ENCYKLOPEDIA BIBLIJNA / Tłumaczenie i opracowanie - K. Wojnikiewicz / Daniel2010.eu
KABSEEL (Bóg gromadzi - Joz.15:21). Miasto na południu ziemi plemienia Judy. W Ne.11:25 nazywa się ono Jekkabseel. Tutaj mieszkali potomkowie Judy po powrocie z niewoli. (Patrz Jekkabseel).
KABUL (zamek, skała, twierdza – Joz.19:27). Graniczne miasto plemienia Asera, leżące na północnym zachodzie Palestyny. W 1Krl.9:13 BT, słowo Kabul jest użyte do określenia obszaru, na którym było 20 miast, podarowanych przez Salomona Chiramowi, królowi Tyru. Kabul leży między Fenicją i Palestyną, na południe od zboczy Libanu.

Widok Kadesz z góry Hor
KADESZ (święte miejsce – 1M.14:7; 4M.13:26). Pod tą nazwą niekiedy rozumiemy miejscowość, a niekiedy rozległą pustynię na południu ziemi kananejskiej. Pustynia, gdzie leżało Kadesz nazywała się Syn (4M.20:10 lub po prostu pustynią. Z góry Horeb było jedenaście dni drogi przez góry Seir (5M.1:2). W tym wersecie Kadesz nazywa się też Kadesz-Barnea. Izraelici rozbili się tutaj obozem pod koniec pierwszego roku swojej wędrówki przez pustynię i tutaj powrócili wywiadowcy (4M.13:26, wysłani do obejrzenia ziemi Obiecanej. Tutaj też zmarła Miriam, siostra Mojżesza (4M.20:1). (Patrz Kedesz 2).
KADMIEL (stojący przed Bogiem). Imię osób:
  1. Kadmiel (Ezd.2:40; Ne.7:43) - Lewita, który z Zerubabelem wrócił z niewoli babilońskiej, a z nim jego potomstwo;
  2. Kadmiel (Ezd.3:9) - uczestniczący w odbudowie domu Bożego, tj. świątyni, w czasach Ezdrasza i Nehemiasza;
  3. Kadmiel (Ne.9:4) - Lewita, który uczestniczył w uroczystości dnia pokuty w czasach Nehemiasza.
 KADMONICI (lud Wschodu – 1M.15:19). Starożytny lud, którego pochodzenie i miejsce zamieszkiwania w obecnym czasie trudno określić.
KADZIDŁO (2M.30:34; 3M.26:12-13; Mt.2:11; Łk.1:9). Wonny dym używany w codziennym kulcie i przy wszystkich ofiarach (3M.2:1; 6:15; 4M.5:15). W świątecznym dniu przebłagania, kiedy arcykapłan wchodził do miejsca najświętszego, to musiał pełne garście kadzidła nasypać na ogień, aby obłok z kadzidła okrył wieko (3M.16:12-13). Kadzidło składało się z aromatycznych składników. Sposób przygotowania proszku do kadzidła i zakaz jego używania w domowych potrzebach, ukazany jest w 2M. I rzekł Pan do Mojżesza: Weź sobie wonności: pachnącej żywicy i goździków, i galbanu wonnego, i czystego kadzidła, w równych ilościach, i zrób z tego wonne kadzidło, mieszaninę, tak jak się robi wonności: posoloną, czystą, świętą. Rozetrzyj to na proszek i połóż część tego przed Skrzynią Świadectwa w Namiocie Zgromadzenia, gdzie będę się z tobą spotykał, to będzie dla was świętością nad świętościami. A kadzidła, które sporządzisz według tego składu, nie sporządzajcie dla siebie. Dla ciebie będzie to święte, poświęcone tylko dla Pana, ktokolwiek by takie sporządził i używał jako pachnidła, zostanie wytracony ze swojego ludu (2M.30:34-38). Od kadzidła rozpowszechniała się bardzo aromatyczna woń i dlatego podczas ofiar zawsze były kadzielnice do jego spalania. Palenie kadzidła było symbolem usilnej modlitwy, wznoszonej do Boga, a szczególnie wstawiennictwa zgromadzenia przed Panem za ludźmi. Ewangelista Jan w objawieniu widział w niebie anioła, któremu dano wiele kadzidła, żeby on z modlitwami wszystkich świętych ofiarował je na złotym ołtarzu przed tronem. I wzniósł się z ręki anioła dym z kadzideł z modlitwami świętych przed Boga (Ob.8:3-4). Widział też dwudziestu czterech starców, którzy padli przed Barankiem, mając każdy harfę i złotą czaszę pełną wonności, którą były modlitwy świętych (Ob.5:8).

