gdzie przechodzili ze wszystkich stron Żydzi mieszkający w innych krajach. Ich oszukańczy sposób działania spowodował ze strony Pana gniew, co czytamy w Piśmie: Dom mój będzie nazwany domem modlitwy, a wy uczyniliście z niego jaskinię zbójców (Mt.21:13; Iz.56:7; Jr.7:11). Być może wekslarze mieli zwyczaj otrzymywania szczególnej korzyści z brania pieniędzy na wymianę, przy czym, rozumie się, w ich transakcjach nie było miejsca na wyrozumiałość i przez to zasługiwali na powszechne oburzenie.
WĘDKA (Iz.19:8; Hab.1:15). Zestaw do połowu ryb, składający się z haczyka, linki i wędziska. W przytoczonym wersecie u proroka Izajasza wymienione są sposoby połowu ryb, stosowane w Egipcie. Egipskie zasoby rybne były bardzo cenne, i oto prorok Izajasz przepowiada groźny sąd Jahwe, dotyczący tych łowisk, jako główne źródło zadowolenia i dobrobytu. Na egipskich starożytnych pomnikach jest mnóstwo wyobrażeń różnego rodzaju połowu ryb - wędką, ościeniem, siecią itp., w rzekach, jeziorach i strumieniach.
WĘDRÓWKA IZRAELITÓW PRZEZ PUSTYNIĘ. Izraelici szli z Egiptu do ziemi kananejskiej przez pustynię Arabską. Aby oni bardziej mogli utwierdzić się w wierze w Boga, dokonał On dla nich w czasie tej wędrówki wiele cudów. Anioł Boży szedł przed nimi, dniem w obłoku i nocą w słupie ognistym, pokazując im drogę. Kiedy zabrakło im chleba, to Bóg karmił ich manną, która rano zstępowała z nieba. Pewnego razu, kiedy nie znajdowali wody, prócz gorzkiej, Bóg nakazał Mojżeszowi wrzucić w nią drzewo i stała się zdatna do picia. Innym razem, kiedy zupełnie nie znajdowali wody, Mojżesz, według nakazu Bożego, uderzył laską w skałę, a z niej popłynęła woda w takiej ilości, że wystarczyło dla wszystkich. Pomimo tego Izraelici nie byli wierni Bogu. Kiedy Mojżesz z nakazu Bożego przebywał na górze Synaj przez 40 dni, w tym czasie odlali złotego cielca i oddawali cześć temu bałwanowi, jak Bogu. Wielokrotnie narzekali na Mojżesza i na samego Boga. Kiedy zbliżając się do ziemi kananejskiej dowiedzieli się, że ludy mieszkające tam są silne, Izraelici okazali na tyle mało zaufania Bogu, który prowadził ich do tej ziemi, że chcieli wracać z powrotem do Egiptu. Bóg ukarał ich za to czterdziestoletnia wędrówką po pustyni. Pod koniec tej wędrówki Mojżesz zmarł na granicy Ziemi Obiecanej; Jozue wprowadził Izraelitów do niej, pokonał mieszkające tam ludy i podzielił ją między dwunastoma plemionami izraelskimi. Bóg wspomagał we wszystkim lud Swój nowymi cudami. Rzeka Jordan cofnęła się i odsłoniła suche dno, żeby Izraelici mogli przejść. Mury oblężonego miasta Jerycha padły tylko dlatego, że wokół niego noszono Skrzynię Przymierza i kapłani dęli w trąby.
WĘDZIDŁO (Prz.26:3). Znana część osprzętu konia. Izraelici konie i osły okiełzywali, tak jak i u nas, a na asyryjskich i egipskich pomnikach nierzadko spotkać można wizerunki wędzideł dla koni. Słowa: wędzidło, okiełzywać, użyte są niekiedy w Piśmie Świętym w znaczeniu przenośnym, jak np.: Nie kiełznając języka swego (Jk.1:26 BG) i inne.
WĘGIEL (Prz.26:21). Słowo węgiel nierzadko spotykamy w Piśmie Świętym i w niektórych miejscach rozumie się je jako mineralny węgiel. Czym węgiel dla żaru i drzewo dla ognia - mówi Słowo - tym człowiek kłótliwy dla wzniecenia sporu. Z blasku przed nim (Panem) - mówi psalmista - występowały obłoki jego, grad i węgle ogniste (Ps.18:13). W ogóle zaś węgiel był drzewny i znany był Izraelitom od starożytności. Używano do do ogrzewania, w kowalstwie i wytopie metalów (Iz.54:16), do przygotowania pożywienia, np.: do wypieku chleba (Iz.44:19), gotowania pokarmów, do ogrzewania się podczas chłodów i w innych potrzebach. Palące się węgle zawsze były w świątyni na ołtarzu (2M.27:3) i ołtarzu kadzidlanym (3M.16:12). Zgarnianie rozżarzonych węgli na głowę nieprzyjaciela (Prz.25:22; Rz.12:20) oznacza w przenośnym znaczeniu nieznośny ból wstydu, jaki powoduje w sercu nieprzyjaciela okazywana mu miłość i dobry uczynek. Rozżarzony węgielek, wzięty z ołtarza, który dotknął ust proroka Izajasza, znamionował uświęcające działanie Ducha Świętego, uświęcające usta proroka i czyniące go zdolnym do prorockiej służby (Iz.6:6). Na wschodzie szczególnie ceniono węgiel z tamaryszku, z powodu jego szczególnej właściwości, długo trzymał w sobie żar.
WIARA. Jedna z trzech głównych cech chrześcijańskich. Według apostoła Pawła, wiara jest pewnością tego, czego się spodziewamy, przeświadczeniem o tym, czego nie widzimy... Bez wiary zaś nie można podobać się Bogu (Hbr.11:1,6). Z wiarą powinny być też nierozerwalne dobre uczynki, inaczej – wiara bez uczynków jest martwa (Jk.2:20).
WIATR (2M.10:13). W Palestynie, otoczonej z jednej strony morzem, a z drugiej wysokimi górami, Izraelici rozróżniali cztery główne wiatry:
  1. zachodni i południowo zachodni;
  2. południowy i południowo wschodni;
  3. wschodni;
  4. północny lub północno zachodni.
Wschodni wiatr przynosił szkodę roślinności i był niebezpieczny na morzu (Ps.48:8). Północny wiatr przynosił ze sobą ochłodzenie, południowy – upał (Łk.12:55), południowo zachodni i północno wschodni zwiastował dobrą pogodę i przynosił z sobą orzeźwiające powietrze (PnP.4:16). W niektórych miejscach Biblii, jak np. w Ps.103:16, zdanie: Gdy wiatr nań powieje (na kwiat polny), już go nie ma – wiatrowi przypisuje się szczególną moc, mającą zdolność powodowania szybkiego usychania roślinności. Jako suchy wiatr wschodni (Jon.4:8) prawdopodobnie należy rozumieć sirokko i samum. Te wiatry są tak uciążliwe i duszące, jak piec garncarza, przynoszące drobne ziarenka piasku w dużych ilościach. Mówi się, że te wiatry niosą na swoich skrzydłach jad śmierci. Podróżujący podczas takiego wiatru, przywierają twarzą do piasku, żeby nie oddychać tym jadowitym wiatrem. Burzliwe, porywiste wiatry, niebezpieczne dla łodzi występują w Palestynie na jeziorze Genezaret (Mk.4:37; Mt.8:24; Łk.8:23; J.6:18). Użycie słowa wiatr w przenośni jest bardzo szerokie. Wschodni wiatr był uważany za symbol kłamstwa i oszustwa (Job.15:2; Oz.12:2), wyrazem niszczącego działania wojny (Je.18:17), a szczególnie wyrazem Bożego gniewu (Iz.27:8).Wiatr jest też symbolem szybkości (Ps.148:8; Hbr.1:7), i szybkiego przemijania (Job.7:7 BG). W końcu, wiatr w Biblii jest symbolem świadectwa twórczej potęgi Bożej (Kzn.11:5) i narzędziem, za pośrednictwem którego przejawia się działanie Ducha Świętego (J.3:8; Dz.2:2).
WIDEŁKI (2M.27:3; 1Sm.2:13-14). Starożytni Izraelici używali trójzębnego widelca do wyjmowania części mięsa z kotła lub garnka. Między naczyniami ofiarnego ołtarza, do tego celu Izraelici mieli miedziane widełki (2M.27:3). Prócz widełek i widelca, Biblia jeszcze wymienia widły do prac polowych (1Sm.13:21). Współczesne widelce zupełnie nie były znane starożytnym Izraelitom. Podczas jedzenia posługiwali się bezpośrednio palcami.
WIDZENIE (4M.24:4). W czasach starożytnych Pan ujawniał i objawiał Swoją wolę w tak zwanych widzeniach, będący albo w czasie nocy w zwykłym śnie (Dan.7:1), albo podczas dnia (Dz.26:13). Najbardziej interesujące widzenia, wymienione w Piśmie Świętym, są następujące: Abraham (1M.15:1, Jakub (1M.46:2, Mojżesz (2M.3:2-3), Samuel (1Sm.3:2-15), Natan (2Sm.7:4,17), Elifaz (Job.4:12,16), Izajasz (6:1-8), Ezechiel (1:4-14), Nebukadnesar (Dan.2:28), Daniel (Dan.2:19 roz.7,8,10), Amos (7:1-9), Józef (Mt.1:20), Zachariasz (Zach.1:8; 3:1), Paweł (Dz.9:3,6,12), Ananiasz (Dz.9:10-12), Korneliusz (Dz.10:3), Piotr (Dz.10:9-17), Jan (Ob.1:12).
WIECZERZA PAŃSKA (J.13:2,4; 1Kor.11:20). Wieczerza Pana w Jerozolimie, przed Jego cierpieniami. W Biblii nazywa się Wieczerzą Pańską (11:20), społecznością krwi i ciała Chrystusowego (1Kor.10:16), łamaniem chleba (Dz.2:42).
WIECZNOŚĆ. Jest to takie życie, które nastąpi po zmartwychwstaniu umarłych i po powszechnym sądzie Bożym. Dal wierzących, kochających Boga, będzie ono tak błogosławione, że teraz tego błogosławieństwa nie możemy nawet wyobrazić (1J.3:2), a niewierzący i bezbożnicy zostaną skazani na wieczną śmierć lub inaczej mówiąc, wieczny ogień, wieczne męki razem z diabłem (Ob.20:15; Mt.25:41,49; Mk.9:47-48 i inne).
WIELBŁĄD (hebr. gamal – 1M.12:16; 3M.11:4; Job.1:3; Mt.23:24 i inne). Zwierzę dwukopytne, przeżuwacz, karmiące się mlekiem. Izraelici nie mogli jeść jego mięsa (3M.11:4; 5M.14:7). Wielbłądy były okrętami Arabii, zaś morzami dla nich były pustynie. To stworzenie zostało stworzone przez Boga właśnie do noszenia ciężkich ładunków. Wielbłąd ma około 2m wysokości, bardzo pojętny i cierpliwy. Na końcu jego nóg są twarde i elastyczne kopyta, które nie pozwalają nogom głęboko zapadać się w piasek.
   
          Wielbłądy                                             Wielbłąd dwugarbny
W Biblii w większości mówi się o wielbłądach jednogarbnych (dromaderach). Są też wielbłądy, mające dwa garby na grzbiecie, między którymi znajduje się jakby siodło, gdzie kładzie się ładunki (Iz.30:6). Dromader lub wielbłąd jednogarbny jest mniejszy i szybszy niż dwugarbny. Za pokarm służy mu trawa, liście lub igły kolczastych krzewów, które szczypie mimochodem na swojej drodze po pustyni, a bez picia może pozostawać od 4 do 14 dni. Do szyi wielbłąda mocowano niekiedy łańcuszki, dzwonki i inne ozdoby (Sdz.8:21,26). Wielbłądzie mięso i mleko używane były jako pożywienie, a z sierści wyrabiano grube sukno na odzież (Mt.3:4). Z wielbłądziej skóry wyrabiano sandały, rzemienie, mieszki itd., a nawóz wykorzystywano jako opał. Wielbłąd żyje od 30 do 50 lat. Wielbłąd był na Wschodzie od samego początku świata i od tego samego czasu służy człowiekowi jako domowe zwierzę. Ujrzeli karawanę Ismaelitów – mówi Pismo – przybywającą z Gileadu; wielbłądy ich niosły wonne korzenie, balsam i mirrę, a szły niosąc to do Egiptu (1M.37:25). Królowa Saby przybywa do Jeruzalemu posłuchać Salomona, z nadzwyczaj wspaniałym orszakiem na wielbłądach objuczonych wonnościami, wielką ilością złota i drogimi kamieniami (1Krl.10:2). Stada wielbłądów uważane były za dowód wielkiego bogactwa. Job, według świadectwa Biblii, miał 3 tys. wielbłądów (Job.1:3). Biblia mówi, że u Midiańczyków i Amalekitów wielbłądów było bez liku, jak piasku nad brzegiem morza (Sdz.7:12). Dawid miał nadzorcę nad wielbłądami (1Krn.27:30).

Wschodni kurier na wielbłądzie
Wielbłądy były używane też podczas wojny. Na nich przewożono różną ciężką broń tamtych czasów, niekiedy na nich siedzieli jeźdźcy (1Sm.30:17); na wielbłądach często poruszali się kurierzy z dekretami królewskimi, szczególnie kiedy droga była przez dużą pustynię (Est.3:13-15). Mleko wielbłądzie jest jednym z bardziej odżywczych produktów. W 1M.32:15 czytamy, że Jakub posłał w darze dla Ezawa trzydzieści wielbłądzic karmiących wraz z młodymi. W Biblii słowo wielbłąd jest używane niekiedy w innym znaczeniu w stosunku do ludzi. Tak np. Izajasz, wyobrażając chwalebne królestwo Mesjasza po nawróceniu pogan, mówi: Gromady wielbłądów zaroją się, młode wielbłądy Midianitów i Efy (60:6). Lecz nie można nadawać innego znaczenia słowu wielbłąd w Mt.19:24; 23:24. Zdanie: Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne – było używane przez starożytnych jako przysłowie, wyrażające szczególną trudność dla człowieka w czymkolwiek. Inne zdanie: Przecedzacie komara, a połykacie wielbłąda – wskazuje na ludzi, zajętych drobiazgami i w nich pokładających całą ważność, przez co zaniedbujących ważniejsze nakazy zakonu, które powinni byli wykonywać wszyscy. Gorszy gatunek wielbłądziej sierści używany był do wyrobu namiotów i wierzchniej odzieży pasterzy oraz poganiaczy wielbłądów. Wiemy, że ubranie Jana Chrzciciela było zrobione z sierści wielbłądziej (Mt.3:40).
WIELKANOC – Pascha nowotestamentowa. Największe, radosne i najstarsze chrześcijańskie święto - Zmartwychwstanie Chrystusa. W wydarzeniu śmierci krzyżowej i zmartwychwstania Pana zawiera się istota i centrum całego chrześcijaństwa. Tym wydarzeniem apostołowie rozpoczęli swoje kazanie; na nim wszyscy się opierali i w nim wszyscy łączyli się (Dz.2:22-24; 3:12-26; 4:10-12). Wokół śmierci i zmartwychwstania Zbawiciela apostoł Paweł grupuje wszystkie największe dogmaty naszej wiary i wszystkie największe nasze nadzieje (1Kor.15:). Wydarzenie zmartwywstania Chrystusa świętowali apostołowie. Usuńcie stary kwas, abyście się stali nowym zaczynem, ponieważ jesteście przaśni; albowiem na naszą wielkanoc jako baranek został ofiarowany Chrystus. Obchodźmy więc święto nie w starym kwasie ani w kwasie złości i przewrotności, lecz w przaśnikach szczerości i prawdy (1Kor.5:7-8).
WIELORYB (Mt.12:40; Jon.2:1). Hebrajska nazwa dag lub grecka ketos nie wyraża pojęcia o wielorybie w tym znaczeniu, jak jest on rozumiany w zoologii, lecz oznacza dużą rybę lub morskiego potwora. Greckie słowo Kytos, którym w LXX przetłumaczono hebrajskie słowo, w starożytności było ogólną nazwą dużych ryb morskich i zwierząt. Przy czym dla wszechmocy Bożej nie ma nic niemożliwego. Według woli Bożej proroka Jonasza mógł połknąć rzeczywiście wieloryb, tak samo jak Jonasz mógł spędzić we wnętrzu wieloryba trzy dni i trzy noce, a później w cudowny sposób mógł zostać wypluty na ląd cały i zdrowy.
WIERZBA (3M.23:40; Ps.137:2). Dobrze znane drzewo, rosnące na zwykłej glebie i nad wodą. Piękny widok rośliny, znanej nam pod nazwą wierzby płaczącej, ze zwisającymi gałązkami, znanej też jako babilońska wierzba. O tym rodzaju wierzby mówi się w Ps.137: Na wierzbach w tamtej krainie (Babilonie) zawiesiliśmy lutnie nasze (w.2). Izraelici używali wierzby w Święto Namiotów. Wierzba nie rośnie nad brzegami Eufratu, dlatego przypuszcza się, że drzewo o tej nazwie w Ps.137 było z rodzaju topoli, obficie rosnących na brzegach tej rzeki i znanych u Arabów pod nazwą al-gharab.
     
Wierzba
 WIEŚ, osiedle (3M.25:31; Joz.15:36 i inne). Jako wieś rozumie się parę domów, wokół których nie ma mury lub ogrodzenia, w przeciwieństwie do miasta, które bywało ogrodzone murem. Wsie czy osiedla w Piśmie Świętym często są obok miast. Na początku były to czasowe szałasy, które później zaczęły zmieniać się w stałe miejsca zamieszkania. W ten sposób powstawały wsie i osiedla we właściwym znaczeniu. Budowane w otwartych miejscach niekiedy były małymi, nie umocnionymi miastami (5M.3:5).

Starożytne podziemne więzienie,
odkryte pod Jerozolimską świątynią
WIĘZIENIE. U wielu starożytnych wschodnich ludów nie tak często spotykamy więzienia, jak w obecnych czasach we współczesnych cywilizowanych narodach, gdyż winni w większości przypadków skazywani byli zaraz po krótkim sądzie. Lecz widocznie więzienie w Egipcie było dość zwykłym zjawiskiem. Tak Józef, będąc zarządcą domu dowódcy straży przybocznej faraona, został wtrącony do więzienia, który w Biblii nazywa się miejscem, gdzie trzymano więźniów królewskich. Więzieniem kierował przełożony więzienia (1M.39:20-23). Przebywanie oskarżonego w więzieniu trwało niekiedy długi czas do ostatecznego rozstrzygnięcia jego sprawy (1M.41:1). W zakonie Mojżeszowym nigdzie nie mówi się o więzieniach. Jedyny przypadek zamknięcia pod strażą w czasach Mojżesza przytoczony jest w 3M.24:12. Powinniśmy zauważyć przy tym, że w czasach Mojżesza był jeszcze i inny przypadek uwięzienia pod strażą jednej osoby, która zbierała drewno w sabat. Ci uwięzieni trzymani byli pod strażą do tej pory, dopóki nie zostało określone, co należy czynić z winnymi (4M.15:34). Job mówi o uwięzieniu, gdzie więźniowie wypoczywają i nie słyszą głosu nadzorcy (3:18). Więźniowie i więzienie niejednokrotnie występują w psalmach Dawida (142:8: 79:11 i inne). Filistyńczycy mieli pomieszczenie dla więźniów w Gazie, gdzie był zamknięty Samson (Sdz.16:21-25). Po czasach Dawida wzmianki o więzieniach w Piśmie Świętym stają się liczniejsze (1Krl.22:27; 2Krl.17:4; 15:27-29; Iz.42:7; Jr.32:2 i inne). W Nowym Testamencie wprost widać, że więzienia w tym czasie były już powszechne (Łk.3:20; 23:19; Dz.5:18; 8:3 i inne).
WILK (Iz.11:6). Dzikie, drapieżne zwierzę, z wielkości i wyglądu podobne do psa, należące do rodziny psów i największy wróg owiec (Iz.45:25; Mt.7:15 i inne). Patriarcha Jakub, w swoim proroctwie, drapieżność plemienia Beniamina porównuje do drapieżności wilka: Beniamin – wilk drapieżny, rano pożera zdobycz, wieczorem dzieli łup (1M.49:27). Biblia porównuje też okrucieństwo prześladowców Izraela z okrucieństwem wilka (Ez.22:27). Jeremiasz mówi alegorycznie o wilku stepowym, który wieczorem wychodzi z barłogu na żer, wskazując na zgubę, czekającą bezbożnych (Je.5:5-6).

Wilk
Słowa proroka Sofoniasza (3:3): Jego sędziowie (miasta bezbożnego) jak wilki stepowe, które rano nie mają już żeru – wskazują na to, że wilk w swojej żarłoczności, zjada do czysta wszystko, co mu popadnie. Pan Jezus Chrystus, ostrzegając swoich uczniów przed fałszywymi nauczycielami, mówi: Przychodzą do was w odzieniu owczym, wewnątrz zaś są wilkami drapieżnymi! (Mt.7:15-16). Należy przypuszczać, że wilki w Palestynie spotykano często.
WINA (Mt.6:12). W powyższym wersecie winę rozumie się jako nasze grzechy. Grzechy są naszym długiem, gdyż wszystko otrzymaliśmy od Boga i powinniśmy wszystko oddać Bogu, tzn. wszystko poddać Jego woli i prawu; jeśli zaś nie wykonujemy tego, to pozostajemy winni (dłużni) w świetle Jego sprawiedliwości. Zaś naszymi dłużnikami, winni w stosunku do nas, są ludzie, którzy nie oddali nam tego, co powinni byli oddać według zakonu Bożego, jak na przykład, nie okazali miłości, lecz wrogość.
WINOROŚL, winogrono, winnica, wino (4M.16:14; Iz.7:23; 2M.22:5; Ez.28:26 i inne). Winogrona i robione z nich wino, zawsze bardzo wysoko były cenione w każdym kraju. Pierwszy raz o winnicy i winie z winogron mówi się w 1M.9:20-21, w historii patriarchy Noego. To miejsce Pisma jest wskazaniem na to, że uprawa winorośli była nieznana do potopu. W opowiadaniu o Melchisedeku, który wyniósł chleb i wino na spotkanie Abrahama; o Locie, który został upity winem przez swoje córki; o starym Izaaku, którego synowie, Jakub i Ezaw, dawali mu do jedzenia chleb, dziczyznę i wino; w proroctwie umierającego Jakuba i księdze Joba spotykamy najwcześniejsze wzmianki o winie, które było powszechnym trunkiem (1M.14:18; 19:32; 27:25; 49:12; Job.1:18; Prz.23:30-31; Iz.5:11).

Winorośl

Wschodnia winnica

Winnice zakładano na górach i zboczach (Je.31:5), gdzie niekiedy trzeba było budować mury, aby wzmocnić ziemię. Sposoby sadzenia winorośli były różne, ale zwykle przez odrosty. Latorośl zwykle rozrastała się szybko i gęsto, podobnie jak drzewa figowe. Dlatego przytoczone zdanie: Będzie siedział każdy pod swoim szczepem winnym i pod drzewem figowym (Mi.4:4) – jest symbolem domowego spokoju. Często winorośl wiła się na zewnątrz i wewnątrz domu (Ps.128:3). Winnice otaczano płotem lub murem, aby chronić przed dzikimi zwierzętami. W winnicach stawiano też wieże strażnicze lub słupy, na których był nadzorujący zbieraczy podczas winobrania (Mt.21:33). Prorok Izajasz, przepowiadając najazd Asyryjczyków, mówi: I stanie się w owym dniu, że każde miejsce, gdzie jest tysiąc krzewów winnych wartości tysiąca srebrników, porośnie cierniem i ostem (Iz.7:23); przedstawiając nadchodzące nieszczęścia, mówi on tak: Moszcz jest w żałobie, latorośl usycha, wzdychają wszyscy wesołkowie (24:7). Prorok Zachariasz w swoim proroctwie o nadchodzącym dobrobycie Izraela, wykrzykuje: Siew będzie spokojny, krzew winny wyda swój owoc... (8:12). Utrzymanie winnicy było bardzo proste. Raz lub dwa razy w roku spulchniano glebę i oczyszczano z chwastów, kamienie usuwano, a gałązkom nadawano odpowiedni kierunek (Iz.5:2). Pracownicy w winnicach tworzyli szczególną grupę robotników (2Krl.25:12). Zwykle zbiory zaczynały się od połowy września i trwały około dwóch miesięcy (3M.26:5; Am.9:13). Czas winobrania był w Palestynie tak samo wesoły i radosny, jak i czas żniw (Sdz.9:27; Iz.16:9).