Kadzielnica egipska
KADZIELNICA (3M.10:1). Jedno ze świętych naczyń przybytku i świątyni, używane do kadzenia kadzidłem w szczególnie uroczystych przypadkach. Kadzidło zwykle spalało się na złotym ołtarzu (Ob.8:3-4), na którym kapłan codziennie rano i wieczorem spalał kadzidło przed Panem (2M.30:1-9); lecz w wielkim Dniu Pojednania arcykapłan wchodził za zasłonę do miejsca najświętszego i spalał kadzidło w złotej kadzielnicy (3M.16:12-13). Trzymał on wtedy złotą kadzielnicę w jednym ręku z rozżarzonymi węgielkami, a w drugiej kadzidło. W Ob.5:8 kadzielnice nazywają się złotymi czaszami, pełnymi wonności.

Pozostałości Kafarnaum
KAFARNAUM (wieś Nahuma – Mt.4:13; 11:23; Mk.2:1; Łk.7:1; J.4:46 i inne). O Kafarnaum mówi się tylko w NT i mówi się o nim często jako o głównym i lubianym miejscu przebywania Pana Jezusa w czasie Jego ziemskiego życia. Można powiedzieć, że było to centralne miejsce Jego działalności w Galilei. Leży ono na zachodnim brzegu jeziora Tyberiackiego, niedaleko Betsaidy i Chorazynu. Tutaj osiadł Pan Jezus po opuszczeniu Nazaretu (Mt.4:13). Tutaj zapłacił podatek świątynny (Mt.17:24). Tutaj mieszkał apostoł Piotr i Andrzej i tutaj Pan Jezus uzdrowił teściową Piotra, leżącą w gorączce (Mt.8:14-15; Mk.1:29-31). W Kafarnaum uzdrowił On sparaliżowanego (Mt.9:2-6) i powołał do apostolskiej służby Mateusza, siedzącego przy cle (w.9). Tutaj w synagodze wygonił On ducha nieczystego i dokonał wiele innych podobnych cudów (Mk.1:32-34; Łk.4:33). W samym Kafarnaum lub w jego okolicy Chrystus powiedział wiele przypowieści i wygłosił wiele mów (Mt.9:10-17; 15:1-20; Mk.9:33-50; J.6:22-71). Pomimo tego wszystkiego, Kafarnaum nie upamiętało się i nie uwierzyło; i oto nad nim został wygłoszony groźny sąd Boży: A ty, Kafarnaum, czy aż do nieba wywyższone będziesz? Aż do piekła zostaniesz strącone (Mt.11:23). I rzeczywiście, z poprzedniej chwały i wielkości Kafarnaum nie pozostało żadnych śladów.
KAFTOR (owinięcie, opasanie, jabłko granatu – Je.47:4; Am.9:7). Naród lub kraina, gdzie żyli przedtem Filistyńczycy. Prorok Jeremiasz nazywa Kaftor wyspą; lecz hebrajskie słowo, użyte tutaj, niekiedy oznacza też nadmorski okręg, tak iż z powyższego słowa nie można wysnuć żadnego pewnego dowodu. Przy czym można przyjąć za wiarygodne, że jako Kaftor rozumie się Kretę i że dwa egipskie plemiona zamieszkujące tutaj, przeszły do Filistei, kiedy Grecy odebrali im tę wyspę.
KAHAT (sprzymierzeniec, towarzysz, zgromadziciel – 2M.6:16). Drugi syn Lewiego, dziadek Mojżesza i Aarona, głowa rodu Kahatyci. O samym Kahacie wiadomo tylko to, że miał czterech synów i zmarł mając 133 lata (2M.6:18-20).
KAIFASZ (prawdopodobnie z aram. pokora, lecz według innych: naśladowca – Mt.26:3; J.11:49). Arcykapłan żydowski w czasie życia ziemskiego Pana Jezusa Chrystusa, a także w czasie Jego cierpień i śmierci. Flawiusz wymienia go pod jego pełnym imieniem: Józef Kaifasz. Annasz (J.18:13) był jego teściem i jak widać, w jakiś sposób dzielił się razem z nim władzą (patrz Annasz). Wkrótce po tym, gdy Piłat został pozbawiony władzy nad Judeą, Kaifasz (około 36 roku) też został pozbawiony tytułu arcykapłana. Jego interesujące słowa, wypowiedziane w J.11:50, zawierają w sobie mimowolne proroctwo o prawdziwych, bezcennych dla ludzkiego rodzaju owocach śmierci Syna Bożego. Na radzie arcykapłanów i faryzeuszów, zebranej w celu rozwiązania problemu: jakie przedsięwzięcia podjąć wobec Jezusa, który wiele cudów czynił i w którego wielu Żydów uwierzyło – Kaifasz powiedział: Wy nic nie wiecie, i nie myślicie, że lepiej jest dla nas, by jeden człowiek umarł za lud, niż żeby wszystek ten lud zginął. A tego nie mówił sam z siebie, ale jako arcykapłan w owym roku prorokował, że Jezus miał umrzeć za naród. A nie tylko za naród, lecz też aby zebrać w jedno rozproszone dzieci Boże (J.11:49-52). Jak w historii Bileama i niektórych innych osób, Duch Święty mimo woli pobudził go do poświadczenia prawdy, chociaż on osobiście wcale nie miał takiego zamiaru i sam mało rozumiał te słowa, które jako arcykapłan i zwiastun woli Bożej, musiał wypowiedzieć w tym przypadku.