Egipska prasa
Kiście winogron wrzucano do prasy, żeby wycisnąć sok. Sok wlewano wprost do nowych bukłaków (ze skór zwierzęcych lub do innych naczyń, przechowywanych zwykle w dołach, wykopanych w ziemi, albo w specjalnych składach. Wlane do naczyń wino najpierw zaczyna kipieć, tak że bukłaki i naczynia niekiedy pękały (Mt.9:17). Żeby wino było lepsze, Izraelici przelewali je z jednego bukłaka do drugiego (Je.48:11), przyprawiając je niekiedy różnymi aromatami. Aromatyzowane wino podawano zwykle podczas uczt i wyróżniało się ono szczególną mocą. Z wysuszonych winogron robiono rodzynki (1Sm.30:12; 2Sm.16:1). Odnośnie działania wina na człowieka, Biblia przypisuje mu: pociemniałe oczy (1M.49:12), wrzaskliwa kłótnia (Prz.20:1), pobudzenie ducha (Prz.31:6), utrata rozumu (Oz.4:11), przewrotny osąd (Prz.31:4-5), choroby (Oz.7:5 BT). W Biblii winorośl bardzo często służyła jako przenośnia w wypowiedziach. Tak np. Jakub w swoim błogosławieństwie, przepowiedział Judzie: Uwiąże oślę u krzewu winnego, a młode swojej oślicy u szlachetnej latorośli winnej; wypierze w winie szatę swą, a w krwi winogron płaszcz swój (1M.49:11-12), co wskazywało na obfitość winorośli w ziemi Obiecanej. Gałązka winorośli uważana była przez Izraelitów za symbol wszystkiego, co było silne, piękne, pożyteczne. Dlatego w księgach prorockich Izrael upodobniony jest do wielkiej winorośli, upiększonej przednimi owocami, zasadzonej i chronionej przez samego Boga (Je.2:21; Ps.80:9). Sam Bóg był winogrodnikiem, Izrael winnicą, a każdy prawdziwy Izraelita jej krzewami winnymi. Hardość narodu, jego rozkład i demoralizacja, porównywana jest do dzikiej i obcej winorośli, wydającej złe i nawet trujące owoce (Iz.5:2; Je.2:21). Gdyż z winorośli Sodomy (niepokornych Izraelitów) – mówi Mojżesz (5M.32:32-33) – jest winorośl ich i z niw uprawnych Gomory; winogrona ich to winogrona jadowite, gorzkie są ich jagody. Smoczym jadem jest wino ich, okrutną trucizną żmij. Przedstawiając wewnętrzną duchową i ścisłą łączność wierzących z Sobą, Pan nazywa siebie krzewem winnym: Ja jestem prawdziwym krzewem winnym, a Ojciec mój jest winogrodnikiem (J.15:1-6). W postaci chleba i wina (z winogron) przekazał nam najwyższą tajemnicę ciała i krwi Swojej (Mt.26:26-28 i inne), nakazując nam zawsze czynić to na Jego pamiątkę.
WŁOSIENNICA (Da.9:3). Gruba tkanina ciemnego koloru, robiona z koziej sierści. Z tej tkaniny wyrabiano wory (1M.42:25), jak też odzież (wory pokutne), którą nosili mężczyźni i kobiety na znak żałoby lub pokuty (1Krl.21:27; 2Krl.6:30; Job.16:15; Iz.32:11 BT; Jon.3:6). Ta odzież, jak się wydaje, była bardzo prosta, w kształcie wora. Włosiennicę niekiedy opasywano wokół bioder (Iz.32:11 BT); niekiedy wkładano ją na noc (1Krl.21:27).
WŁOSY (4M.6:5). Izraelici strzygli włosy równie często, jak i inne narody, lecz używali do strzyżenia brzytwy lub noża, a nie nożyc (Iz.7:20; Ez.5:1). Wskutek ślubu, złożonego np. przez nazyrejczyka, włosów nie ścinano (Sdz.13:5). Nie wolno było strzyc włosów dookoła głowy i podcinać końcówek włosów brody (3M.19:27) i na skroniach, jak czyniły to różne pogańskie ludy i ich kapłani (Je.9:25; 25:23 i inne). Kapłani nie mogli ścinać włosów ani mieć ich za długich, lecz musieli podcinać je do odpowiedniej długości (Ez.44:20). Włosy kędzierzawe uważane były za piękne (PnP.4:1; 5:2). Włosy, szczególnie czarne lub ciemne, uważane były za ozdobę i namaszczano je oliwą podczas świąt lub w innych chwilach radości (Ps.23:5; Kzn.9:8; Rut.3:3). Z łysych naśmiewano się (1Krl.2:23). Często włosy zdobiono perłami i innymi drogimi kamieniami (1Tm.2:9; 1P.3:3). Włosy Samsona zostały splecione w siedem kędziorów (Sdz.16:14). Siwizna włosów ukazywała podeszły wiek i była uważana za koronę oraz ozdobę starości (Prz.16:31). Czysto białe włosy uważane były za symbol Bożej wielkości (Da.7:9). O włosach kobiet apostoł Paweł mówi jako o naturalnym okryciu, przynoszącym im chlubę (1Kor.11:15). Kobiety je plotły lub zawijały. Grecy bardzo lubili długie włosy, gdy Egipcjanie w starożytności ciągle je golili. Zwyczaj strzyżenia lub golenia włosów na głowie w czasie głębokiego smutku, żałoby lub pokuty, istniał jeszcze w czasach Joba (Job.1:20), a wezwanie do zgolenia włosów na głowie, równało się wezwaniu do płaczu i lamentowania (Je.7:29). Wyrywanie włosów z głowy i brody, było też znakiem smutku (Ezd.9:3). Zmiana koloru włosów była pierwszą oznaką trądu i dlatego szczególnie nakazywano w takich wypadkach strzyc włosy (3M.14:8-9). W Iz.7:20 włosy są obrazem roślinności w ziemi judzkiej. Zjeżenie się włosów mówiło o silnym strachu i przerażeniu (Job.4:15). W czasach ziemskiego życia Pana, Żydzi mieli w zwyczaju przysięgać na głowę, co też Pan potępiał, mówiąc: Gdyż nie możesz uczynić nawet jednego włosa białym lub czarnym (Mt.5:36).
WNIEBOWSTĄPIENIE PAŃSKIE (Łk.24:50-52; Dz.1:9-12). I wywiódł ich aż do Betanii – mówi Łukasz o tym wydarzeniu – a podniósłszy ręce swoje, błogosławił ich. I stało się, gdy ich błogosławił, że rozstał się z nimi. A oni wrócili do Jerozolimy z wielką radością. Wniebowstąpienie Pana miało miejsce na górze, zwanej Oliwną, która leży w pobliżu Jerozolimy w odległości drogi na jeden sabat (Dz.1:9-12). (Patrz Góra Oliwna). Jezus Chrystus wszedł do nieba jako człowiek, gdyż jako Bóg On zawsze przebywał i przebywa w niebie. Mamy takiego arcykapłana – mówi apostoł Paweł – który usiadł po prawicy tronu Majestatu w niebie (Hbr.8:1).
WODA (1M.1:6; 9:10 i inne). Biblia wielokrotnie świadczy, jak wysoko ceniona była w starożytności woda przez Izraelitów. Woda żywa, świeża, źródlana, często jest obrazem ożywiającego błogosławieństwa Bożego (Iz.12:3). W obrzędowych obmywaniach ST, woda była obrazem moralnego oczyszczenia Żydów. Chrzest w NT jest obrazem oczyszczenia z grzechów i jest obrazem duchowego nowonarodzenia do nowego życia (J.3:5; Ef.5:26 i inne). Tak niezbędna i pożyteczna w gorących krajach woda, staje się niekiedy niebezpieczna i niszcząca, kiedy podczas obfitych deszczów, spływając z wyżyn, zalewa wszystko, a rzeki i źródła występują z brzegów, zatapiając i niszcząc wszystko (Ps.18:17; Je.47:2; Iz.43:2 i inne).
WODA OCZYSZCZENIA.
— a) (4M.8:7), używana w obrzędzie poświęcenia Lewitów. Była ona symbolem moralnego i duchowego oczyszczenia;
— b) (4M.19:9), woda, używana razem z popiołem jałówki maści czerwonej, do obrzędowego oczyszczania osób, które stały się nieczyste przez zetknięcie się z umarłym.
WODA PRZEKLEŃSTWA (4M.5:11-31). Gorzka woda, używana podczas próby wykazania winy lub niewinności, którą musiała wypić podejrzana o cudzołóstwo i która sprowadzała na nią przekleństwo, jeśli kobieta okazywała się winna.
WODY DYMONU (Iz.15:9). Nie wiadomo o jakie wody tutaj chodzi. Niektórzy przypuszczają, że jest to Arnon. Wydaje się, że ta nazwa jest użyta w powyższym wersecie zamiast słowa: Dibon. Przy czym, jakiekolwiek by to nie były wody, według proroctwa Izajasza, te wody miały być pełne krwi.
WOJSKO. O wojsku, wojnie i uzbrojeniu pierwszy raz mówi się w 1M.14:14-15. Abraham, gdy usłyszał, że Lot został wzięty do niewoli, uzbroił swoich 318 ludzi, urodzonych w jego domu, i ścigał nieprzyjaciół aż do Dan. Napadł na nich w nocy... pobił ich – tak mówi Biblia. Wynika z tego, że Abraham miał do swojej dyspozycji oddział mężczyzn, przyuczonych do wojennego dzieła, i że sam wykazał w tym dziele męstwo oraz wojenną praktykę. U Izraelitów każdy mężczyzna powyżej 20 roku życia stawał się żołnierzem (4M.1:3). W 2Krn.13:3; 11:1; 17:14-18 i inne, czytamy o dużej liczebności wojsk, które były w granicach Palestyny w czasach królów. Mając na uwadze jakość uzbrojenia i moralność starożytnych, można bez przesady powiedzieć, że wojny Izraelitów były prawdziwie okrutne i zabójcze. Liczba zabitych w bitwach często osiągała olbrzymie liczby, niekiedy do 500 tys. ludzi (2Krn.13:17). Polegli bohaterowie i dowódcy opłakiwani byli przez całe wojsko i uroczyście grzebani (2Sm.3:31). Na spotkanie powracającego zwycięzcy zwykle wychodził lud, a szczególnie kobiety ze śpiewem, pląsaniem i grą na instrumentach muzycznych (Sdz.11:34; 1Sm.18:6). Chociaż sztuka wojenna u Izraelitów była dość prosta, pomimo to przejawiali pewną przebiegłość. W tamtych czasach nieprzyjaciela zaskakiwano nagłym atakiem, zasadzkami i fałszywym odwrotem (1M.14:15; Joz.8:12; Sdz.20:36-39; 2Krl.7:12). Do kruszenia murów używano różnych lekkich i ciężkich maszyn bojowych, z których rzucano duże kamienie i inne niszczące ładunki. Pod koniec IX lub na początku VIII wieku p.n.e. Uzzjasz sporządził w Jeruzalemie machiny bojowe, które ustawiono na basztach i na narożnikach, żeby miotać pociskami i dużymi kamieniami (2Krn.26:15). Były one prawdopodobnie podobne do machin burzących mury, którymi w późniejszym czasie posługiwali się Grecy i Rzymianie. W liczbie machin pierwsze miejsce zajmował tzw. taran. Było to nic innego, jak długa kłoda z twardego drewna, zwykle dębowego, która służyła do kruszenia murów; część uderzająca tej kłody okuta była żelazem lub miedzią, w postaci baraniej głowy; niekiedy koniec taranu był mocno zaostrzony. Ta broń do kruszenia murów najpierw była noszona przez żołnierzy na ich plecach i w ten sposób uderzali w mur; później tarany zaczęto wozić na wozach, a na koniec mocowano je na ciężkich żelaznych łańcuchach, tak że do uderzenia nie trzeba było dużo siły ze strony napadających. Żołnierze, obsługujący taran, byli pod przykryciem, które było w postaci dachu z twardego materiału, chroniąc przed ogniem i atakami broniących się. Często też używano na wojnie machiny oblężniczej, którą uruchamiano za pośrednictwem sznurów. Można przypuszczać, że Chuszaj wskazuje na podobną machinę, kiedy mówił do Absaloma: Jeśliby zaś wycofał się (Dawid) do jakiegoś miasta, to cały Izrael naznosi pod to miasto tyle powrozów, że ściągniemy je w dolinę tak, iż nawet kamyka się już tam nie znajdzie (2Sm.17:13). Podobna oblężnicza broń tylko wtedy mogła być skuteczna, kiedy miejskie mury okazywały się złe i słabe, i słabo bronione. Wtedy oblegający mieli możliwość za pomocą machin oblężniczych uczynić wyłom w murze obleganego miasta. Lecz straszniejsze niż tarany w czasie wojny były wozy wojenne (rydwany) (5M.20:1; Joz.17:16; Sdz.4:3). Zwykle używano je podczas wojny wszędzie, gdzie tylko były konie i jeźdźcy (2Sm.10:18; 1Krn.18:4; 2Krn.12:3; 14:8). Podczas umocnień przede wszystkim zwracano uwagę na mury i wieże, których strzegły tzw. załogi (2Sm.8:6). Podczas oblężenia miasta Izraelitom nie wolno było niszczyć drzew owocowych, prócz tych, z których nie można było się żywić (5M.20:19). Co do przygotowań przed bitwą, mamy mało świadectw dotyczących tego, chociaż w księdze Jeremiasza jest parę ogólnych wskazań na ten temat (Je.46:3-4). Wszystkie starożytne ludy miały w zwyczaju przed bitwą jeść, żeby przydać sobie męstwa i siły. Żołnierze, a szczególnie dowódcy, wkładali najlepsze swoje wyposażenie wojskowe, z wyjątkiem tych przypadków, kiedy potrzebne było przebranie (1Krl.22:30). Z wielu miejsc Biblii widać, że podział wojska na oddziały był powszechny (1M.14:15; Sdz.7:16; 1Sm.11:11). Odziały miały po 50, 100 i 1000 ludzi, a każdy oddział miał swego dowódcę (Sdz.20:10; 1Sm.8:12; 2krl.11:4). Przed bitwą bojaźliwy żołnierz odsyłany był do domu, żeby nie osłabiał serca swoich braci (5M.20:8). Dowódcy tysięcy i setek byli dopuszczani jako doradcy wojskowi (1Krn.13:1). Przy wojsku byli też pisarze i kanclerze (1Krl.4:3; 1Krn.18:15-16). W słowach proroka Izajasza: Gdzie ten, który spisywał wieże? (Iz.33:18), nie bez podstawy można ujrzeć wskazanie na to, że w izraelskim wojsku byli też tacy, których zwykle nazywamy wojskowymi inżynierami. Za panowania Dawida wojsko w liczbie 288 tys. podzielone było na 12 dywizji, w każdej było po 24 tys. żołnierzy (1Krn.28:2-15). Za panowania Jehoszafata ten podział został zmieniony i było tylko 5 nierównych korpusów (2Krn.17:14-19). W kohorcie było 500 lub 600 ludzi, a w legionie 10 kohort. Lekkie wojska uzbrojone były w lekkie uzbrojenie: łuki i strzały – a inne w tarcze i włócznie (1Krn.12:25). Lekkie wojsko tworzyli przede wszystkim żołnierze z plemienia Beniamina (2Krn.14:7). Królowie i dowódcy mieli swoich giermków, wybieranych z dzielniejszych żołnierzy, którzy nie tylko nosili ich uzbrojenie, ale i stali za nimi w czasie bitwy, wypełniając i przekazując ich rozkazy (1Sm.31:4). Kapłani pobudzali wojsko do odwagi i męstwa. Na nich spoczywał obowiązek występowania z mową przed bitwą. Taki był nakaz Mojżesza: A gdy już będziecie mieli ruszyć do walki, wystąpi kapłan, przemówi do ludu (5M.20:2). W późniejszych czasach sami królowie mieli zwyczaj przemawiania, jak np. król Abiasz (2Krn.13:4). W końcu, być może po złożeniu ofiar, kapłani trąbili na srebrnych trąbach (4M.10:9; 2Krn.13:12-14). Grecy w późniejszych czasach mieli zwyczaj, kiedy byli w pobliżu nieprzyjaciela, śpiewać pieśń wojskową, co czynili też przedtem Izraelczycy, tylko że nie śpiewali pieśni wojskowej, lecz chwalącą Pana. Jehoszafat wyznaczył śpiewaków, którzy odziani w święte szaty mieli kroczyć przed zbrojnymi i śpiewać hymn pochwalny: Wysławiajcie Pana, albowiem na wieki trwa łaska jego (2Krn.20:21). Wojenne okrzyki przed bitwą były powszechne na Wschodzie. O wojennych okrzykach niejednokrotnie mówi Biblia (1Sm.17:52; 2Krn.13:15; Job.39:25; Je.4:19). Częste wskazania w Biblii na sztukę wojenną i uzbrojenie, jasne są dla każdego i bez wyjaśniania.
WONNOŚCI (2M.30:23). Zastosowanie ich było różnorodne. W większości wonności były mieszaniną różnych zapachowych esencji: jako zapachowy proszek do spalania, maści do namaszczania ciała itp. (Prz.7:17; Łk.23:56). Niektóre wonności pochodziły z Palestyny, inne przywożono z południowej Arabii lub innych miejsc. Wonności wymienione w Mk.14:3 były olejkiem nardowym, używanym do wylewania na głowę i namaszczania nóg drogich gości (Łk.7:37-38). W liczbie wonności czasów biblijnych jest wiele takich, które nawet w obecnych czasach są obiektem handlu. Szczególnie dużo wonności używali Żydzi podczas pogrzebu. Żydowskie kobiety nosiły szklane flakoniki z wonnościami przy pasie i namaszczały nimi swoje ciała (Est.2:12).
WOSK (Ps.22:15; Mich.1:4). Dobrze znana substancja, otrzymywana od pszczół, łatwo ulega działaniu gorąca i szybko topi się. Serce moje stało się jak wosk - mówi psalmista - roztopiło się we wnętrzu moim (Ps.22:15). I rozpływają się pod nim góry - mówi prorok Micheasz - jak wosk od ognia, a doliny rozdzielają się, jak wody spływające ze stromych zboczy (Mich.1:4).
WOZY (1M.45:19; 46:5 i inne). Hebrajczycy używali wozów prawdopodobnie od tak dawna, jak używano koni. Mówi się już o nich jako o przedmiotach luksusu w 1M.42:43. Według słów tej księgi, używano ich też w czasach wojny (rydwany) (2M.14:6). Przy czym wozy były bardziej przydatne na równinach asyryjskich i w dolinie Nilu niż w górzystych miejscach Palestyny. Wiele ich wizerunków widzimy na starożytnych asyryjskich i egipskich pomnikach. Izraelici w starożytności nie szczególnie lubili posługiwać się wozami, gdyż nie łatwo przyzwyczajali się do nich, częściowo z powodu górzystej ziemi ich ojczyzny, a częściowo, prawdopodobnie, i wskutek tego, że zakon Mojżeszowy zabraniał rozmnażania koni (5M.17:16). Sąsiednie narody używały wozów bardzo często i w bardzo dużej ilości (2M.14:7; Sdz.4:3; 1Sm.13:5 i inne). Trudności doświadczane przez Izraelitów w czasie bitew z nieprzyjaciółmi, wyposażonymi w taki straszny i zgubny dla nich oręż, zmusiły ich do wprowadzenia i u siebie wozów wojennych, chociaż przez to było to jakieś naruszenie jednego z nakazów Bożych w zakonie Mojżeszowym. Dlatego Dawid zostawił dla siebie 100 wozów z tysiąca, które zdobył na królu Soby (2Sm.8:4). Po czasach Dawida Izraelici już stale korzystali z wozów wojennych i zawsze pokładali w nich duże nadzieje (2Krn.1:14). Wozy wojenne Izraelici zwykle otrzymywali z Egiptu, płacąc za każdy z nich 600 srebrników (1Krl.10:29). Łuk i kołczan ze strzałami zwykle był nierozłącznym wyposażeniem każdego wozu wojennego, które często były ozdabiane kością słoniową i cennym metalem. Osoby powożące zwykle stały, gdyż żadnego siedzenia w nich nie było. Do wozu zaprzęgano po dwa lub trzy, a nawet więcej koni. Wojenne wozy były szczególnie mocne, gdyż w większej lub mniejszej części zrobione były z żelaza (Joz.17:18). Juda, według słów księgi Sędziów, nie wypędził mieszkańców dolin, gdyż ci mieli żelazne wozy (Sdz.1:19). Starożytni Persowie konie i wozy poświęcali zwykle słońcu. Ten zwyczaj przejęli też Izraelici, gdyż król Jozjasz kazał spalić rydwan boga słońca, który pozostał po poprzednich królach judzkich (2Krl.23:11). W Biblii słowo wozy niekiedy jest użyte w innym znaczeniu dla określenia mocnej obrony i pewnej ochrony ze strony jakiejś osoby. Ojcze mój, ojcze mój – wykrzyknął prorok Elizeusz, patrząc na Elizeusza, unoszącego się w wichrze do nieba – rydwanie Izraela i jego konnico! (2Krl.2:12). Jedni chlubią się wozami, drudzy końmi, lecz my chlubimy się imieniem Pana, Boga naszego (Ps.20:8). Niekiedy zaś używane jest do określenia niebiańskich mocy i wojsk: Wozy Boże niezliczone – mówi psalmista w innym miejscu – mnóstwo tysięcy; Pan przybył z Synaju do świątyni (Ps.68:18).
WÓŁ (Iz.1:3). Dobrze znane zwierzę domowe z rodzaju przeżuwaczy, według zakonu Mojżeszowego czyste. Silne, wytrzymałe i bardzo pożyteczne przy uprawie roli. Woły były kiedyś bardzo cenną częścią mienia starożytnych patriarchów (1M.24:35; Job.1:3). Wołów używano do prac polowych (5M.22:10; 1Sm.14:14; 1Krl.19:19), do młócenia zboża (5M.25:4; Oz.10:11), do przewozu ciężkich ładunków (4M.7:3; 1Sm.6:7). Mięso wołowe jedzono (5M.14:4), woły też składano w ofierze. W rogach wołów Izraelici przechowywali oliwę (1Sm.16:1-13; 1Krl.1:39). Kiedy woły używane były do młócenia, nie wolno było powstrzymywać ich przed jedzeniem kłosów: Młócącemu wołowi nie zawiązuj pyska – mówi się w zakonie Mojżeszowym (5M.25:4; 1Kor.9:9). W ogóle podczas prac polowych woły karmiono obficie (Iz.30:24). W Łk.14:19 czytamy o wypróbowaniu wołów. Zdanie w Je.31:18 BT: Ukarałeś mnie i podlegam karze jak nieoswojone cielę – nie wymaga szczególnego wyjaśnienia. Na wierność i przywiązanie wołów do swego pana, wskazuje prorok Izajasz, piętnując Izraelitów za ich wierność Bogu: Wół zna swego właściciela... itd. (Iz.1:3). Byki Baszanu są obrazem lub symbolem jakiegoś silnego przeciwnika lub towarzysza (5M.33:17).
WRÓBEL (Prz.26:2 BT). Powszechnie znany ptaszek, występujący w całej Europie, Azji i Północnej Afryce. Ludzie najbiedniejsi składali w ofierze wróble (3M.14:4 BG). Dwa wróble sprzedawano za grosz (Mt.10:29), a pięć wróbli za dwa grosze (Łk.12:6). Ten ptaszek zwykle żyje i wije gniazda pod dachami ludzkich domostw.
WRÓŻBICI (5M.18:10-11; 4M.22:7; 1Sm.6:2). To słowo w Piśmie Świętym przede wszystkim odnosi się do fałszywego proroka i oznacza to samo, co czarowanie, przepowiadanie, wróżenie, wieszczenie. W 5M.18:10-11 mówi się o wróżbitach obok guślarzy, wieszczbiarzy, czarodziei, wywoływaczy duchów, wywołujących zmarłych i innych czyniących obrzydliwości pogańskie, które musiały być obce Izraelitom. Te zajęcia były powszechnym grzechem wśród Izraelitów i wśród wielu wschodnich ludów. Aby poznać przyszłość używano różnych absurdalnych i śmiesznych sposobów. Często przy tym używano czaszy ze szczególnymi obrzędami czarów. Wróżenie z czaszy jest bardzo starym przesądem, będącym u większości narodów. w 1M.44:5 mówi się o kubku lub pucharze Józefa, za pomocą którego zwykle wróżył. Do wróżenia używano strzał z wyciętymi na nich imionami, żeby poznać przyszłość danej osoby lub sukces jakiegoś przedsięwzięcia. Mój lud radzi się swojego drewna, a jego kij daje mu wyrocznię (Oz.4:12). Wróżono też z wnętrzności zwierząt, szczególnie w Grecji i Rzymie. Przepowiadano przyszłość ze snów, z lotu ptaków, z ruchu i położenia gwiazd. Żydzi mieli też swoją szczególna wróżbę, zwaną przez nich: bat-kol (córka głosu), interpretując wszelkie dźwięki czy głosy lub echo za wskazanie woli nieba. Byli niekiedy i tacy, którzy przyzywali martwych. Wszystkie te praktyki, we wszystkich ich formach, szczególnie surowo zabronione są przez zakon Mojżeszowy (3M.20:27; 5M.18:9-14 i inne). Są one gałęziami pogańskiego bałwochwalstwa, przesądów i zabobonów, w każdej postaci są grzeszne dla prawdziwego chrześcijanina.
WRÓŻENIE (3M.19:26; 4M.23:23 BT; Ez.12:24; Je.29:8; Za.10:2 i inne). Wróżenie znane było od najdawniejszej starożytności i surowo zabronione przez zakon Mojżeszowy (5M.18:10-11). Do wróżenia używano:
  1. Kubek (1M.44:5). Do kubka napełnionego wodą wlewano roztopiony wosk i z różnych kształtów wosku wysnuwano różne odpowiedzi. Ten rodzaj wróżenia jest uważany za jeden z najstarszych i o nim mówi się w historii Józefa;
  2. Strzały (Ez.21:26). Według świadectwa Hieronima odbywało się to tak: Pisano na strzałach nazwy miast, przeciwko którym podejmowano wojenne działania, a później pomieszane wkładano do kołczana. Wyjęta pierwsza strzała z kołczanu oznaczała to miasto, które trzeba było zaatakować. prorok Ezechiel mówi, że król babiloński wróżył ze strzał. Ten sposób wróżenia był stosowany przez Arabów do czasu Mahometa, który go zabronił. Tego sposobu używali też Grecy i inne narody w starożytności;
  3. Wątroba (Ez.21:26). To wróżenie polegało na oglądaniu wątroby zabitych zwierząt. Jeśli wątroba była czerwona i zdrowa, wtedy uważano to za dobry znak; jeśli zaś była sucha, pomarszczona, wtedy był to zły znak;
  4. Kij (Oz.4:12). Przypuszcza się, że to wróżenie odbywało się w następujący sposób: Osoba, wróżąca z kija, mierzyła go palcami lub dłońmi swojej ręki, wypowiadając w miarę mierzenia: tak, nie; później, zależnie jakie słowo padło na końcu, sądzono o szczęśliwym lub nieszczęśliwym przebiegu podjętego przedsięwzięcia.
Wróżono jeszcze ze snów, z ognia, wody, powietrza, obłoków, z lotu i śpiewu ptaków, ze spotkań, z ręki itd.
WRZODY (2M.9:9-10). Wrzody to zapalne ropne miejsca na ciele, którymi zostali porażeni Egipcjanie i ich bydło. Ta egipska plaga była szóstą w kolejności. Mojżesz wziął sadzy z pieca, rzucił ją ku niebu i powstały na ludziach oraz bydle wrzody. Być może na tę plagę wskazuje się w 5M.28:27: Dotknie cię Pan wrzodem egipskim, guzami odbytnicy, świerzbem i liszajem, z których nie będziesz mógł się wyleczyć.
WRZÓD ODBYTNICY (1Sm.5:6,9). Nazwa choroby zesłanej na Filistyńczyków. Według niektórych choroba ta podobna była do dzisiejszych hemoroidów. Septuaginta i Wulgata skłaniają się też ku temu, gdyż mający tę chorobę sprawiali sobie skórzane siedzenia, aby zmniejszyć cierpienia.
WRZOS (Jr.17:6 BG). Dzika roślina, właściwa stepom i pustyniom. W krajach Wschodu używana była jako opał, a także do napełniania sienników, w rodzaju naszej słomy, a też do pokrycia dachów domów.
WSCHÓD. Słowo wschód używane było w Palestynie przede wszystkim w stosunku do krain oddalonych, leżących we wschodnim kierunku od Palestyny (Iz.46:11). W Iz.2:6 Wschód jest głównym miejscem wróżbitów i czarowników.
WSZECHMOGĄCY (hebr. Szaddai – 1M.17:1; 48:3 i inne). Jeden z atrybutów Bożych. Pod tym imieniem ukazywał się Pan Abrahamowi, Izaakowi, Jakubowi. Tak On sam mówi o sobie do Mojżesza: Bóg rozmawiał z Mojżeszem i powiedział mu: Jam jest Jahwe. Ja objawiłem się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bóg Wszechmocny, ale imienia mego, Jahwe, nie objawiłem im (2M.6:2-3 BT). Wszechmoc Boża szczególnie objawia się w historii jego tworzenia, mądrości i odkupienia.
WYCIEK Z CIAŁA (3M.15:2). Do oczyszczenia powyższej nieczystości, siedem dni po jej zakończeniu, według zakonu dokonywał się obrzęd oczyszczenia. Do kapłana przynoszono dwie synogarlice lub dwa młode gołębie, a on składał jednego z nich w ofierze za grzech, a drugiego na całopalenie (3M.15:13-15).
WYKA (Iz.28:25,27). Nieduża roślina z błękitnym kwiatkiem i wąskimi liśćmi, jak na koprze. Nasiona wyki mają przyjemny zapach i ostry smak, podobny do smaku pieprzu. Starożytni używali je jako przyprawę do potraw i do chleba. Izraelici uprawiali tę roślinę na swoich polach, a po zbiorach młócili kijem.
WYSPA. Jako wyspę właściwie rozumie się ziemię ze wszystkich stron otoczoną wodą. O nich niekiedy ogólnie mówi się w Piśmie Świętym (Est.10:1; Ob.6:14). Niekiedy pot nazwą: wyspa - rozumie się nadmorskie ziemie, jak np. Filistyńczyków i Fenicjan (Iz.23:2-6 BG), greckie wyspy (Ezch.27:7,15). Poszczególne wyspy patrz pod własnymi ich hasłami.
WYSPY NARODÓW. (1M.10:5 BG; Sof.2:11). Nazwa ogólnie oznaczająca tę część Europy, która była najbardziej znana starożytnym mieszkańcom Azji i które leżały przede wszystkim wzdłuż brzegów morza Śródziemnego.
WYSYPKA (3M.13:6-8). Występuje na skórze i pojawia się w postaci pryszczy lub strupów na ciele, a po jakimś czasie znika sama. Nie wymaga to szczególnych środków lekarskich, prócz zlikwidowania przyczyn i czystości ciała. Zakon Mojżeszowy nie uznawał takich ludzi za nieczystych, lecz jeśli wysypka była uporczywa i utrzymywała się na całym ciele, to kapłan, cierpiący na nią, nie mógł pełnić kapłańskich obowiązków, a zwierzę nie mogło być złożone jako ofiara Panu.
WYWOŁYWACZE DUCHÓW (3M.20:6 i inne). Czarownicy, zajmujący się wywoływaniem duchów w celu dowiedzenia się od nich tajemnic z przyszłości. Wśród nich znana jest kobieta z En-Dor, wywołująca duchy, która wywołała dla Saula cień proroka Samuela (patrz Saul). Żaden grzech nie jest tak surowo piętnowany w Piśmie Świętym, jak czary i wywoływanie duchów (5M.18:10,14), i to nie tylko w ST, ale i w NT (Ga.5:20).
WZGÓRZA (1Sm.9:12) lub wyżyny na wzniesieniach i górach; często były miejscem prawdziwego kultu Boga, lecz bardzo często też miejscem bałwochwalstwa. Od najdawniejszych czasów wyżynne miejsca były wybierane do stawiania ołtarzy (1M.12:8 BT; 22:2 BT; 31:54 BT). Zanim świątynia stała się określonym miejscem kultu, na szczytach gór zwykle budowano ołtarze (Sdz.6:26; 1Sm.9:12; 1Krn.16:39 i inne). Po wybudowaniu świątyni podobne wzgórza stały się obrzydliwością, gdyż tam uprawiano pogańskie bałwochwalstwo. Biblia wspomina o jednym królu judzkim, Jotamie, że czynił on to, co prawe w oczach Pana, wszystko... Jednak świątynki na wyżynach nie zostały zniesione (2Krl.15:34). Góry i wzniesienia zawsze uważane były za święte prawie we wszystkich wschodnich religiach, jako miejsca górujące nad ziemią i przybliżające do nieba. Wyżyny, wspomniane w Biblii, znajdowały się:
  1. w Gibeonie (1Krl.3:4);
  2. w Arnonie (4M.21:28);
  3. Wzgórza Baala (4M.22:41;
  4. Tofet w Dolinie Ben-Hinnoma (Je.7:31);
  5. wyżyna Bama (Ez.20:29 BT);
  6. wyżyny Bet-Awen (Oz.10:8) i inne.
Szczególną gorliwością w budowaniu wzgórz i wyżyn wyróżniali się: Jehoram (2Krn.21:11), Achaz (2Krn.28:24-25) i Manasses (2Krn.33:3-7). W niszczeniu wyżyn szczególnie wykazali się królowie: Hiskiasz (2Krl.18:4) i Jozjasz (2Krl.23:8). Po Jozjaszu o wzgórzach i wyżynach w Biblii już się nie mówi.
WZGÓRZA BAALA (4M.22:41, w Joz.13:17 – Bamot-Baal). Przyjmuje się to za tożsame z miastem Bamot w Moabie. Według 4M.22:41, Bileam po to został wprowadzony na Wzgórza Baala, żeby mógł zobaczyć stąd część ludu izraelskiego. Bileam rzeczywiście zobaczył go ze Wzgórz Baala, ze szczytów skał i wzgórz.
WZNIESIENIE SKORPIONÓW (Joz.15:3; Sdz.1:36). Wzniesienie, przejście między Morzem Martwym i pustynią Sin, oddzielające Palestynę od kamienistej Arabii, składające się z szeregu skał i stromych uskoków.
ZAAWAN (niespokojny – 1M.36:27; 1Krn.1:42). Syn Esera i wnuk Seira, jeden z naczelników Chorytów w Edomie.
ZABAD (dar). Imię osób:
  1. Zabad (1Krn.2:36), syn Natana, wymieniony w rodowodzie Judy;
  2. Zabad (1Krn.7:21), syn Tachata, wymieniony w rodowodzie Efraima;
  3. Zabad (1Krn.11:41), syn Achlaja, jeden z dzielnych rycerzy Dawida;
  4. Zabad (2Krn.24:26), syn Ammonitki Szimeat. Razem z Jehozabadem sprzysiągł się przeciwko życiu króla judzkiego Joasza i zabił go na łożu, gdy ten był chory. W paralelnym miejscu, 2Krl.12:22, nazywa się on Jozakar;
  5. Zabad (Ezd.10:27), z synów Zattua, mający żonę obcoplemienną, którą odprawił;
  6. Zabad (Ezd.10:33), z synów Chaszuma, mający żonę obcoplemienną, którą odprawił;
  7. Zabad (Ezd.10:43), z synów Nebo, mający żonę obcoplemienną, którą odprawił.
 ZABAWY. Odnośnie zabaw dzieci, młodzieży i dorosłych – w Biblii w ogóle mówi się bardzo mało; z tego jednak nie należy wnioskować, że dzieci i młodzież w Izraelu były zupełnie pozbawione rozrywek, właściwych ich wiekowi. Dzieci żydowskie, jak widać to z Za.8:5 i Mt.11:16, bawiły się na ulicach i placach. A place miasta będą pełne chłopców i dziewcząt, bawiących się na placach. Z Mt.11:16-17 widać, że dzieci żydowskie naśladowały niekiedy w swoich zabawach żydowskie obrzędy weselne i pogrzebowe. A do kogo przyrównam to pokolenie? – mówi Zbawiciel do ludu. Podobne jest do dzieci, które siadają na rynku i wołają na swoich rówieśników i mówią: Graliśmy wam na flecie, a nie tańczyliście, śpiewaliśmy wam żałobne pieśni, a nie płakaliście. Dla dorosłych zabawą i rozrywką były rozmowy i żarty w gronie innych osób (Je.15:17): Nigdy nie siadam dla zabawy w gronie wesołych – mówi prorok o sobie; oraz rozwiązywanie różnych zagadek, jak np. na uczcie weselnej u Samsona (Sdz.14:10-14). Talmudyści wspominają też o grze w kości, prawdopodobnie przejętej z innymi grami od ich sąsiadów Egipcjan. Co zaś dotyczy publicznych zabaw i gier, które były w starożytności u Greków i Rzymian, to takich zabaw w Izraelu nie było do dość późnego czasu. Herod wybudował w Jerozolimie i innych miastach amfiteatry, gdzie odbywały się wyścigi rydwanów, muzyczne przedstawienia, walki z dzikimi zwierzętami itp. Żydzi na to patrzyli bardzo nieprzychylnie, uważając to za pogaństwo. Pociąg do teatralnych przedstawień szczególnie był rozwinięty u Greków. Apostoł Paweł, dobrze znający to ich przywiązanie, nierzadko używa w swoich listach słowa i terminy, odnoszące się do tego rodzaju widowisk. Tak np. metafizyczne wyrażenie: Jeśli ja na sposób ludzki walczyłem z dzikimi zwierzętami w Efezie (1Kor.15:32) – wskazuje na walkę ludzi ze zwierzętami, będącą rodzajem zabawy w greckich i rzymskich cyrkach. Przy czym, chociaż powyższe słowa apostoła przez większość interpretatorów przyjmowane są w przenośnym znaczeniu, lecz mogą też być rozumiane i dosłownie. Albowiem ćwiczenie cielesne przynosi niewielki pożytek (1Tm.4:8), i: Bo nawet jeśli ktoś staje (2Tm.2:5) – wskazuje na to, że startujący na arenie cyrków i amfiteatrów, bardziej lub mniej wstrzymują się od wszystkiego i umartwiają ciało swoje (1Kor.9:25-27). Samo wydarzenie odbywało się w obecności wielu obserwatorów. Tym zwyczajem można wyjaśnić następujące słowa apostoła: Przeto i my, mając około siebie tak wielki obłok świadków (Hbr.12:1). Zwycięzca zawodów otrzymywał zwykle nagrodę – wieniec z liści dzikiej oliwki lub z sosny i bluszczu. Wskazując na ten obyczaj, apostoł Paweł mówi: A teraz oczekuje mnie wieniec sprawiedliwości (2Tm.4:8). Apostoł żywo przedstawia naszej wyobraźni wszelkie przeszkody, przeszkadzające w osiągnięciu celu, szczególnie zaś obcisłą i długą odzież: Złożywszy z siebie wszelki ciężar i grzech, który nas usidla, biegnijmy wytrwale w wyścigu (Hbr.12:1). Czy nie wiecie – pisze on w innym miejscu – że zawodnicy na stadionie wszyscy biegną, a tylko jeden zdobywa nagrodę? Tak biegnijcie, abyście nagrodę zdobyli. A każdy zawodnik od wszystkiego się wstrzymuje, tamci wprawdzie, aby znikomy zdobyć wieniec, my zaś nieznikomy. I dalej kontynuuje: Ja tedy tak biegnę, nie jakby na oślep, tak walczę na pięści, nie jakbym w próżnię uderzał; ale umartwiam ciało moje i ujarzmiam (1Kor.9:24-27). Zapominając o tym, co za mną, i zdążając do tego, co przede mną – świadczy na koniec o sobie w Flp.3:13-14 – zmierzam do celu, do nagrody w górze, do której zostałem powołany przez Boga w Chrystusie Jezusie. Wszystkie te terminy i słowa, mające większy lub mniejszy związek z lekkoatletycznymi ćwiczeniami starożytnych, niewątpliwie są zapożyczone z lekkoatletycznych zawodów, które odbywały się w starożytnych cyrkach.
ZABBAJ (niewinny). Imię osób:
  1. Zabbaj (Ezd.10:28), z synów Bebaja, mający żonę obcoplemienną, którą odprawił;
  2. Zabbaj (Ne.3:20), ojciec Barucha, który naprawiał mur Jeruzalemu w czasach Nehemiasza, po powrocie z niewoli babilońskiej.
 ZABBUD (darowany – Ezd.8:14). Ojciec Utaja, z potomków Bigwaja, który z 70 mężczyznami wyruszył z Ezdraszem z Babilonu do Jeruzalemu za panowania króla Artakserksesa.
ZABDI (właściwie Zabdija: dar Jahwe). Imię osób:
  1. Zabdi (Joz.7:1,17-18), pradziad Achana, z plemienia Judy, który przywłaszczył rzeczy obłożone klątwą po zdobyciu Aj;
  2. Zabdi (1Krn.8:19), syn Szimejego, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  3. Zabdi (1Krn.27:27), z Szefam, przełożony nas zapasami wina w winnicach, wczasach Dawida;
  4. Zabdi (Ne.11:17), jeden z synów Asafa. W Ne.12:35 nazywa się Zukkur, a w 1Krn.9:15 – Zikri.
 ZABDIEL (dar Boży). Imię osób:
  1. Zabdiel (1Krn.27:2), ojciec Jaszobeama, dowódcy wojsk Dawida;
  2. Zabdiel (Ne.11:14), syn Haggadola, kapłan, zwierzchnik 128 dzielnych rycerzy, mieszkający w Jerozolimie w czasach Nehemiasza po powrocie zniewoli babilońskiej.
 ZABÓJSTWO (2M.20:13). Grzech zabroniony przez szóste przykazanie prawa Bożego i polega na odebraniu życia bliźniemu w jakikolwiek sposób. Lecz nie każde odebranie życia jest zabójstwem łamiącym przykazanie, a szczególnie w następujących przypadkach:
  1. kiedy przestępcę sąd skazuje na śmierć;
  2. kiedy zabija się nieprzyjaciela na wojnie za władcę i ojczyznę.
Są mimowolni zabójcy, którzy zabili przypadkiem i bez zamiaru.
Prócz bezpośredniego zabójstwa, w jakikolwiek sposób, do tego przestępstwa odnosić się mogą następujące podobne przypadki:
  1. kiedy sędzia skazuje sądzonego, którego niewinność jest mu znana;
  2. kiedy ktoś ukrywa lub uwalnia zabójcę i w ten sposób stwarza możliwość nowych zabójstw;
  3. kiedy ktoś mógł uratować bliźniego od śmierci, lecz nie uratował, jak na przykład, jeśli bogaty dopuszcza, żeby biedny zmarł z głodu;
  4. kiedy ktoś siłą i okrucieństwem zadręcza kogoś i w ten sposób powoduje jego śmierć;
  5. kiedy ktoś sam odbiera sobie życie.
Samobójstwo, kiedy ludzie pozbawiają się sami życia, też jest przestępstwem przeciwko przykazaniu. Bo jeśli wbrew naturze jest zabicie innego, podobnego do nas człowieka, to jeszcze bardziej jest wbrew naturze zabicie samego siebie. Nasze życie nie należy do nas jak własność, lecz do Boga, który je dał.
Prócz cielesnego zabójstwa jest jeszcze zabójstwo duchowe. Rodzajem duchowego zabójstwa jest zgorszenie, kiedy ktoś kieruje bliźniego do niewiary lub bezprawia i w ten sposób naraża duszę jego na śmierć duchową. Zbawiciel mówi: Kto zaś zgorszy jednego z tych małych, którzy wierzą we mnie, lepiej będzie dla niego, aby mu zawieszono u szyi kamień młyński i utopiono go w głębi morza (Mt.18:6).
Do zabójstwa w jakimś stopniu odnoszą się także wszystkie czyny i słowa, przeciwne miłości do bliźniego, niesprawiedliwie naruszające jego spokój i bezpieczeństwo, i w końcu wewnętrzna nienawiść przeciwko niemu, jeśli nawet nie uzewnętrznia się. Każdy, kto nienawidzi brata swego, jest zabójcą - mówi Jan apostoł (1J.3:15).
Jeśli zabrania się szkodzenia życiu bliźniego, to tym samym nakazuje się, ile można, troszczyć się o życie i dobro bliźniego, a szczególnie:
  1. pomagać biednym;
  2. służyć chorym;
  3. pocieszać smutnych;
  4. ulżyć nieszczęśliwym;
  5. ze wszystkimi obchodzić się delikatnie, z miłością i budująco;
  6. godzić się z gniewającymi się;
  7. wybaczać przewinienia i dobrze czynić wrogom.
 ZABUD (darowany – 1Krl.4:5). Syn Natana, był kapłanem, przyjacielem króla Salomona.
ZACHARIASZ (Jahwe sobie przypomniał). Imię osób:
  1. Zachariasz (2Krl.14:29;15:8,11), syn Jeroboama, króla izraelskiego. Dokładny czas jego wstąpienia na tron izraelski nie jest znany. Zachariasz panował w smutnym czasie i po sześciomiesięcznym panowaniu został zabity przez Szalluma, syna Jabesza, który uknuł spisek przeciw niemu i sam został po nim królem. Sposób jego życia i panowania Biblia charakteryzuje następującymi słowami: Czynił zaś to, co złe w oczach Pana, tak samo jak to czynili jego ojcowie, nie odstąpił od grzechów Jeroboama, syna Nebata, w które on wciągnął Izraela (2Krl.15:9);
  2. Zachariasz (2Krl.18:2), ojciec Abi, matki króla judzkiego Hiskiasza, syna Achaza;
  3. Zachariasz (1Krn.5:7), jeden z naczelników plemienia Rubena, w czasie uprowadzenia jego do niewoli przez Tiglat-Pilesera, króla asyryjskiego;
  4. Zachariasz (1Krn.5:32), syn Uzziego i ojciec Merajota, wymieniony w rodowodzie Lewiego;
  5. Zachariasz (1Krn.9:21), syn Meszelemiasza, jeden z odźwiernych u wejścia do Namiotu Zgromadzenia w czasach Dawida;
  6. Zachariasz (1Krn.9:37), jeden z synów Jeiela, ojca Gibeona, przodka Saula, z plemienia Beniamina;
  7. Zachariasz (1Krn.15:18,20), jeden z Lewitów, grający na harfie, nastrojonej na tony wysokie, podczas przenosin Skrzyni Bożej z domu Obeda Edomczyka;
  8. Zachariasz (1Krn.15:24), jeden z kapłanów trąbiący na trąbie przed Skrzynią Bożą, podczas przenosin Skrzyni Bożej z domu Obeda Edomczyka;
  9. Zachariasz (1Krn.24:25), Lewita, syn Jiszsziasza, z rodu Uzzjela;
  10. Zachariasz (1Krn.26:2), Lewita, Korachita, odźwierny, syn Meszelemiasza;
  11. Zachariasz (1Krn.26:11), Lewita, odźwierny, syn Chosa, z rodu Merariego;
  12. Zachariasz (1Krn.26:14), Lewita, syn Szelemiasza, odźwierny bramy północnej;
  13. Zachariasz (1Krn.27:21), ojciec Jiddo, naczelnika połowy plemienia Manassesa, w Gileadzie, w czasach Dawida;
  14. Zachariasz (2Krn.17:7), jeden z książąt, wysłany przez króla Jehoszafata do nauczania ludu zakonu Pańskiego;
  15. Zachariasz (2Krn.20:14), ojciec Jachazjela, Lewity z potomków Asafa;
  16. Zachariasz (2Krn.21:2), jeden z synów Jehoszafata, króla judzkiego;
  17. Zachariasz (2Krn.24:20,22), syn Jehojady, kapłana za panowania Joasza, króla judzkiego. Natchniony przez Ducha Bożego wystąpił przed ludem i surowo piętnował króla oraz lud za to, że odstąpili od Pana i oddali się bałwochwalstwu. To ściągnęło na Zachariasza gniew Joasza i jego dostojników. Na rozkaz króla został ukamienowany na dziedzińcu świątyni Pańskiej. Ostatnie słowa Zachariasza były: Niech Pan w to wejrzy i ukarze;
  18. Zachariasz (2Krn.26:5), mąż żyjący za panowania Uzzjasza, króla judzkiego. Mówi się o nim, że uczył bojaźni Bożej, i prawdopodobnie cieszył się szczególnym zaufaniem króla, gdyż Uzzjasz, według słów tego wersetu, szukał Pana, dopóki żył Zachariasz;
  19. Zachariasz (2Krn.29:13), z potomków Asafa, za panowania Hiskiasza, pomagający w oczyszczeniu świątyni Jerozolimskiej;
  20. Zachariasz (2Krn.34:12), jeden z nadzorców w czasach króla Jozjasza, nadzorujący prace przy odnowieniu domu Bożego;
  21. Zachariasz (2Krn.35:8), jeden z przełożonych świątyni Bożej w czasach króla Jozjasza;
  22. Zachariasz (Ezd.8:3), naczelnik synów Parosza, podczas powrotu z niewoli babilońskiej, z nim powróciło 150 mężczyzn;
  23. Zachariasz (Ezd.8:11), naczelnik synów Bebaja, podczas powrotu z niewoli babilońskiej, z nim powróciło 28 mężczyzn;
  24. Zachariasz (Ezd.8:16), jeden z naczelników, posłanych przez Ezdrasza do Iddo, przełożonego w miejscowości Kasifia;
  25. Zachariasz (Ezd.10:26), z potomków Elama Mattaniasza, mający żonę obcoplemienną, którą odprawił;
  26. Zachariasz (Ne.11:4), przodek Ataja, syna Uzzjasza, żyjącego po powrocie z niewoli babilońskiej w Jeruzalemie;
  27. Zachariasz (Ne.11:5), przodek Maasejasza, żyjącego po powrocie z niewoli babilońskiej w Jeruzalemie;
  28. Zachariasz (Ne.11:12), przodek Adajasza;
  29. Zachariasz (Ne.12:16), kapłan, głowa rodziny Iddy, w czasach Jojakima;
  30. Zachariasz (Ne.12:35,41), jeden z kapłanów z trąbami, obecny podczas uroczystego poświęcenia murów Jeruzalemu po powrocie z niewoli babilońskiej;
  31. Zachariasz (Iz.8:2), kapłan, syn Jeberechiasza, będący z prorokiem Izajaszem u prorokini, gdy ta poczęła i urodziła symbolicznego syna: Maher Szalal-Chasz Baz, (tj. Pośpiesza łup – szybko nadchodzi zdobycz);
  32. Zachariasz (Za.1:1), jeden z 12 proroków mniejszych, żyjący po babilońskiej niewoli. Syn Berechiasza, syna Iddo; lecz Ezdrasz nazywa go po prostu synem Iddy (Ezd.5:1). Jako syn należy tu rozumieć: wnuk lub potomek, tak jak w innych podobnych przypadkach. Prawdopodobnie pochodził z kapłańskiego rodu i urodził się w czasie niewoli. Jego publiczna działalność rozpoczęła się w drugim roku panowania Dariusza; współpracował razem z prorokiem Aggeuszem w Judei lub Jeruzalemie po powrocie z niewoli. Oni obaj szczególnie pobudzali Żydów do ukończenia budowy świątyni Jerozolimskiej, i po ich przynagleniach po trzech i pół roku prac, świątynia została ukończona i poświęcona (Za.6:14,16). O czasie śmierci Zachariasza z Biblii nic nie wiemy. Według tradycji, umarł w późnej starości i został pogrzebany w pobliżu Jeruzalemu, obok proroka Aggeusza. Według tradycji żydowskiej, był on członkiem wielkiej synagogi. W LXX, Wulgacie i syryjskim przekładzie, prorokom Aggeuszowi i Zachariaszowi przypisuje się niektóre Psalmy, lecz w hebrajskim tekście tego nie ma;
  33. Zachariasz (Mt.23:35; Łk.11:51), syn Barachiaszowy, wymieniony przez Zbawiciela w Ewangelii w mowie skierowanej przeciwko uczonym w Piśmie i faryzeuszom. Aby obciążyła was cała sprawiedliwa krew, przelana na ziemi – mówi Zbawiciel – od krwi sprawiedliwego Abla aż do krwi Zachariasza, syna Barachiaszowego, którego zabiliście między świątynią a ołtarzem. Wiele było wyjaśnień odnośnie tej osoby. Niektórzy przypuszczali, że mówi się tutaj o Zachariaszu – ojcu Jana Chrzciciela, jakoby zabitym na rozkaz Heroda. Inni twierdzą, że był to Zachariasz, syn Berechiasza, jeden z 12 proroków małych; lecz z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że mówi się tutaj o Zachariaszu, synu Jehojady, który z rozkazu króla Joasza został ukamienowany na dziedzińcu świątyni Pańskiej (2Krn.24:20-22) (patrz nr 17). Druga księga Kronik, w której mówi się o ukamienowaniu Zachariasza, jest w hebrajskim kanonie, i to zabójstwo było ostatnim zabójstwem sprawiedliwych ludzi, o którym mówi się w Biblii, podobnie jak zabójstwo Abla było pierwszym z nich. Zachariasz w księdze Kronik jest synem Jehojady, a nie Barachiaszowym, lecz to być może było drugie imię Jehojady, albo Jehojada był dziadkiem, a Barachiasz – ojcem;
  34. Zachariasz (Łk.1:5), ojciec Jana Chrzciciela. Wszystko, co wiemy o Zachariaszu, zawiera się w 1 rozdziale Ewangelii wg Łukasza. Był on kapłanem ze zmiany kapłańskiej Abiasza i mężem Elżbiety, krewnej Marii, też pochodzącej z rodu Aarona. Byli oni sprawiedliwi przed Bogiem, lecz nie mieli dzieci i byli już w podeszłym wieku. W czasie pełnienia służby w świątyni, kiedy Zachariasz wszedł do miejsca świętego, żeby złożyć ofiarę z kadzidła, ukazał mu się anioł Gabriel i obwieścił o urodzeniu jego syna Jana, który będzie wielki przed Panem i który pójdzie przed Nim, przygotowując Panu lud prawy. Zachariaszowi zabrakło wiary i za karę był niemy. Obiecany syn urodził się i kiedy ósmego dnia, z okazji obrzezania niemowlęcia, obecni zwrócili się do Zachariasza z pytaniem – jak chciałby nazwać syna, Zachariasz poprosił o tabliczkę i napisał: Jan jest imię jego; i w tym czasie nagle otworzyły się usta jego i zaczął mówić, chwaląc Boga, napełnił go Duch Święty i zaczął prorokować, a już od 400 lat nie było proroka w Izraelu (Łk.1:68-79).
 ZACHEUSZ (to samo co Zakkaj: niewinny – Łk.19:5-8,11). Bogaty Żyd, mieszkający w Jerycho i będący przełożonym celników, tj. poborców podatków w tym mieście; nazwany jest człowiekiem grzesznym, prawdopodobnie dlatego, gdyż Żydzi patrzyli niezbyt życzliwie na wszystkich, którzy wykonywali to zajęcie. Jego ciekawość i pragnienie zobaczenia Chrystusa były tak silne, że po to, będąc małego wzrostu, wszedł na drzewo sykomory, które podczas ziemskiego życia Zbawiciela rosły w okolicy Jerycha. Pan Jezus, znający serca ludzkie, powiedział mu: Zacheuszu, zejdź śpiesznie, gdyż dziś muszę się zatrzymać w twoim domu. Zacheusz słysząc te słowa w pośpiechu zszedł z drzewa i poprowadził do siebie. Przy szemraniu ludzi, że Pan poszedł do domu człowieka grzesznego, Zacheusz, pełen serdecznej radości, wykrzyknął tak: Panie, oto połowę majątku mojego daję ubogim, a jeśli na kim co wymusiłem, jestem gotów oddać w czwórnasób (Łk.19:8). A Jezus rzekł do niego: Dziś zbawienie stało się udziałem domu tego, ponieważ i on jest synem Abrahamowym (w.9). Według tradycji, Zacheusz był pierwszym biskupem w Cezarei Palestyńskiej. Według rabinistów, ewangeliczny Zacheusz był ojcem znakomitego rabina Johanana-ben-Zakheja, żyjącego około tego czasu w Jerychu. Historia o Zacheuszu ukazuje nam pouczający przykład bezgranicznej miłości Pana do wszystkich grzeszników, którzy chcą zostawić swój grzech.
ZAĆMIENIE SŁOŃCA. W Biblii, szczególnie w księgach prorockich, jest zawartych wiele szczegółów, mających bezpośredni związek z tym potężnym zjawiskiem natury, chociaż w Piśmie sam ten termin nie występuje. W owym dniu, mówi Wszechmogący Pan – tak opisuje prorok zjawisko zaćmienia słońca – sprawię, że słońce zajdzie w południe, i mrokiem okryję ziemię w biały dzień (Am.8:9). W powyższym wersecie prawdopodobnie wskazuje się na całkowite zaćmienie słońca w 784 roku przed Chr. 9 lutego, widoczne w Jeruzalemie tuż po południu. Słońce zajdzie nad prorokami i dzień stanie im się ciemnością – mówi prorok Micheasz (3:6). Tutaj najprawdopodobniej należy rozumieć całkowite zaćmienie słońca w 716 roku przed Chr., 5 czerwca. Słońce przemieni się w ciemność, a księżyc w krew, zanim przyjdzie ów wielki, straszny dzień Pana – prorokuje prorok Joel (3:4). Wzmianka u proroka Jeremiasza: Słońce zaszło w pełni dnia (15:9) – oczywiście sugeruje zaćmienie słońca, tak dobrze znane z Herodota (I,74,103) i mające miejsce w 610 roku przed Chr., 30 września. Ciemność zaległa całą ziemię i trwała od 6 do 9 godziny po ukrzyżowaniu Zbawiciela. Niewątpliwie była nadnaturalna i pochodziła z niezwykłego zaćmienia słonecznego, chociaż w tym czasie była pełnia księżyca.
ZAGADKA (Sdz.14:12-18). Najstarszy przykład zagadki, w ogólnym znaczeniu tego słowa, widzimy w zagadce, którą zadał podczas uczty swoim gościom Samson, w słowach: Z pożeracza wyszedł żer a z mocnego wyszła słodycz (w.14). W hebrajskim języku słowo zagadka używane jest w znaczeniu przypowieści, porównania, alegorii i przenośni. Przytoczona mądrość i prorockie przenośnie w większości wyrażane są w formie zagadek (Ez.17:2-10 i inne). Zagadki w ogóle cieszyły się dużą popularnością wśród mieszkańców Wschodu. Szczególnie zabawiano się nimi, jak było to u Żydów, Greków, rzymian, podczas uroczystych uczt. Z 1Krl.10:1 wiemy też, że królowa Saby usłyszała wieść o Salomonie opartą na chwale Pana, wybrała się do niego, żeby go doświadczyć przez stawianie trudnych pytań.
ZAGAJNIK (1M.21:33; 2M.24:13 i inne). Poganie kłaniali się swoim bogom na szczytach gór i wzniesień, w dąbrowach i zagajnikach. Wybór zagajników i dąbrów do wykonywania religijnych obrzędów ma swój początek w głębokiej starożytności. Tak np. w 1M.21:33 mówi się, że Abraham zaś zasadził tamaryszek w Beer-Szebie i wzywał tam imienia Pana, Boga Wiekuistego. Wybierano zagajniki na miejsca religijnych kultów może dlatego, że mrok i cień, które tam były, najbardziej sprzyjały do pobudzenia religijnej bojaźni i trwogi w ludziach; być może dlatego, że tutaj było łatwiej niż na otwartych miejscach dokonywać haniebnych i niemoralnych obrzędów pogańskich; albo być może też dlatego, że według pogańskiego wierzenia dusze zmarłych często unosiły się nad tymi miejscami, gdzie zostały pogrzebane ich ciała; a że był bardzo rozpowszechniony zwyczaj grzebania ciał pod drzewami (1M.35:8; 1Sm.31:13), to budowa ołtarzy lub poświęcenie znanych miejsc duszom zmarłych albo innym duchom - dobrym lub złym, w zagajnikach lub w ich pobliżu, było rzeczą bardzo naturalną. Weszło nawet do powszechnego obyczaju sadzenie zagajników w celu odprawiania w nich pogańskich obrzędów.
ZAHAM (wstręt – 2Krn.11:19). Z synów Rechabeama, króla judzkiego, i jego żony Abigail.
ZAJĄC (3M.11:6; 5M.14:7). Zwierzę czworonożne z rodzaju gryzoni, według zakonu Mojżeszowego należy do nieczystych zwierząt. Wschodnie ludy, z wyjątkiem Arabów, wstrzymywały się przed jedzeniem mięsa z zająca.

Zając
 ZAKKAJ (niewinny – Ezd.2:9; Ne.7:14). Siedmiuset sześćdziesięciu jego potomków powróciło z niewoli babilońskiej z Zerubabelem.
ZAKKUR (pamiętający). Imię osób:
  1. Zakkur (4M.13:4) - ojciec Szammui, z plemienia Rubena, zwiadowcy wysłanego z innymi do ziemi kananejskiej;
  2. Zakkur (1Krn.4:26 - syn Chammuela, wymieniony w rodowodzie Symeona;
  3. Zakkur (1Krn.24:27) - Lewita, syn Jaazjasza, potomek Merariego;
  4. Zakkur (1Krn.25:2) - jeden z synów Asafa. Był naczelnikiem trzeciej grupy śpiewaków w świątyni w czasach Dawida. Niektórzy z jego potomków brali udział w poświęceniu murów Jeruzalemu po odnowieniu ich przez Nehemiasza (Ne.12:35);
  5. Zakkur (Ne.3:2) - syn Imriego, pomagający w odnowieniu miejskich murów Jeruzalemu po powrocie z niewoli babilońskiej;
  6. Zakkur (Ne.10:13) - Lewita, który podpisał umowę posłuszeństwa Bogu;
  7. Zakkur (Ne.13:13) - ojciec Chanana, Lewita, wyznaczony w czasach Nehemiasza do wydawania udziałów z ofiar braciom.
 ZAKLINACZ (Dz.19:13). To słowo zostało użyte w odniesieniu do znanej grupy osób między Żydami, które uważały się za ludzi, mogących wyganiać złe duchy i rozkazywać im. W niektórych przypadkach, jak się wydaje, oni rzeczywiście wyganiali demony (Mt.12:27). Pan Jezus Chrystus sam dał apostołom i 70 uczniom (Łk.10:17) swoim moc wyganiania demonów mocą Ducha Św., lecz ten przywilej nie ograniczał się do jednych apostołów (Mk.16:17). Historia ukazuje, że apostołowie rzeczywiście wyganiali złe duchy, tak jak i wierzący następnych wieków wyganiali je mocą Ducha Św., działaniem modlitw, imieniem Chrystusowym i wkładaniem na opętanych swoich rąk.
ZAKON BOŻY. Aby rozpoznawać czyny dobre od złych, mamy następujące środki: zakon Boży wewnętrzny lub świadectwo sumienia i zakon Boży zewnętrzny lub przykazania Boże. O wewnętrznym zakonie pismo Święte mówi w następujący sposób: Dowodzą też oni - tzn. poganie - że treść zakonu jest zapisana w ich sercach; wszak świadczy o tym sumienie ich oraz myśli, które nawzajem się oskarżają lub też biorą w obronę (Rzm.2:15). Przy wewnętrznym zakonie, istniejącym w sercu każdego z nas, dany też jest i zewnętrzny zakon, gdyż ludzie nie słuchali wewnętrznego zakonu, i prowadząc cielesne grzeszne życie, zagłuszali w sobie głos duchowego zakonu. Dlatego trzeba było przypomnieć go im przez przykazania. Czymże więc jest zakon? - mówi apostoł Paweł - Został on dodany z powodu przestępstw (Gl.3:19).
ZAMZUMMICI (nucący tłum – 5M.2:20). Lud o tej nazwie wymieniony jest tylko w powyższym wersecie. Widocznie był on tożsamy z Refaitami i zamieszkiwał krainę, zajętą później przez Ammonitów, którzy nazywali ich Zamzummim. Zamzummici byli ludem silnym i licznym, do czasu ich wytępienia przez Ammonitów zajmujący wschodnią część kraju od Jordanu i Morza Martwego.
ZANOACH (błoto, trzęsawisko?). Nazwa miejscowości:
  1. Zanoach (Joz.15:34) - miasto na nizinie w ziemi plemienia Judy. Wymienia się je w Ne.3:13; 11:30;
  2. Zanoach (Joz.15:56) - też miasto w ziemi plemienia Judy, lecz w górzystej jej części;
  3. Zanoach (1Krn.4:18) - czytamy w liczbie potomków Judy: Jekutiela, ojca Zanoacha. Niewątpliwie jako Zanoach rozumie się tutaj miejsce, założone lub zasiedlone przez potomków Jekutiela.
 ZARACHIASZ (Jahwe błyszczy – Ezd.8:4). Ojciec Eliehoenaja, który z dwustu mężczyznami powrócił razem z Ezdraszem z Babilonu do Jeruzalemu, za panowania króla Artakserksesa.
ZARAZA (2M.9:3). Skrajnie zaraźliwa i zgubna choroba, od starożytności panująca na Wschodzie. Zaraza była jedną z plag egipskich, była surowym wyrokiem Bożym, żeby złamać despotyzm faraona i pokazać mu całą nicość i marność jego pogańskich przesądów. Pismo Święte niekiedy używa to słowo do oznaczenia każdej tragicznej i chorobowej plagi (3M.13:3; 1Krl.8:37). Trzydniowa zaraza została zesłana przez Boga jako kara Dawidowi za przeprowadzony przez niego spis ludu (2Sm.24).
ZARĘCZYNY (Oz.2:21-22). U Żydów nowożeńców przeznaczano dla siebie bez ich wiedzy do samych zaręczyn. Ten zwyczaj wywodził się z dawnych lat, chociaż rzeczywisty ślub dokonywał się po osiągnięciu przez niewiastę pełnoletności, tzn. w wieku dwunastu lat. Obrzęd zaręczyn dokonywał się niekiedy po roku lub jeszcze dłuższym okresie, i polegał na pisemnej deklaracji lub na wręczeniu srebrnej monety niewieście przy świadku. Od czasu zaręczyn do ślubu niewiasta uważana była już za prawowitą żonę. Słowo zaręczyny oznacza w Piśmie Świętym też duchową społeczność między Bogiem i wierzącymi (Oz.2:21:22).
ZARTAN (rywalki – Joz.3:16). Miasto w pobliżu Adam w ziemi plemienia Efraima. Kiedy Izraelici z Jozuem musieli przeprawić się przez Jordan w pobliżu Jerycha, to ,na słowo Jozuego, wody zatrzymały się: płynące z góry stanęły jak jeden wał w znacznej odległości od miasta Adam, położonego w bok od Zartan, a płynące w kierunku morza stepowego, Morza Słonego, znikły zupełnie i lud przeprawił się naprzeciw Jerycha. W 2Krn. 4:17 nazywa się ono Sareda.
ZASADZKA (Sdz.9:25). Obywatele Sychem urządzali na niego (Abimelecha) zasadzki na szczytach górskich i obrabowywali każdego, kto obok nich przechodził drogą. Ten sposób do tej pory jest stosowany. W ten sposób często się zdarzało, że miasto zdobywano nagle. Jedna z takich zasadzek opisuje nawet Homer.
ZASŁONA.
  1. masak (2M.26:36-37; 39:38), zasłona przy wejściu do Namiotu Zgromadzenia z wielokolorowej tkaniny, ozdobiona haftem i zawieszona na pięciu akacjowych słupach. Druga zasłona wisiała w wejściu na dziedziniec Namiotu Zgromadzenia (2M.27:16 i inne). W końcu zasłoną było też przykrycie, zasłaniające wejście do miejsca najświętszego Ostatnia zasłona miała szczególne znaczenie: była zasłoną okrywającą (2M.35:12 i inne). Ta zasłona w świątyni Jerozolimskiej, kiedy Pan Jezus oddał ducha na krzyżu, rozdarła się na dwoje, od góry do dołu (Mt.27:51);
  2. kalaim (2M.27:9 i inne), tkanina, osłaniająca ściany na dziedzińcu Namiotu Zgromadzenia. Takich zasłon było dwie, po obu stronach. Były wykonane z cienkiej lnianej tkaniny i zakrywały ściany Namiotu Zgromadzenia tylko do połowy ich wysokości (2M.27:18).
 ZASTAW (Ez.33:15). Jest tym wszystkim, co jest zabezpieczeniem umowy lub kontraktu. W zakonie istniało wiele mądrych i pożytecznych wskazań odnośnie spłat i okresu trwania zastawu. Tak np. w 2M.22:26 powiedziano: Jeżeli weźmiesz w zastaw płaszcz twego bliźniego, zwrócisz mu go przed zachodem słońca – gdyż wierzchnia odzież była zwykle przykryciem mieszkańców Wschodu. W 5M.24:10-11 mówi się: Jeżeli udzielisz swemu bliźniemu jakiejkolwiek pożyczki pod zastaw, to nie wejdziesz do jego domu, aby odebrać zastaw; będziesz stał na zewnątrz, a ten, któremu pożyczyłeś, wyniesie ci zastaw na zewnątrz. Nie wolno brać w zastaw żaren ani wierzchniego kamienia młyńskiego, gdyż przez to bierze się w zastaw samo życie (5M.24:6). Wszelki ucisk z powodu zastawu surowo był piętnowany (Job.22:6; 24:3,7).
ZASUWA, ZAWORA (PnP.5:5). Drzwi w starożytnych pomieszczeniach zamykane były drewnianymi lub żelaznymi zaporami, chociaż te ostatnie stosowano jedynie w dużych bramach twierdz, więzień i miast. W 1Krl.4:13 mówi się, że w Baszanie było 60 dużych miast z murami i spiżowymi zaworami (Iz.45:2). Były to pojedyncze zasuwy, znane w starożytności. Do wewnętrznych drzwi istniały zasuwy mniejszych rozmiarów.
ZATTU (starobaktr. towarzystwo). Imię osób:
  1. Zattu (Ezd.2:8; Ne.7:13) - którego potomkowie w liczbie 945 osób powrócili z Babilonu do Jeruzalemu z Zerubabelem. W księdze Nehemiasza liczba tych, którzy powrócili, jest mniejsza o 100 osób. Niektórzy z potomków Zattua mieli żony obcoplemienne i oddalili je (Ezd.10:27);
  2. Zattu (Ne.10:15) - naczelnik ludu, który podpisał umowę posłuszeństwa Bogu w czasach Nehemiasza.
 ZAWIŚĆ. Jeden z grzechów przeciwko dziesiątemu przykazaniu zakonu Bożego. Zawiść polega na tym, że ludzie pożądają cokolwiek, co jest bliźniego.
ZAWÓJ (2M.28:4,39; 3M.8:9 i inne). Ozdoba głowy arcykapłana w postaci turbana, z bisioru (cienkie, białe płótno), którym obwijano głowę. Na jego przedzie przymocowany był diadem z napisem: Poświęcony panu (2M.28:4, 36-38). Arcykapłan zakładał zawój tylko w oficjalnych uroczystych przypadkach (3M.8:9; 16:4; Za.3:5). Był on znakiem czystości, chwały i dostojeństwa arcykapłana. Przy czym, nie można z pewnością powiedzieć, jaki był pierwotny kształt zawoju.
ZAZA (pełnia Jahwe – 1Krn.2:33). Jeden z synów Jonatana, wymieniony w rodowodzie Judy jako potomek Jerachmeela.
ZBAWICIEL (Łk.2:11; J.4:42). Słowo Zbawiciel, inaczej Jezus, używane jest w Piśmie Świętym w odniesieniu do ludzi i do Boga, a szczególnie w odniesieniu do Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, naszego Zbawiciela. Imię Jezus lub Zbawiciel, nadane Synowi Bożemu po Jego narodzinach na ziemi, przez archanioła Gabriela, nadane zostało dlatego, że On urodził się, aby zbawić ludzi. A urodzi syna - powiedział anioł do Józefa o Marii - i nadasz mu imię Jezus; albowiem On zbawi lud swój od grzechów jego (Mt.1:21).
ZEBACH (ubój – Sdz.8:5; Ps.83:12). Jeden z królów midiańskich, który najechał Kanaan i później został wzięty do niewoli przez Gedeona i zabity.
ZEBADIASZ (Jahwe obdarza). Imię osób:
  1. Zebadiasz (1Krn.8:15) - syn Berii, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  2. Zebadiasz (1Krn.8:17) - syn Elpaala, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  3. Zebadiasz (1Krn.12:8) - syn Jerochama, Beniamita, jeden z dzielnych rycerzy Dawida, który przyłączył się do niego z innymi w Syklag;
  4. Zebadiasz (1Krn.26:2) - syn Meszelemiasza, potomek Abiasafa, odźwierny w świątyni w czasach Dawida;
  5. Zebadiasz (1Krn.27:7) - syn Asaela, brata Joaba;
  6. Zebadiasz (2Krn.17:8) - Lewita, za panowania króla Jehoszafata wysłany razem z innymi do nauczania ludu w Judzie zakonu Bożego;
  7. Zebadiasz (2Krn.19:11) - syn Ismaela, książę z rodu Judy, za panowania króla Jehoszafata postawiony był nad ludem we wszystkich sprawach dotyczących króla;
  8. Zebadiasz (Ezd.8:8) - syn Michaela, z synów Szefatiasza; naczelnik rodu, który z 80 mężczyznami wyruszył z Ezdraszem z Babilonu do Jeruzalemu za panowania króla Artakserksesa;
  9. Zebadiasz (Ezd.10:20) - z synów Immera, kapłan mający żonę obcoplemienną.
 ZEBEDEUSZ (mój dar – Mt.4:21; 10:2). Galilejski rybak, ojciec apostołów Jakuba i Jana. Żona jego nazywała się Salome (Mt.27:56; Mk.15:40). Mieszkali oni nad jeziorem Genezaret, prawdopodobnie w Betsaidzie. Z informacji o jego najemnikach (Mk.1:20) i o znajomości jego syna z arcykapłanem Annaszem (J.18:15), można przypuszczać, że rodzina Zebedeusza była zamożna, chociaż żyła z pracy rąk. Imię Zebedeusz w ewangelicznym zwiastowaniu pojawia się tylko raz, właśnie u ewangelistów Mateusza (4:21-22) i Marka (1:19-20), gdzie jest ze swoimi synami w łodzi i naprawiają sieci. Po pierwszych słowach Zbawiciela Zebedeusz pozwolił obu swoim synom pójść za Panem, chociaż on sam, prawdopodobnie nie był uczniem Pana. O dalszym życiu Zebedeusza nie mamy wiadomości, chociaż przypuszcza się, że zmarł przed ukrzyżowaniem Pana. O żonie Zebedeusza patrz pod hasłem Salome.
ZEBINA (sprzedany – Ezd.10:43). Który pojął za żonę kobietę obcoplemienną i oddalił ją w czasach Ezdrasza.
ZEBUDDA (podarowany – 2Krl.23:36). Córka Pedajasza z Rumy i matka króla Jehojakima, żona Jozjasza, króla judzkiego.
ZEBUL (mieszkanie – Sdz.9:28). Namiestnik miasta Sychem w czasach Abimelecha, syna Gedeona. W czasie nieobecności Abimelecha, Gaal, syn Obeda, wszczął bunt w celu pozbawienia Abimelecha władzy. Zebul, dowódca miasta, doniósł o tym Abimelechowi i radził ruszyć na miasto.
ZEBULON (mieszkanie – 1M.30:20). Szósty i ostatni syn Jakuba i Lei, która nazwała go tak, powiedziawszy: Mój mąż zatrzyma mnie przy sobie. Miał on trzech synów (1M.46:14). Dziedzictwo jego potomków w ziemi Obiecanej zostało proroczo przepowiedziane przez jego ojca w następujących słowach: Zebulon – mieszka nad brzegiem morza, na brzegu, gdzie jest przystań okrętów, a jego granice sięgają aż do Sydonu (1M.49:13). Mojżesz podczas swojego błogosławieństwa synów Izraela, o Zebulonie powiedział: Raduj się, Zebulonie, gdy wyruszasz, a ty, Issacharze, w namiotach swoich. Ludy na górę zwołują, tam składać będą rzeźne ofiary właściwe, gdyż dostatki z mórz wysysają I skarby ukryte w piasku (5M.33:18-19). Te proroctwa wypełniły się za Jozuego. Zebulon zajął lepszą część ziemi na północy Palestyny (Joz.19:10,16).
ZEEB (wilk – Sdz.8:3; Ps.83:12). Z książąt midiańskich, pokonanych przez Gedeona. Zeeb jest wymieniany razem z Orebem. Zeeb został zabity przy tłoczni, która później nazywała się tłocznią Zeeba.
ZEKER (chwała, sława – 1Krn.8:31). Jeden z synów Jeiela, ojca Gibeona, przodek Saula. W 1Krn.9:37 nazywa się on Zachariasz.
ZELOTA (gorliwiec – Dz.1:13; Łk.6:15). Jeden z 12 apostołów – Szymon, dla odróżnienia od innego apostoła Szymona Piotra. Ewangeliści Mateusz (10:4) i Marek (3:18) nazywają go Kananejczykiem, co w hebrajskim ma to samo znaczenie, co greckie słowo Zelota. Początkowo ta nazwa nie określała znanego ze swego fanatyzmu stronnictwa i mogła określać każdego, kto wyróżniał się szczególną pobożnością, rozumną gorliwością w stosunku do Boga i wiary, i w czystym znaczeniu nie zawierała w sobie nic karygodnego. Sam Pan Bóg nazywa siebie gorliwym (Ps.69:10; J.2:17 BT). Lecz od czasu spisu Kwiryniusza, między Żydami pojawili się tacy gorliwcy, którzy wykraczali ze swoją gorliwością zbyt daleko poza granice prawdziwej gorliwości. Daję im bowiem świadectwo, że mają gorliwość dla Boga, ale gorliwość nierozsądną – mówi apostoł Paweł (Rz.10:2). Prawdziwi gorliwcy starali się tylko o zachowanie prawdziwej wiary i o oczyszczenie siebie z pogańskich nieczystości, ostatni – skrajni gorliwcy i fanatycy – zabiegali o wolność, głosili, że lud nie powinien płacić podatków cesarzom, uznawali nad sobą władzę tylko jednego Boga i w ten sposób wzbudzali w narodzie zamęt i bunty, a nawet prześladowali i zabijali tych, którzy nie zgadzali się z nimi i przeciwstawiali się im (Dz.6-7 rozdz.). Zeloci byli, można tak powiedzieć, głównymi winowajcami wszystkich powstań i buntów Żydów przeciwko Rzymianom, i wszystkich nieszczęść, które w końcu spadły na polityczne życie tego narodu. Ci Galilejczycy, o których mówi ewangelista Łukasz (13:1) i krew których Piłat zmieszał z ofiarami ich, jak się przypuszcza, należeli do stronnictwa Zelotów.
ZEMSTA. Jeszcze w Starym Testamencie przez Mojżesza Izraelitom przekazana została następująca nauka: Nie będziesz się mścił i nie będziesz chował urazy do synów twego ludu, lecz będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego (3M.19:18). Tę naukę uczeni w Piśmie i faryzeusze późniejszych czasów, jak wiadomo, nie tylko skazali na zapomnienie, lecz głosili nienawiść do swoich wrogów. Wskutek tego Pan Jezus Chrystus w Kazaniu na górze (Mt.5:43-48), tak samo jak w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk.10:25-37), ze szczególną mocą wyjaśnił przed ludem ważność i świętość miłości do nieprzyjaciół, to wysokie pierwotne prawo miłości. Najmilsi! Nie mścijcie się sami - mówi apostoł Paweł - ale pozostawcie to gniewowi Bożemu, albowiem napisano: Pomsta do mnie należy, Ja odpłacę, mówi Pan. Jeśli tedy łaknie nieprzyjaciel twój, nakarm go; jeśli pragnie, napój go; bo czyniąc to, węgle rozżarzone zgarniesz na jego głowę (Rzm.12:19-20; Prz.25:21-22).
ZENAS (pokorna? – Tt.3:13). Uczeń i współpracownik apostoła Pawła. Z powyższego wersetu widać, że był on zakonoznawcą. Późniejsza tradycja mówi, że był biskupem w Lidii.
ZERACH (wchodzenie). Imię osób:
  1. Zerach (1M.36:13) - syn Reuela, wnuk Ezawa, potomek Basematy, żony Ezawa;
  2. Zerach (1M.36:33) - z Bosry, ojciec Jobaba, króla Edomu, następcy Beli;
  3. Zerach (1M.38:30) - syn Judy i Tamary, protoplasta rodu Zerachitów. W Mt.1:3 wymieniony jest w rodowodzie Pana Jezusa jako Zara;
  4. Zerach (4M.26:13) - z synów Symeona, od niego wywodzi się rodzina Zerachitów w plemieniu Symeona. W 1M.46:10 nazywa się Sochar;
  5. Zerach (Joz.7:1) - przodek Achana, z plemienia Judy;
  6. Zerach (1Krn.6:6) - syn Iddo, wymieniony w rodowodzie Lewiego;
  7. Zerach (1Krn.6:26) - syn Adajasza i ojciec Etniego, przodek śpiewaka Asafa;
  8. Zerach (2Krn.14:8) - król etiopski, który najechał Judeę za panowania Asy z milionem żołnierzy i trzystoma wozami wojennymi, lecz przy pomocy Bożej rozbity przez Asę pod Mareszą.
 ZERED (okazały wzrost drzew – 4M.21:12; 5M.2:13-14). Dolina i potok, biorący swój początek na pogórzu Abarim i wpadający do Morza Martwego na południe od Arnonu w Moabie. Nad tym potokiem Izraelici mieli swój obóz w drodze z Egiptu do ziemi Obiecanej.
ZERESZ (pers. złoto – Est.5:10). Żona Hamana, której historia przekazana jest w księdze Estery. Według jej rady, została przygotowana przez Hamana szubienica dla Mordochaja.
ZERET-HASZSZACHAR (światło porannej zorzy – Joz.13:19). Z miast plemienia Rubena, prawdopodobnie w pobliżu zbocza górskiego Pizga.
ZERUBABEL (grecka forma hebr. Serubbabel: w Babilonie urodzony lub latorośl Babilonu – Ezd.2:2). Przywódca pierwszej grupy Żydów, którzy powrócili w liczbie 42360 osób, prócz niewolników i niewolnic, z niewoli babilońskiej do Jeruzalemu, w pierwszym roku panowania Cyrusa, króla perskiego (Ezd.2:64-65). Był on synem Szealtiela (Salatiela w NT) (Ezd.3:2) lub Pedajasza, brata Szealtiela (1Krn.3:16-19), i pochodził z królewskiego rodu Dawida przez Neriego, według Łk.3:27, a według Mt.1:12 przez Jechoniasza. To on od króla Cyrusa otrzymał święte naczynia, żeby powróciły do Jeruzalemu i bogate dary od jego zniewolonych współbraci. Mianowany przez Cyrusa namiestnikiem Judei, Zerubabel w drugim roku po powrocie do Jeruzalemu uroczyście położył kamień węgielny pod drugą świątynię Jerozolimską w miejsce pierwszej. Prorok Aggeusz pocieszał i wzmacniał duchowo Żydów słowem Pańskim, że chwała tej ostatniej świątyni przewyższy chwałę poprzedniej (Agg.2:9). Później wiele kosztowało Zerubabela trudu, trosk i wysiłku, żeby kontynuować budowę świątyni i wprowadzić porządek liturgiczny oraz świecki pośród mnóstwa nieprzyjaciół i przeciwności. Szkodzili mu i przeszkadzali w budowie świątyni i Samarytanie, i naczelnicy perskich okręgów, podkupieni przez Samarytan, żeby obgadywali Żydów na dworze królewskim (Ezd.4). Lecz z Bożą pomocą, przy współudziale proroków Aggeusza i Zachariasza, Zerubabel pokonał wszystkie przeciwności. Ręce Zorobabela – mówi Bóg przez proroka – położyły fundament pod ten przybytek i jego ręce wykończą go (Za.4:9), i rzeczywiście miał on radość z oglądania ukończonej świątyni i uroczystego poświęcenia jej w szóstym roku panowania Dariusza, w trzecim dniu miesiąca Adar, przy mnóstwie ofiar i powszechnej radości ludu (Ezd.5 i 6). Nowa świątynia, poświęcona Panu, stała w miejscu tej, którą zburzyły wojska Nebukadnesara. Prócz wybudowania świątyni, innymi czynami Zerubabela były między innymi: wyznaczenie grup kapłańskich i lewickich, pełniących służbę w świątyni (Ezd.6:18), uzupełnienie rodowodów (Ne.7:5), obchodzenie Paschy w siódmym roku panowania Dariusza. W ogóle religia i patriotyzm szczególnie wyróżniały charakter Zerubabela w czasie jego publicznej działalności. Zerubabel nazywany był też perskim imieniem Szeszbassar, książę judzki (Ezd.1:8). W BW występuje trojaka pisownia imienia Zerubabela: Zerubabel, Zerubbabel i Zorobabel. Zawsze chodzi tutaj o tę samą osobę.
ZETAM (drzewo oliwne – 1Krn.23:8). Syn Laadana, Lewita, z rodu Gerszona.
ZETAN (drzewo oliwne – 1Krn.7:10). Z synów Jediaela, wymieniony w rodowodzie Beniamina.
ZETER (gwiazda – Est.1:10). Jeden z eunuchów na dworze Achaszwerosza, króla perskiego.
ZEUS (Jupiter, gr. wspomagający ojciec – Dz.14:12). Główne pogańskie bóstwo starożytnych Greków i Rzymian. Według pogańskiej mitologii jest on synem Saturna lub Kronosa i Rei; uważany był za ojca bogów i ludzi, władcę nieba i ziemi, grzmotów i błyskawic, wiatrów i deszczy. Podzielił on świat na trzy części: Neptunowi dał wodę, Plutonowi - podziemne królestwo, a sobie niebo i ziemię. Jego główne miejsce przebywania, to Olimp. W wielu miejscach były poświęcone mu świątynie i ołtarze. W Grecji na jego cześć odbywały się Olimpiady.