KAIN (otrzymałam [syna]). Imię osoby, nazwa ludu i miasta:
  1. Kain (1M.4:1,9; 1J.3:12; Hbr.11:4; Judy 11) - najstarszy syn Adama i Ewy, brat Abla. Wydałam na świat mężczyznę z pomocą Pana – powiedziała Ewa po jego urodzeniu (1M.4:1), tj. otrzymała tego wybawiciela, którego obiecał Pan – lecz gorzko się zawiodła w swojej nadziei. Pierworodny jej syn, Kain, stał się pierwszym zabójcą na ziemi, i nie tylko zabójcą, lecz tez bratobójcą. Do tego strasznego przestępstwa pobudziła go zazdrość z powodu ofiary, którą złożył Bogu Abel z pierworodnych swego stada, a którą Pan przyjął; a na jego ofiarę z plonów ziemi nie wejrzał. Wskutek tego Kain poczuł się mocno rozgoryczony. Nie mógł prosto patrzeć i zasępiła się jego twarz. Czemu się gniewasz – powiedział Pan – i czemu zasępiło się twoje oblicze? Wszak byłoby pogodne, gdybyś czynił dobrze, a jeśli nie będziesz czynił dobrze, u drzwi czyha grzech. Kusi cię, lecz ty masz nad nim panować. Jednak Kain zlekceważył Boże słowa i cały pogrążył się w zawiści. Wyprowadził swojego brata na pole i tam zabił go. Gdzie jest brat twój Abel? – zapytał Bóg Kaina. ― Nie wiem. Czyż jestem stróżem brata mego? – odpowiedział bratobójca. Wtedy Pan powiedział: Cóżeś to uczynił? Głos krwi brata twego woła do mnie z ziemi. Bądź więc teraz przeklęty na ziemi, która rozwarła paszczę swoją, aby przyjąć z ręki twojej krew brata twego... Będziesz tułaczem i wędrowcem na ziemi. Kain odpowiedział: Zbyt wielka jest wina moja, by można mi ją odpuścić... a każdy, kto mnie spotka, zabije mnie. Pismo Święte dalej mówi: Nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną pomstę poniesie. Położył też Pan na Kainie znak, aby go nikt nie zabijał, kto go spotka. Prawdopodobnie było to coś okropnego, co nie dopuszczało do zbliżenia się do zabójcy. I odszedł Kain sprzed oblicza Pana, i zamieszkał w ziemi Nod, na wschód od Edenu... Potem zbudował miasto i nazwał je imieniem syna swego: Henoch. Apostoł Jan pisze o nim: Nie jak Kain, który wywodził się od złego i zabił brata swego. A dlaczego go zabił? Ponieważ uczynki jego były złe, a uczynki brata jego sprawiedliwe (1J.3:12). Biada im! – mówi apostoł Juda o współczesnych mu bezbożnikach. – Bo poszli drogą Kaina (Judy 1:11). Apostoł Paweł świadczy o nim: Przez wiarę złożył Abel Bogu wartościowszą ofiarę niż Kain (Hbr.11:4);
  2. Kain (4M.24:22) - nazwa własna Kenitów (patrz Kenici). Bileam, prorokując o ich losie, mówi: A jednak Kain będzie spustoszony: Rychło Aszszur weźmie cię w niewolę;
  3. Kain (Joz.15:57) - miasto należące do plemienia Judy, leżące w górach. Więcej o nim nie mówi się. Jego położenie nie jest znane.
 KALACH (twardość, niezłomna siła, pełna moc – 1M.10:11-12). Jedno z miast, zbudowanych przez Nimroda w Asyrii. Położone było między Tygrysem i górnym Eufratem.
KALEB (pies?; odważny, bohater). Imię osób:
  1. Kaleb (4M.13:6) - syn Jefunnego, z plemienia Judy. Kiedy Izraelici w drodze z Egiptu do Kanaanu przyszli na pustynię Paran, Mojżesz otrzymał nakaz od Boga wysłania 12 ludzi, po jednym z każdego plemienia w charakterze zwiadowców, aby obejrzeli Ziemię Obiecaną, zbadali sytuację i jej żyzność, a później donieśli mu o wszystkim. Kaleb i Jozue byli w liczbie dwunastu zwiadowców. Po czterdziestodniowej wędrówce i obejrzeniu ziemi kananejskiej wrócili oni z powrotem, przynosząc ze sobą parę płodów ziemi jako żywy dowód jej żyzności: ucięli tam gałąź krzewu winnego z jedną kiścią winogron, i nieśli ją we dwóch na drążku; nabrali także nieco jabłek granatu i fig (4M.13:23). Wszyscy zwiadowcy jednogłośnie dali świadectwo, że ziemia, którą oglądali, jest nadzwyczaj urodzajna; lecz dziesięciu z nich twierdziło, że jej mieszkańcy są liczni i dużego wzrostu. Ostatnia wiadomość doprowadziła do wzburzenia obóz Izraelitów: Wtedy wzburzył się cały zbór i podniósł swój głos, i płakał lud tej nocy. I szemrali wszyscy synowie izraelscy przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi (4M.14:1-2). Kaleb widział wstrząsający wpływ tej wiadomości na lud i zaproponował szybko ruszyć i zawładnąć ziemią, w pełni ufając, że Bóg spełni Swoją obietnicę, jak nie byliby liczni i straszni wrogowie Izraela. Dziesięciu zwiadowców z uporem rozprzestrzeniało wśród ludu swoje opowieści o mocy mieszkańców tej ziemi, a lud poddawszy się uczuciu panicznego strachu, szybko zapomniał wszystkie cuda, które Pan dla nich uczynił, i mówił: Czy nie lepiej nam wrócić do Egiptu? (4M.14:3). W tym celu musiał usunąć Mojżesza i Aarona od przywództwa i wybrać starszego. W tej krytycznej sytuacji Kaleb i Jozue ścierali się z nierozsądkiem i zaślepieniem synów izraelskich, przekonywali, że ziemia kananejska jest niezwykle dobra, żyzna i piękna, i że jeśli postąpią z nakazami Bożymi i bez lęku pójdą do przodu przeciwko mieszkańcom Kanaanu, to łatwo pokonają ich i całkowicie zawładną ziemią. Pomimo tego, Izraelici tak mocno byli pobudzeni opowiadaniem 10 zwiadowców, że zamierzali ukamienować Jozuego i Kaleba. Postępowanie Izraela rozgniewało Pana, który wypowiedział na nich groźny wyrok: Na tej pustyni legną wasze trupy i wszyscy zapisani spośród was, w pełnej liczbie, od dwudziestego roku życia wzwyż, wy, którzy szemraliście przeciwko mnie, nie wejdziecie do ziemi, w której poprzysiągłem was osiedlić, z wyjątkiem Kaleba, syna Jefunnego i Jozuego, syna Nuna (4M.14:29-30). Póxniej otrzymali nakaz od Pana, żeby zawrócić w kierunku Morza Czerwonego. Zwiadowcy, którzy rozpuścili złą wieść, pomarli porażeni przez Pana. Izraelici, chociaż mając świadomość swojego grzechu przeciwko Bogu, pomimo zakazu Mojżesza i wbrew woli Bożej, rano poszli na szczyt góry z zamiarem, że sami siłą wtargną do obiecanej im ziemi. Wtedy Kananejczycy pokonali ich i przepędzili.

    Po 45 latach, kiedy Ziemia Obiecana była już w pełni zdobyta i podzielona między plemiona izraelskie, Kaleb, już 85 letni starzec, zwrócił się do Jozuego z żądaniem działu, przypominając mu obietnicę Bożą, i prosił dla siebie za dział Kiriat-Arbę, gdzie mieszkali synowie Anaka, w dużych umocnionych miastach; Może Pan będzie ze mną - dodał do swojej prośby Laleb - i wypędzę ich, jak powiedział Pan (Joz.14:6-12). I rzeczywiście, zapanował nad Kiriat-Arbą, a potem poszedł z Izraelem na Kiriat-Sefer, inną twierdzę, nazwaną później Debir. Tutaj obiecał swoją córkę, Achsę, za żonę temu, kto zdobędzie tę twierdzę. Otniel wykonał to zadanie i po zdobyciu twierdzy otrzymał obiecana nagrodę (Joz.15:16-17). O śmierci Kaleba nic nie wiemy. O osobie Kaleba sam Pan świadczył w krótkich, lecz wyrazistych słowach, w 4M.14:24: Jednakże sługę mojego Kaleba - mówi o nim Pan - za to, że inny duch jest w nim i on był mi wierny całkowicie, wprowadzę do ziemi, do której poszedł, i jego potomstwo ją posiądzie. Z jego potomstwa wiemy o córce jego, Achsie (Joz.15:16; Sdz.1:12); i nie mniej znanym, żyjącym w czasach Dawida, jego potomku - bogaczu Nabalu (1Sm.25:3);
  2. Kaleb (1Krn.2:18) - syn Chesrona, z plemienia Judy, mający dwie lub trzy żony, dwie nałożnice i liczne potomstwo;
 KALEB-EFRATA (1Krn.2:24 BG i BT). Tę nazwę spotykamy tylko raz, właśnie w powyższym wersecie, i znaczenie jej nie jest całkowicie jasne. Wynika z niej, że Kaleb-Efrata było miastem, w którym zmarł Chesron. Syryjski przekład tego wersetu jest następujący: w kraju Kaleba w Efracie. W LXX według hebrajskiego tekstu Hieronima, czytamy: Kaleb przyszedł do Efraty, co niektórzy rozumieją: Betlejem (1M.48:7; Mich.5:1); inni pod tą nazwą rozumieją miejscowość w ziemi Efraima; niektórzy przypuszczają, że ta nazwa oznacza drugą żonę Kaleba, Efratę. W ogóle zaś należy podkreślić, że przypuszczenia odnośnie tej nazwy są bardzo nie określone.