Mieszkańcy Likaonii, zobaczywszy cudowne uzdrowienie chorego na bezwład nóg w Listrze, które dokonało się za przyczyną apostoła Pawła, uważali apostołów Barnabę i Pawła za bogów, którzy zeszli na ziemię w postaci ludzkiej. Nazwali Barnabę Zeusem, a Pawła Hermesem. Wśród Likaończyków istniał stary przekaz, że ich ziemię odwiedzili kiedyś Jupiter i Merkury, dlatego pojawienie się w Listrze tych apostołów uznali za potwierdzenie boskiej łaski w stosunku do nich. Kapłan świątyni Zeusa przywiódł przed bramy miasta woły i wieńce, żeby razem z ludem złożyć ofiarę. Lecz apostołowie, usłyszawszy o tym, rozdarli swoje szaty, i ledwo przekonali lud, żeby nie składał im ofiary. Hermes lub Merkury, za którego został uznany apostoł w Listrze, uważany był jakby za herolda i towarzysza Jupitera. Zeus lub Jupiter ogólnie przedstawiany jest w postaci króla siedzącego na tronie z gromowymi strzałami w rękach. Świętym ptakiem Jupitera był orzeł.
ZIARNO KOLENDRA (2M.16:31; 4:11:7). Krzew kolendry jest rośliną jednoroczną i szczególnie rośnie w Egipcie, Palestynie i Południowej Europie. Jego ziarenka są okrągłe i pachnące. Suszone mają przyjemny smak. W 2M., w powyższym wersecie mówi się, że manna, którą Bóg zesłał na pustyni, podobna była do ziarna kolendra. W Egipcie liście kolendra spożywano surowe jako sałatę, jako smaczną zieleninę, a ziarnem przyprawiano jedzenie.
ZICHRI (godny pochwały, chwalebny – 2M.6:21). Syn Ishara i wnuk Kahata.
ZIEMIA (1M.1:1; Ps.24:1). W hebrajskim języku nazywa się eretz. Izraelici mieli też i inne różne nazwy dla ziemi. Inaczej określano ją słowem adama i afar. Nazwami eretz i adama określano całą ziemię lub cała kulę ziemską. Słowo adama, tj. czerwona ziemia, często oznacza ziemię zdatną do uprawy. Słowem Afar określa się ziemię suchą, piaszczystą. Pierwszy człowiek został ukształtowany z prochu ziemi (1M.2:7), w który każdy z nas obróci się (1M.3:19; Job.10:9; Kzn.12:7). Słowo ziemia często jest użyte w Biblii do określenia jakiejkolwiek krainy lub państwa. Słowa: Wszystkie królestwa ziemi (Ezd.1:2) – odnoszą się tylko do Chaldei i Asyrii; nierzadko ono także odnosi się tylko do jednej Judei. Słowa: głębiny ziemi (Iz.44:23), w dosłownym znaczeniu mogą oznaczać doliny, a w przenośni – grób, mogiłę, a niekiedy są symbolem głębokiej pokory (Ps.63:10; Ef.4:9). Biblia wskazuje na potrójny podział ziemi w czasach potomków Noego, co niewątpliwie wynika z Opatrzności Bożej, i jak o tym świadczy prorok Mojżesz. Gdy Najwyższy przydzielał dziedzictwa narodom, gdy rozdzielał synów ludzkich, już ustalał granice ludów Według liczby synów izraelskich (5M.32:8). Z jednego pnia wywiódł też wszystkie narody ludzkie, aby mieszkały na całym obszarze ziemi, ustanowiwszy dla nich wyznaczone okresy czasu i granice ich zamieszkania (Dz.17:26). Z pierwszego wersetu dowiadujemy się, że ziemia kananejska była pierwotnym i z góry przeznaczonym działem dla ludu izraelskiego. Potomstwo Sema musiało zająć Małą Azję, a potomstwo Jafeta przejść do Europy, zaś potomstwo Chama musiało zaludnić gorętsze, południowe części ziemi, chociaż widzimy, że Nimrod i Kuszyci zaludniali dolinę Synear (patrz Babilon). Dziesiąty rozdział 1M. ma szczególny charakter etnologiczny. Mówi się w nim, że od Jafeta pochodzi 14 synów, 25 od Sema i 31 od Chama. Oczywiście, niełatwo prześledzić rozwój zaludnienia od tak wczesnej starożytności.
ZIEMIA GENEZARET (Mt.14:34; Mk.6:53). Pod tą nazwą rozumie się okręg lub równinę po zachodniej stronie jeziora Genezaret, w ziemi plemienia Naftaliego. Prócz tego, pod tą nazwa rozumie się po części warowne miasto Genezaret na zachodnim brzegu jeziora, od którego otrzymał nazwę ten okręg lub ta ziemia.
ZIEMIA GIBLITÓW (filistyńska – Joz.13:5). Rozległa równina, w czasach Jozuego przeznaczona jako dziedzictwo dla Izraelitów, wtedy jeszcze nie zdobyta.
ZIEMIA IZRAELSKA (Mt.2:20). Tak nazywa się w Piśmie Świętym cała Palestyna, jako ziemia obiecana przez Boga i zamieszkana przez Izraelitów po pokonaniu zamieszkujących ją pierwotnie pogańskich plemion. Nazwa: Palestyna, została wprowadzona przez geografów i ma swój początek od nazwy: Filistyni, zamieszkujących południowo-zachodnią część tej ziemi.
ZIF (wieżyczka muru?). Nazwa miast i imię osoby:
  1. Zif (Joz.15:24; 15;55) - nazwa dwóch miast w ziemi plemienia Judy;
  2. Zif (1Krn.4:16) - syn Jehallelela, wymieniony w rodowodzie Judy.
 ZIFRON (wzgórze – 4M.34:9). Jedno z miast na północnej granicy ziemi kananejskiej.
ZIJA (ruch – 1Krn.5:13). Z potomków Gada, wymieniony w liczbie naczelników tego plemienia i żyjący w Baszanie.
ZIKRI (godny pochwały chwalebny). Imię osób:
  1. Zikri (1Krn.8:19) - syn Szimejego, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  2. Zikri (1Krn.8:23) - syn Szaszaka, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  3. Zikri (1Krn.8:27) - syn Jerochama, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  4. Zikri (1Krn.9:15) - potomek Asafa, z Lewitów;
  5. Zikri (1Krn.26:25) - syn Jorama, wymieniony w rodowodzie Eliezera;
  6. Zikri (1Krn.27:16) - ojciec Eliezera, księcia, przełożonego Rubenitów;
  7. Zikri (2Krn.17:16) - ojciec Amasjasza, dowódcy w wojsku króla Jehoszafata;
  8. Zikri (2Krn.23:1) - ojciec Eliszafata, setnika, który pomógł kapłanowi Jehojadzie w osadzeniu na tronie Joasza;
  9. Zikri (2Krn.28:7) - Efraimita, rycerz króla izraelskiego Pekacha. Gdy ten król wtargnął do Judei, on zabił Maasejasza, syna Achaza, i wielu innych;
  10. Zikri (Ne.11:9) - ojciec Joela, zwierzchnika Beniaminitów mieszkających w Jerozolimie po powrocie z niewoli babilońskiej;
  11. Zikri (Ne.12:17) - kapłan, w czasach Jojakima, głowa rodziny Abiasza.
 ZIMA (PnP.2:11 i inne). Bo oto minęła zima, skończyły się deszcze, ustały – mówi oblubienic do swojej oblubienicy w PnP. Módlcie się tylko, aby ucieczka wasza nie wypadła zimą (Mt.24:20) – mówi Zbawiciel, przepowiadając zniszczenie Jerozolimy, świątyni Jerozolimskiej i całego królestwa żydowskiego. Zima w Palestynie zwykle trwa od połowy grudnia do połowy lutego. Nierzadko pada śnieg, lecz leży na ziemi nie dłużej niż jeden dzień, z wyjątkiem gór. W cienistych miejscach lód niekiedy wytrzymuje ciężar człowieka, lecz gdy słońce wschodzi, szybko topnieje. Drogi w Palestynie zimą, z powodu ciągłych deszczy i śniegu, stawały się błotniste, nieprzejezdne, a podróżowanie po nich było nie tylko ciężkie, lecz nawet bardzo niebezpieczne, szczególnie na wąskich drogach i zboczach gór. Stąd zrozumiała jest moc przepowiedni Zbawiciela. Silne chłody trwają około 40 dni, od 12 grudnia do 20 stycznia. Północny wiatr w tym czasie bywa szczególnie przenikliwy (1M.31:40), lecz pod koniec lutego już prawie jest wiosenna pogoda. Przy słabym wietrze i bezchmurnym niebie w tym czasie występują duże upały, niekiedy towarzyszą im grzmoty, błyskawice i grad; lecz pola pokrywają się już wszelkiego rodzaju kwiatami, strumienie napełniają się wodą i rzeki podnoszą się; zaczynają kwitnąć drzewa – najpierw migdałowe, a potem inne drzewa zaczynają kwitnąć w marcu. W tym miesiącu padają jeszcze niekiedy deszcze, lecz już ostatnie. Stąd zrozumiały jest sens słów w PnP.2:11-14. Wieczorami i w nocy, w miesiącu marcu, odczuwa się niekiedy przenikliwy chłód, jak to widzimy w J.18:18.
ZIMMA (plan, zamiar). Imię osób:
  1. Zimma (1Krn.6:5) - syn Jachata, Lewita z potomków Gerszona;
  2. Zimma (1Krn.6:27) - syn Szimejego, Lewita z potomków Gerszona;
  3. Zimma (2Krn.29:12) - ojciec Joacha, który uczestniczył w oczyszczeniu świątyni Jerozolimskiej w czasach króla Hiskiasza.
 ZIMNICA (5M.28:22). Choroba nierzadko występująca w Biblii razem z gorączką. Objawia się przyspieszonym pulsem, dreszczami, podniesioną temperaturą i mocnym osłabieniem.
ZIMRI (opiewany, sławny). Imię osób:
  1. Zimri (1Krl.16:9) - następca króla izraelskiego Eli, przeciwko któremu uknuł spisek i zabił go w domu Arsy, nadzorcy jego pałacu w Tirsie. Później wytracił cały ród Baaszy, z którego pochodził Ela. Jego panowanie było krótkie i trwało tylko siedem dni. Gdy obwołany królem nad Izraelem Omri zdobył miasto, gdzie przebywał Zimri, ten w rozpaczy podpalił zamek i zginął w jego ruinach. (Patrz Omri 1);
  2. Zimri (1Krn.2:6) - najstarszy z piciu synów Zeracha;
  3. Zimri (1Krn.8:36) - syn Jehoaddy i potomek Jonatana, syna Saula. W 1Krn.9:42 zamiast Jehoadda jest: Jaara.
 ZINA (blask – 1Krn.23:10-11). Lewita z rodu Gerszona, syn Szimejego.
ZIW (blask, kwitnienie – 1Krl.6:1). Drugi miesiąc w roku liturgicznym i ósmy w roku świeckim; odpowiada drugiej połowie kwietnia i pierwszej maja. W tym miesiącu Salomon zaczął budowę świątyni.
ZIZA (pełnia). Imię osób:
  1. Ziza (1Krn.4:37) - syn Szifiego, jeden z książąt plemienia Symeona;
  2. Ziza (2Krn.11:20) - syn króla Rechabeama i Maachy, córki Abszaloma.
 ZŁOTO (1M.2:11-12). Cenny metal. Nazwa pierwszej (rzeki): Piszon. To ta, która opływa cały kraj Chawila, gdzie jest złoto, a złoto tego kraju jest wyborne – mówi Pismo (1M.2:11-12). Oto pierwsza ojczyzna złota i prawie współczesna samemu stworzeniu świata; lecz gdzie znajdował się ten kraj Chawila, który opływała rzeka Piszon – jest pytaniem, na które do dzisiaj nie ma określonej odpowiedzi. Kraje oraz miejsca wyróżniające się obfitością złota i wymienione w Biblii, są następujące: Ofir (Job.28:16), Parwaim (2Krn.3:6), Saba i Rama (Ez.27:22) i Ufaz (Je.10:9 BT). Wśród Izraelitów używanie złota było bardzo rozpowszechnione. Wiele części przybytku i świątyni, sprzęty, święte naczynia – były zrobione z tego cennego metalu lub były nim obłożone (2M.36:34,38; 1Krl.7:48-50). Używano je też do wyrobu różnych drogich rzeczy, jak np. monet, ozdób, naramienników, pierścieni, kolczyków itp. Dwieście tarcz i trzysta puklerzy kazał zrobić Salomon z kutego złota (1Krl.10:16-17). Srebro w czasach Salomona uważane było prawie za nic. Na uczcie Achaszwerosza w królewskim pałacu stały złote i srebrne sofy dla gości (Est.1:6). Obfitość złota w tych oddalonych od nas czasach jest ponad wszelkie pojęcie. Izraelici umieli też oczyszczać złoto, jak o tym też mówi prorok Zachariasz: Tę trzecią część wrzucę w ogień i będę ją wytapiał, jak się wytapia srebro, będę ją próbował, jak się próbuje złoto – mówi Pan przez proroka o trzeciej części Żydów (13:9). Pomimo swojej cenności, złoto nie jest cenniejsze od mądrości (Job.28:15), wyroków Pana (Ps.19:11), roztropnych warg (Prz.20:15), wypróbowanej wiary (1P.1:7) i wykupienia (w.18).
ZMARTWYCHWSTANIE PANA JEZUSA. Rano, pierwszego dnia po sabacie, obecnie zwanego niedzielą, niektóre pobożne niewiasty poszły do grobu Pana Jezusa, żeby namaścić ciało Jego, czego nie zdążyły uczynić przed pogrzebem. Oto powstało wielkie trzęsienie ziemi, anioł Pański odwalił kamień z wejścia do grobu. Strażnicy w strachu uciekli. Anioł odezwał się do niewiast: Wy się nie bójcie; wiem bowiem, że szukacie Jezusa ukrzyżowanego.. Nie ma go tu, bo wstał z martwych, jak powiedział; chodźcie, zobaczcie miejsce, gdzie leżał (Mt.28:1-10). Zmartwychwstały Pan ukazał się niewiastom i później ukazywał się wielokrotnie dla wielu. Ukazywał się apostołom w okresie czterdziestodniowym, ucząc ich o Królestwie Bożym (Mt.28; Mk.16; Łk.24; J.20 i 21; Dz.1:3). Tomaszowi, który wątpił w Jego zmartwychwstanie, pozwolił nawet dotknąć swoje rany. Swoim zmartwychwstaniem Pan Jezus Chrystus założył podstawę naszego zmartwychwstania (1Kor.15:20). Prorocki obraz zmartwychwstania Pana jest przedstawiony w Jon.2:1, gdzie Jonasz był we wnętrznościach ryby trzy dni i trzy noce.
ZMARTWYCHWSTANIE ZMARŁYCH. W Starym Testamencie nie było ono jeszcze powszechną nadzieją wierzących, tylko niektórzy przewidywali je w szczególnych chwilach swego życia. W późniejszym judaizmie nadzieja na zmartwychwstanie była już bardziej określona (Da.12:2,13). Przez Chrystusa wiara w zmartwychwstanie otrzymała mocną podstawę. Wszyscy zmarli dostąpią zmartwychwstania (J.5:28; Dz.24: 15; Ob.20:13). Wierzący w Chrystusa, narodzeni na nowo z Ducha i wody, zmartwychwstaną wcześniej (1Kor.15:23; 1Tes.4:16; Ob.20:4-6), do życia wiecznego (Da.12:2; J.5:29), żeby otrzymać swoją zapłatę (Łk.14:14; Ob. 11:18), do chwały z Chrystusem (Kol.3:4). Bezbożni zmartwychwstaną na wieczny wstyd (Da.12:2) i wieczne potępienie (J.5:29).
ZOCHELET (pełna nazwa Eben-Zochelet: kamień węża – 1Krl.1:9 BT). Kamień lub skała przy źródle Rogel, prawdopodobnie w dolinie na południowy wschód od Jerozolimy. Tutaj Adoniasz wydał ucztę dla swoich braci i mężów z plemienia Judy, kiedy próbował zawładnąć tronem swojego ojca, w okolicznościach przedstawionych w 1Krl.1.
ZOCHET (gruby, silny – 1Krn.4:20). Jeden z synów Jisziego, wymieniony w rodowodzie Judy.
ZODIAK (Job.38:32; 2Krl.23:5). Obserwacje słońca, księżyca i okresowych zjawisk różnych gwiazd i gwiazdozbiorów doprowadziły astronomów starożytności do tego, że podzielili rok na miesiące, wprowadzili cykliczne liczenie lat i podzielili mapę dwóch półkul nieba na 12 części, nazywanych przez Greków zodiakiem.