KALKOL (miejsce pobytu). Imię osób:
  1. Kalkol (1Krl.4:31) - z synów Machola, znanych ze swojej mądrości, przed lub w czasach Salomona;
  2. Kalkol (1Krn.2:6) - z synów Zeracha, z plemienia Judy.
 KALLAJ (łatwo, lekko? – Ne.12:20). Kapłan, w czasach Jojakima głowa rodziny kapłańskiej Sallu.
KALNE (znaczenie nie znane – 1M.10:10; Am.6:2). Jedno z miast w kraju Synear, wybudowane przez Nimroda, i tożsame z Kalno (Iz.10:9). Leżało ono na wschodnim brzegu Tygrysu i miało kiedyś duże znaczenie handlowe.
KAMELEON (3M.11:30). Zwierzątko z rodzaju jaszczurek, interesujące z powodu zdolności zmieniania koloru swojej skóry, będące symbolem niestałości. Żywi się owadami i posługuje się w tym celu swoim długim i giętkim językiem. Język kameleona pokryty jest szczególną, lepka substancją, tak że owady łatwo przylepiają się do niej. Wypukłe jego oczy stale są w ruchu i obracają się we wszystkie strony, wypatrując zdobycz. Według zakonu Mojżeszowego uważany jest za zwierzę nieczyste.
KAMIENIE DROGIE SZLACHETNE. W księgach Biblii mówi się o nich dość często, szczególnie w ST. Królowa Saby przybyła do Jeruzalemu z różnymi darami, aby zobaczyć Salomona, wśród których były drogie kamienie (1Krl.10:2); słudzy Churama i słudzy Salomona sprowadzali złoto z Ofiru, jak też drogie kamienie (2Krn.9:10); świątynia Salomona była ozdobiona drogimi kamieniami (2Krn.3:6); tajemniczy Babilon, według Objawienia, był ozdobiony złotem, drogimi kamieniami i perłami (Ob.18:16); kamienie węgielne muru niebiańskiej Jerozolimy, według Objawienia, ozdobione będą wszelkimi drogimi kamieniami (Ob.21:19) itd.
KAMIEŃ (1M.35:14). Kamienne domy i inne budowle często były budowane przez Izraelitów. Lepsze z tych budowli budowano z ciosanych i kształtnych dużych kamieni. Prorok Amos tak mówi do tych, którzy mieszkają w przepychu: Chociaż budujecie domy z ciosanego kamienia, nie będziecie w nich mieszkać (Am.5:11). Kiedy Salomon przygotowywał się do budowy świątyni, wtedy wydobywano duże kosztowne kamienie, aby położyć fundamenty świątyni z kamieni ciosanych (1Krl.5:17). W starożytności używano noży kamiennych (2M.4:25; Joz.5:2), i wiemy też, że kamiennych noży używali Egipcjanie, gdy przygotowywali ciała zmarłych do balsamowania. Uczniowie Jezusa Chrystusa są nazwani żywymi kamieniami (1P.2:5), żeby ukazać ich duchową jedność z Chrystusem jako kamieniem węgielnym i źródłem życia. Słowo kamień nierzadko jest użyte w Biblii w celu określenia bałwanów (Ha.2:19). Często na ziemi układano stos kamieni, żeby upamiętnić jakieś szczególne działanie Boże – czy to kary, czy wybawienia (Joz.4:5,7).
KAMON (stałość, twardość – Sdz.10:5). Miasto w Gileadzie, w którym został pochowany sędzia Jair. Jego położenie obecnie nie jest znane.
KAMYK BIAŁY (Ob.2:17). Jak niektórzy przypuszczają, rozumie się tutaj znany zwyczaj niektórych starożytnych ludów podczas sądu nad obwinionym. Osoby przemawiające na korzyść oskarżonego, rzucały do urny biały kamyk, a ci, którzy uważali go za winnego – czarny, i jeśli liczba pierwszych była większa niż drugich, to oskarżonego uniewinniano. Inni twierdzą, że w tych słowach Objawienia mówi się o białych kamykach, które dawano zwycięzcom na olimpiadach, z wyrytymi na nich ich imionami.
KANA (trzcina). Nazwa trzech miejsc:
  1. Kana (Joz.16:8; 17:9) - nazwa potoku, płynącego wzdłuż granicy między plemionami Efraima i Manassesa, wpadającego do Morza Śródziemnego między Cezareą i Jaffą;
  2. Kana (Joz.19:28) - miasto w ziemi plemienia Asera;
  3. Kana Galilejska (J.2:1; 4:46-54 i inne) - miasto, w którym Pan Jezus zamienił wodę w wino i gdzie uzdrowił syna dworzanina z Kafarnaum. Na Kanę wskazuje ewangelista Jan jako na miejsce urodzenia Natanaela (21:2). W innych księgach NT o tym mieście nie mówi się.
 KANAAN (nizina, kupiec – 1M.9:25). Syn Chama i wnuk Noego, protoplasta plemion kananejskich. Jego udziałem stała się klątwa, którą ściągnął na siebie Cham przez swoje postępowanie z ojcem swoim Noem, kiedy ten spał. Niech będzie przeklęty Kanaan, niech będzie najniższym sługą braci swoich! - przepowiedział Noe. Kanaan miał licznych potomków, znanych pod ogólną nazwą: Kananejczycy.
KANAŁY (akwedukty – Iz.7:3; 2Krn.32:30). W Biblii mówi się o kanałach Górnego Stawu. Za panowania Hiskiasza w budowie kanałów uczyniono pewne zmiany. Salomon mówi o sobie: Urządziłem sobie stawy z wodą, aby z nich nawadniać las rosnących drzew (Kzn.2:6). Być może te wody i ogrody miał na myśli autor PnP, kiedy porównywał swoją niewiastę z ogrodem zamkniętym, źródłem zapieczętowanym (4:12). Król Judei Herod wybudował kanał z góry Karmel do Cezarei, lecz też wybudował w tym mieście kanały do odprowadzania nieczystości; dlatego publiczne baseny były zawsze napełnione wodą. Wody było tak dużo w Jerozolimie, że nieurodzajna i kamienista ziemia Jerozolimy wydawała się kwitnącym ogrodem Jahwe.
KANANEJCZYCY (1M.10:15-18; 13:7 i inne). Pierwotni mieszkańcy ziemi kananejskiej, którzy osiedlili się przed Izraelem w tej ziemi, synowie i potomkowie Kanaana, syna Chama, podzieleni według liczby synów jego na 11 plemion (1M.10:15-19). Stan ziemi kananejskiej i Kananejczyków w czasach Abrahama był daleko nie ten, co w czasach Mojżesza. Ziemia w czasach Abrahama była jeszcze mało zasiedlona i pasterskie plemiona swobodnie przechodziły wtedy z jednego miejsca na inne. Miast wtedy jeszcze było mało, jak np.: Sychem, Chebron, Sydon itd. Mieszkańcy Sydonu szczególnie wyróżniali się między innymi ludami ziemi kananejskiej swoim handlem, bogactwem i wykształceniem (Joz.11:8; 1M.10:15; Sdz.1:31). Amorejczycy byli najsilniejszym i najbardziej wojowniczym ludem. Podczas przebywania Izraela w Egipcie ziemia kananejska, razem z jej różnymi mieszkańcami, wygląda zupełnie inaczej. W tym okresie czasu gęstość zaludnienia zwiększała się i cała ziemia była zajęta przez liczne ludy, które były potężniejsze od Izraelitów i dlatego czasami stawiały im silny opór. Wtedy powstały tam duże samodzielne miasta, otoczone umocnionymi murami z bramami, z mnóstwem wozów bojowych (5M.3:5; Joz.17:16). Ludzie zajmowali się uprawą roli, winiarstwem i handlem (5M.6:10-11). Nazwa miasta Kiriat-Sefer (Miasto Pisarzy) wskazuje, że parano się w nim piśmiennictwem.