Zodiak znaleziony w jednej ze świątyń w Egipcie
Każda z tych części miała swoją szczególną nazwę: baran, byk, bliźnięta, rak, lew, panna, waga, skorpion, strzelec, koziorożec, wodnik, ryby – odpowiadającą jednemu z dwunastu miesięcy roku. Słowo zodiak użyte jest w Biblii jako ogólna nazwa gwiazdozbioru i było znane już we wczesnej starożytności przez Chaldejczyków i Egipcjan. Niektóre starożytne ludy jeszcze w czasach przed Jobem śledziły coroczne położenie gwiazdozbiorów i planet. Wskazane przez nas miejsce w księdze Joba: Czy możesz związać pęk Plejad albo rozluźnić pasek Oriona? Czy możesz wyprowadzić gwiazdy Zodiaku w czasie właściwym i wyprowadzić Niedźwiedzicę z jej młodymi? (Job.38:31-32) – jest bardzo ważne z punktu widzenia astronomii, gdyż wskazuje nam na znane już w tym czasie gwiazdozbiory.
ZORZA (1M.32:26). Odbicie słonecznych promieni w powietrzu przed wschodem i po zachodzie słońca. Zjawisko zorzy porannej i wieczornej, piękne wszędzie, na Wschodzie bywa szczególnie wspaniałe. O zorzy często mówi się w Piśmie Św., a szczególnie o zorzy porannej: Puść mnie – mówił ktoś, kto walczył całą noc z Jakubem – bo już wzeszła zorza (1M.32:26). Gdybym wziął skrzydła rannej zorzy – mówi psalmista – i chciał spocząć na krańcu morza, nawet tam prowadziłaby mnie ręka twoja (Ps.139:9-10). O zorzy mówi się w różnych innych przypadkach, np. 1M.19:15; Job.38:12; Joz.6:15 i inne. W PnP.6:10 porównuje się do zorzy oblubienicę tajemniczego Oblubieńca: Kimże jest ta, która jaśnieje jak zorza poranna. Do niej też porównuje się radosne wydarzenie nawrócenia do Boga: Wtedy twoje światło wzejdzie jak zorza poranna (Iz.58:8).
ZUZANNA (lilia, róża – Łk.8:3). Imię pewnej pobożnej niewiasty, która razem z innymi niewiastami służyły Panu Jezusowi Chrystusowi majętnościami swymi podczas Jego ziemskiego życia.
ZUZYCI. Słowo niewiadomego pochodzenia, które oznacza plemię lub lud, wymieniony w Biblii tylko raz, w 1M.14:5, gdzie mówi się, że Kedorlaomer, razem z innymi królami, pokonał między innymi i Zuzytów w Ham. Trudno określić miejsce, w którym żył ten starożytny lud.
ZWIASTOWANIE MARII (Łk.1:26-38). Kiedy według przedwiecznego postanowienia Bożego nastał czas pojawienia się na ziemi Zbawiciela świata, anioł Gabriel został posłany przez Boga do galilejskiego miasta Nazaret. Do panny poślubionej mężowi, któremu było na imię Józef, z domu Dawidowego, a pannie było na imię Maria. Józef mieszkał w Nazarecie i był cieślą. Tradycja mówi, że Maria czytała księgę proroka Izajasza i zatrzymała się na słowach: Oto panna pocznie i porodzi syna, i nazwie go imieniem Immanuel (7:14). I oto ukazał się jej anioł, i pozdrowił ją: Bądź pozdrowiona, łaską obdarzona, Pan z tobą, błogosławionaś ty między niewiastami. Ona zatrwożyła się. Anioł uspokoił ją: Nie bój się, Mario, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. I oto poczniesz w łonie, i urodzisz syna, i nadasz mu imię Jezus. Ten będzie wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego. I da mu Pan Bóg tron jego ojca Dawida. I będzie królował nad domem Jakuba na wieki, a jego królestwu nie będzie końca. Maria powiedziała: Jak się to stanie, skoro nie znam męża? Anioł odpowiedział: Duch Święty zstąpi na ciebie i moc Najwyższego zacieni cię. Dlatego też to, co się narodzi, będzie święte i będzie nazwane Synem Bożym. I oto Elżbieta, krewna twoja, którą nazywają niepłodną, także poczęła syna w starości swojej, a jest już w szóstym miesiącu. Bo u Boga żadna rzecz nie jest niemożliwa. I rzekła Maria: Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa twego. Po tym anioł odszedł od niej.
ZWIERZĘTA. W Biblii zwierzęta dzielą się na cztery klasy: zwierzęta czworonożne małe i duże, żyjące na lądzie (3M.11:2); ryby morskie (w.9-10), ptaki (w.13 i gady (w.20,29,41). W tych klasach wyróżniamy: czyste, zdatne do jedzenia, i nieczyste, niezdatne do jedzenia (3M.11; 5M.14). Podział zwierząt na czyste i nieczyste istniał już przed potopem. W 1M.7:2 czytamy, że Bóg nakazał Noemu wprowadzić do arki po siedem par z każdego rodzaju zwierząt czystych i po parze ze zwierząt nieczystych. O czystych i nieczystych zwierzętach mówi się szczegółowo w 3M.10. Ze zwierząt żyjących na lądzie (domowych i dzikich), uważane były za czyste, mające rozdwojone kopyto i przeżuwacze, np.: byki, krowy, owce, kozy; zaś do nieczystych zaliczano wszystkie pozostałe, nie mające tych oznak lub jednej z nich, np.: osły, wielbłądy i inne. Dzikie zwierzęta, zdatne do jedzenia i uważane za czyste, np.: jelenie, sarny, bawół, łania i inne (5M.14:5); zaś nieczyste, np.: zając, jeż, świnia i wszystkie drapieżne zwierzęta. Ze zwierząt żyjących w wodach uważano za czyste i zdatne do jedzenia wszystkie mające płetwy i łuski; przy czym w Biblii nie ma nazw dla określonych gatunków ryb. Z ptaków za nieczyste uważane były ptaki drapieżne, jak np.: wrony, orły, sokoły, jastrzębie, bociany i inne (3M.11:13-19; 5M.14:12-18). Gady były nieczyste (w.29-30).
ZYF (wieżyczka muru? – 1Sm.23:14,24). Nazwa części Pustyni Judzkiej i nazwa miasta. Na tej pustyni ukrywał się Dawid, ratując się przed Saulem. To miasto najprawdopodobniej zostało umocnione przez Rechabeama (2Krn.11:8).
ZYFICI (Ps.54:2). Mieszkańcy miasta i pustyni Zyf, w pobliżu góry Karmel, wyróżniający się swoją obłudą w stosunku do Dawida podczas przebywania jego na tej pustyni. Przewrotnie okazywali mu przyjaźń i dwa razy donosili Saulowi o jego miejscu pobytu, w ten sposób narażając go na wielkie niebezpieczeństwo.
ZYLPA (muszla – 1M.29:24). Służąca Lei, żony Jakuba, a później jako nałożnica urodziła mu synów Gada i Aszera (30:9-13).
ZYMRA (godny chwały – Je.25:25). Plemię lub lud, którego król wymieniony jest w powyższym wersecie razem z innymi królami i ludami, mającymi wypić kielich gniewu Bożego za swoje bezprawie.
ZYMRAN (opiewany, sławny – 1M.25:2). Jeden z synów Abrahama i Ketury.
ZYMRI (godzien chwały – 4M.25:6:15). Syn Salu, księcia plemienia Symeona, którego zabił Pinechas, syn Eleazara, za jego bezprawie z pewną Midianitką, przebijając oboje włócznią.
ŹRÓDŁO SMOCZE (Ne.2:13). Źródło w Jeruzalemie, między Bramą nad Doliną i Bramą Śmietnisk.