Z czasem Kananejczycy rozpadli się na niezliczone małe grupy, nie mając nad sobą jednego króla, i wybijali się na wzajem: tak np. mówi się o 31 królach w północnej części ziemi (Joz.12:24), a w Sdz.1:7 mówi się o 70 królach kananejskich, pokonanych przez Adonibezeka. Do tego były jeszcze pogańskie obyczaje i bezbożność, pogańskie kulty, przesądy, czarodziejstwo itp. Bożkami ich byli: Baal, Astarta, Dagon, Moloch, Kemosz, i na ich cześć sadzono gaje, tworzono aszery, składano ofiary. Nadszedł czas dopełnienia się ich winy (1M.15:16). oto dlaczego Izraelitom dane zostały tak surowe prawa przeciwko Kananejczykom. Z mocy ich nie mogli tolerować żadnych pogan i bałwochwalców, wszystkich Kananejczyków należało wytępić, wszelki związek z nimi był zabroniony, a szczególnie małżeństwa z Kananejkami. Tak surowe prawo przede wszystkim miało na względzie chronić Izraelitów przed ich pogańskimi obyczajami, moralnością, nieczystością i kultem (2M.23:32; 34:15-16), za co też oni zostali skazani przez Boga na wytępienie (Joz.11:19-20).

Lecz Izraelici w odniesieniu do Kananejczyków nie wykonali woli Bożej. W niektórych miejscach Kananejczycy pozostawali długo nie wytępieni, jak na przykład w plemieniu Efraima, Manassesa i innych. Fenicja i ziemia Libanu w małym stopniu były opanowane. Filistyni zostali pokonani długo później po zdobyciu przez Izraelitów ziemi kananejskiej. Pokonani żyli razem z Izraelitami, a ci ostatni zadowalali się tym, że mieli swoich poddanych i sprzymierzeńców, żenili się z ich córkami i swoje córki oddawali ich synom, zaczęli przejmować ich pogańskie obyczaje, uczestniczyć razem z nimi w ich pogańskim kulcie bóstwom i bałwanom. Stąd wynikły dla Izraelitów wielkie nieszczęścia, szczególnie w czasach Sędziów, i dopiero w miarę swego nawrócenia do Boga Izraelici znowu stawali się zwycięzcami nad nimi. Kananejczycy nie zostali wytępieni w czasach Sędziów. Podczas zbobywania Ziemi Obiecanej jedni z nich przenieśli się do Fenicji i inne miejsca, a nawet do Afryki, gdzie były fenickie kolonie. W samej Palestynie pozostawali oni też po okresie Sędziów. W czasach proroka Samuela o Amorejczykach mówi się, że między nimi i Izraelem był pokój (1Sm.7:14). Jebuzejczyków pokonał dopiero Dawid i zdobył ich twierdzę, lecz nie zostali całkowicie wytępieni i wtedy (2Sm.5:6-9; 2Krl.24:16-24). Joab w czasie spisu obchodził miasta Chiwwijczyków i Kananejczyków w okolicach Tyru i Sydonu (2Sm.24:6-7). W czasach Salomona Kananejczycy mieszkali w Gazie (1Krl.9:16). Z pozostałości różnych kananejskich ludów Salomon uczynił tylko robotników pańszczyźnianych, nie wytępiając ich (1Krl.9:20-21; 2Krn.8:7-8). Chetyci mieli też swoich królów i w czasach proroka Elizeusza (1Krl.10:29; 2Krl.7:6). W czasie niewoli babilońskiej wszystkie te ludy znowu swobodnie rozprzestrzeniały się po Judei i po powrocie Żydów z niewoli, przez związki małżeńskie, znowu byli pokuszeniem dla Izraelitów; lecz w czasach Ezdrasza winni surowo byli piętnowani, bezprawne związki rozwiązane, a wszyscy Żydzi przysięgli być wiernym Bogu w zachowywaniu wszystkich jego przykazań (Ezd.9-10).
KANDAKI (Dz.8:27). Tytuł królowej etiopskiej, jak np. tytuł faraon był tytułem królów egipskich. Według przypuszczeń, Etiopia, o której mówi się w powyższym wersecie, była częścią górnego Egiptu. Wskutek tego, że słowo Kandaki było powszechnym tytułem władców Etiopii i z powodu braku innych danych, trudno powiedzieć o jakiej królowej etiopskiej jest tu mowa.
KANNE (Ezch.27:23). Miasto lub okręg, będące w handlowych stosunkach z Tyrem. Niektórzy przyjmują je za Kalne, leżące za Eufratem, na wschodnim brzegu Tygrysu, w Babilonii.
KAPADOCJA (Dz.2:9; 1P.1:1). Największa prowincja Małej Azji, leżąca na północ od Taunusu, między Armenią i Galacją. Składała się z wielu części i zamieszkiwało ją wiele ludów. W swoim czasie była znaczącym państwem w Azji Mniejszej. Mieszkańcy Kapadocji, razem z innymi, byli obecni w Jerozolimie w dniu Pięćdziesiątnicy. Razem z innymi prowincjami jest wymieniona przez apostoła Piotra (1P.1:1), który zwraca się w swoim Pierwszym Liście do wychodźców rozproszonych po Poncie, Galacji, Kappadocji, Azji i Bitynii, wybranych...