Żaby w czasie drugiej plagi egipskiej
ŻABA (2M.8:2). Dobrze znane stworzenie. Spotykana na brzegach jezior, stawów i błot. Karmi się robakami, owadami itp. Żaby zostały zesłane na Egipt jako kara za zatwardziałość serca faraona i jego upór w odmowie wypuszczenia Izraelitów do ziemi Obiecanej. Ta plaga była bardzo ciężka, gdyż żaby pojawiły się w takiej ilości, że były w domach, sypialniach, łóżkach, piecach i dzieżach Egipcjan. Należy też zauważyć, że ta plaga była też karą za przesąd Egipcjan. Żaba uważana była przez nich za święte zwierzę i na świętych wizerunkach była przedstawiana siedząca na lilii wodnej lub lotosie. W ten sposób ich święte zwierzę stało się narzędziem Bożej kary.
ŻAL BOŻY (1M.6:6; 1Sm.15:11,35). Uczucie żalu, właściwe tylko człowiekowi, przypisywane jest w Biblii Bogu w dwóch przypadkach: przed potopem i z powodu niegodnego zachowania Saula, wyniesionego do królewskiej godności z nakazu Bożego. W drugim przypadku Pismo Święte używa też następujących słów Samuela: Nie kłamie i nie żałuje (Pan), bo nie jest człowiekiem, aby żałować (1Sm.15:29). Z tego widać, że kiedy mówi się o żalu Pana, wtedy mówi się o Nim jak o człowieku, prostym ludzkim językiem. Dlatego myśl zawierająca się w słowach Mojżesza: Żałował Pan, że uczynił człowieka na ziemi i bolał nad tym w sercu swoim (1M.6:6) - można wyjaśnić tak: Bóg widział człowieka w takim stanie, w którym ten całkowicie nie odpowiadał założeniu Pana, które towarzyszyło jego stworzeniu, i dłużej już nie mógł być uczestnikiem miłości i dobroci Stwórcy.
ŻAŁOBA. U wschodnich narodów,a u Izraelitów szczególnie, żałobę lub głęboki smutek, szczególnie po zmarłych, wyrażano różnie: np. uderzano się w pierś (Nah.2:8), rwano włosy na głowie i brodzie (Ezd.9:3), posypywano głowę popiołem (1Sm.4:12), rozdzierano na sobie odzież (1M.37:29), nacinano sobie ciało i strzyżono do goła (Jr.16:6), spędzano czas na poście (2Sm.12:16), nakrywano głowę i chodzono boso (2Sm.15:30), strzyżono głowy i brody (Iz.15:2), ubierano żałobną odzież, nakładając na siebie włoniennice (1Krl.21:27), podczas głębokiej żałoby kładziono się na ziemi i siadano w popiele (2Sm.12:16; Iz.3:26; Job.2:8). Z płaczem połączone były pieśni i wzywano do tego płaczki (Jr.9:16-17; 2Krn.35:25). Żałoba trwała siedem dni, lecz w szczególnych przypadkach i więcej. Podobne zwyczaje istniały u starożytnych Greków i Rzymian.
ŻARNA (kamień młyński) (2M.11:5). Żarna do mielenia ziarna zbóż – wynalazek bardzo stary. Pierwszy raz spotykamy się z nimi jeszcze w czasach Wyjścia, kiedy w Egipcie panował zwyczaj obarczania kobiet obracania żarnami, jak to przyjęto na Wschodzie nawet do obecnych czasów. Izraelici mielili mannę w żarnach (4M.11:8), a żarna były na tyle ważnym przedmiotem w domu, że nie pozwalano ich nawet brać w zastaw (5M.24:6). Wzmianki o żarnach i ich użyciu są częste w Piśmie Świętym i niektóre z nich są bardzo interesujące. Tak na przykład w księdze Sędziów: 11:53; 16:21; Iz.47:2; Treny 5:13; Mt.24:41 i inne.

Egipskie ręczne żarna
Pewna kobieta rzuciła kamień młyński na głowę Abimelecha i roztrzaskała mu czaszkę. Filistyni pojmali Samsona, wykłuli mu oczy… i musiał mleć w więzieniu (Sędz.16:21). Weź się do żaren – mówi prorok Izajasz – i miel mąkę. Młodzieńcy musieli nosić kamienie odyńskie – mówi prorok Jeremiasz w opisie prześladowań Jerozolimy – a chłopcy potykali się pod ciężarem drew. I sprawię, że zamilknie u nich – mówi ten sam prorok w innym miejscu – głos radości i głos wesela… ustanie turkot żaren (25:10), co oznacza nie tylko koniec radości, lecz i brak najbardziej potrzebnego i istotnego codziennego pożywienia w Judei pod jarzmem królestwa babilońskiego. Przepowiada się też o losie samego Babilonu (Ob.18:22). Kto zaś zgorszy jednego z tych małych, którzy wierzą we mnie – mówi Zbawiciel – lepiej będzie dla niego, aby mu zawieszono u szyi kamień młyński i utopiono go w głębi morza (Mt.18:6). Wspomniany w Ewangelii rodzaj kary był często wykonywany w Syrii i został wprowadzony w Rzymie z polecenia Augusta Cezara.

Wschodnie ręczne żarna
Ręczne żarna, jak już zauważono wyżej, były na Wschodzie jednym z niezbędnych domowych sprzętów i zwykle składały się z dwóch okrągłych, leżących jeden na drugim kamieniach. Górny obracał się trąc dolny i w ten sposób było rozdrabniane będące między nimi ziarno. Dolny kamień pozostaje nieruchomy, a górny wprowadzano w obrót za pomocą zwierząt, maszyny lub nawet ludzkich rąk. Dlatego też Zbawiciel mówi: Dwie mleć będą na żarnach, jedna będzie wzięta, a druga zostawiona (Mt.24:41). Ta praca była bardzo ciężka i często spoczywała na niewolnikach, jeńcach i sługach, jak to widać z historii Samsona, Sedekiasza i innych. Mieleniem ziarna zbóż zwykle zajmowały się dwie kobiety – jedna z nich rzucała ziarno do żarna, a druga kręciła górny kamień (Łk.17:35). Codzienne mielenie zboża w domach powodowało niekiedy taki hałas, że był on słyszany nawet na ulicach. Gdyż przypominał on sobą o pracy, działalności i związanych z nimi zadowoleniu i dobrobycie życia, to oczywiście zawsze było przyjemnie słyszeć ten hałas. W tym też i moc proroctwa Jeremiasza: I sprawię, że… ustanie turkot żaren (25:10).
ŻELAZO (1M.4:22; Prz.27:17). Zastosowanie dobrze znanego i niezbędnego w powszechnym życiu metalu, wywodzi się z najwcześniejszej starożytności. Sylla urodziła Tubalkaina – mówi się już na początku 1M. – który wykuwał wszelkie narzędzia z miedzi i żelaza (1M.4:22). Og, król Baszanu, miał grobowiec żelazny (5M.3:11). Kananejczycy mieli na wyposażeniu swoich wojsk żelazne wozy (Joz.17:16). Prócz tego, żelazo używano do wyrobu siekier (2Krl.6:5-6), do wyrobu uzbrojenia (1Sm.17:7), kajdan (Ps.105:18), bram więziennych (Dz.12:10) itd. Jako żelazo z północy (Je.15:12), prawdopodobnie należy rozumieć tu rodzaj rudy żelaza, znanej ze swojej twardości, wydobywanej w krainie graniczącej z Pontem i prawdopodobnie na północ od Judei. Z kontekstu słów: Do ziemi, której kamienie są z żelaza (5M.8:9) – można rozumieć, że chodzi tutaj o obfitość rudy żelaza. Żelazo w Biblii ma często inne, przenośne znaczenie. Jest ono obrazem siły (Job.41:19), albo uporu (Iz.48:4). Wyrażenie: tygiel żelazny (1Krl.8:51) – jest wyrażeniem metafizycznym, oznaczającym ciężar niewolnictwa, który znosili Izraelici w Egipcie.
ŻŁOB (Łk.2:12). To słowo dosłownie oznacza kojec, stanowisko dla bydła, np.: krów, koni itp., z korytem do ich karmienia. Lecz w opowiadaniu o narodzeniu niemowlęcia Jezus, być może oznacza ono całe ogrodzone miejsce tej stajni lub chlewa, w którym mieściło się rogate bydło.
ŻNIWA (1M.8:22). Żniwa w Palestynie zwykle zaczynały się na początku kwietnia i kończyły się w czerwcu, lecz w niektórych częściach górzystych później. Żniwa jęczmienia poprzedzały żniwa pszenicy. Do ścinania kłosów zwykle używano sierpa, a młócenie i przesiewanie ziarna odbywało się zwykle pod gołym niebem. Zbieranie pojedynczych kłosów, nawet pojedynczych snopów zapomnianych na polu po zbiorach, pozostawiano ubogim i stawały się ich własnością.

Żniwa w czasach Rut
Okres żniw niewątpliwie był bardzo trudnym okresem, lecz jednocześnie najweselszym wśród polowych zajęć. Dlatego słowa: Jak się radują w żniwa (Iz.9:2) – stały się nawet powiedzeniem. Pszenicę zwożono do stodoły, a kąkol, związany w snopki, palono (Mt.13:30). Zwykle pożywieniem dla żniwiarzy był chleb, szczególnie w czasach Rut, i prażone ziarno; pito słabe kwaśne wino (Rut.2:14). Obyczajowym przywitaniem między żeńcami i przechodzącymi obok, jak widać to z Rut.2:4, było: Pan z wami! A oni mu (Boazowi) odpowiedzieli: Niech ci Pan błogosławi!
ŻONA LOTA (Łk.17:32). Wspomnijcie żonę Lota – powiedział Pan w jednej z rozmów o zburzeniu Jerozolimy i końcu świata. Zamienienie jej w słup soli niewątpliwie było szczególną karą Bożą za jej przewinienie. Jej przestępstwem, jak zauważa M. Filaret, było nie tyle spojrzenie na Sodomę, co nieposłuszeństwo Bożemu nakazowi i tęsknota za siedliskiem rozpusty.
ŻÓŁW (3M.11:30). Według zakonu Mojżeszowego zalicza się do zwierząt nieczystych. Przy czym twierdzi się, że tutaj rozumiemy jeden z rodzajów dużej jaszczurki, a nie zwierzę znane nam jako żółw.
ŻURAW (Jr.8:7). Jest to duży błotny ptak, z rodzaju przelotnych, wymieniony w powyższym wersecie razem z bocianem i jaskółką – przelotnymi ptakami.

Żuraw
Według zakonu Mojżeszowego żuraw uważany jest za ptaka nieczystego (3M.11:19; 5M.14:18). Jeremiasz mówi o rozumności żurawi w następujących słowach: Nawet bocian w przestworzach zna swój czas, synogarlica, jaskółka i żuraw przestrzegają pory swojego przylotu, lecz mój lud nie chce znać prawa Pana. Żuraw karmi się roślinami, trawami na błotach, ziarnem grochu, gryki; lecz nie gardzi też robakami, żukami, żabami, myszami i żmijami. Broniąc się używa skrzydeł i silnych nóg oraz dzioba.
ŻYWICA PACHNĄCA (hebr. Lot – 2M.30:34). Aromatyczny sok z drzewa, twardniejący na powietrzu i zbierany z rośliny Cystus Creticus. To cierniste drzewo rośnie na Cyprze, w Arabii, Syrii i Palestynie. W starożytności pachnąca żywica była znaczącym obiektem handlu (1M.37:25 BT; 43:11 BT) i była uważana za jeden z cenniejszych darów, które w starożytności zwykle otrzymywali królowie, dygnitarze i inne ważne osoby na znak szczególnej czci. Według Tertuliana, ta żywica służyła poganom jako kadzidło przed fałszywymi bogami, sprzedawana była za wysoką cenę i kupowana przez chrześcijan szczególnie do użycia w obrzędzie pogrzebowym.