KAPAR (życzenie, pragnienie – Kzn.12:5). Piękny, ciernisty krzew, rosnący prawie wszędzie na Bliskim Wschodzie, szczególnie w ruinach starych domów i w rozpadlinach skalnych. Owocem kapara jest wydłużona, podobna do śliwki jagoda, z tłustym i mięsistym miąższem. Kapar był wykorzystywany jako przyprawa i jako środek leczniczo wzmacniający. Słowa Kaznodziei: A kapar wyda swój owoc – ogólnie oznaczają starczą utratę sił, zupełną utratę apetytu w późnej starości, tak iż nic nie może już pobudzić starczego organizmu, nawet owoce kapara.
KAPŁAN (starotestamentowy). Według zakonu kapłanami mogli być tylko potomkowie Aarona, bez wady na ciele, nienaganni w zachowaniu swoim i małżeństwie. Mogli żenić się tylko z dziewicą ze swego ludu lub wdową po kapłanie (3M.21:7; Ezch.44:22); nie mogli pić wina przed wejściem do świątyni w celu odprawiania kultu (3M.10:9); mieli zakaz golenia głowy, podcinania brody, nacinanie ciała i opłakiwania zmarłych, z wyjątkiem ojca, matki, syna, córki, brata i siostry dziewicy (3M.21:1-6). Do obrzędu poświęcenia na kapłanów wchodziło: przy wejściu do Przybytku obmycie wodą przy zgromadzeniu ludu, przyodzianie, ofiara za grzech, całopalenie, obrzęd potrząsania, pomazanie krwią prawego ucha, prawej ręki i prawej nogi, położenie na dłoniach części ofiary, namaszczenie olejem, przebywanie przez siedem dni na dziedzińcu Przybytku (2M.29; 3M.8). Stałym obowiązkiem kapłanów było: składanie w określonym czasie ofiar, kadzenie w Przybytku, zapalać każdego wieczoru jego świeczniki, wymieniać w każdy sabat chleby pokładne, oczyszczać po trądzie i innych nieczystościach, utwierdzać lud w zakonie. Podczas odprawiania kultu kapłani byli ubrani w szczególne, zrobione z lnu i bisioru szaty (2M.28:40,42; 39:27; 3M.8:13). Do służby w świątyni w czasach Dawida ustanowione zostały 24 grupy kapłańskie (1Krn.24:3-18; 2Krn.8:14). Każda grupa miała swego naczelnika (2Krn.36:14) i w odpowiednim tygodniu odprawiała kult, poczynając od sabatu do sabatu (2Krl.11:9; 2Krn.23:4; Łk.1:5).
KARA ŚMIERCI. Prawo kary śmierci za zabójstwo człowieka zostało powiedziane przez Boga jeszcze przed zakonem Mojżesza, lecz rodzaj tej kary w Biblii nie jest określony dokładnie. Kto przelewa krew człowieka, tego krew przez człowieka będzie przelana (1M.9:5-6). W zakonie Mojżesza wymienione są następujące główne rodzaje kary śmierci: Drugorzędnymi, lecz nie karami śmierci, były następujące kary: Obok tych głównych kar śmierci i innych kar, wymienionych w zakonie Mojżesza, były oczywiście też inne, wymienione w Piśmie Świętym, jak np.: rozszarpanie przez lwy (Da.6); rozsiekanie na kawałki lub rozćwiartowanie na części (Da.2:5; Ez.16:40), przerznięcie piłą (Hbr.11:37); utopienie w wodzie z zawieszeniem na szyi kamienia (Mt.18:6; Mk.9:4); ukrzyżowanie. Odnośnie tej kary, należy zauważyć, że była to rzymska kara śmierci i uważana była za najbardziej hańbiącą. Ten który wisi, jest przeklęty przez Boga – mówi się w 5M.21:23.
KARBUNKUŁ (2M.28:18). Szlachetny i cenny kamień, będący przedmiotem handlu z Tyrem. Ma ciemno czerwony kolor; w świetle słonecznym traci swój ciemny odcień i podobny jest do rozżarzonego węgla. Zajmuje pierwsze miejsce w drugim rzędzie napierśnika wyrocznego arcykapłana. Hebrajskie słowo Ekdach w Iz.54:12, przetłumaczono karbunkuł. Jeden z drogich kamieni, z których będzie zbudowane Nowe Jeruzalem (Iz.54:11-12).
KAREACH (łysy – Je.40:8 i inne). Ojciec Jochanana i Jonatana, dowódców judzkich, w czasach Gedaliasza.
KARKA (powierzchnia ziemi, grunt, gleba – Joz.15:3). Miasto w południowej części ziemi plemienia Judy, nazwane po hebrajsku Karka, w celu skazania na to, że rozumie się tutaj nie miasto, lecz płaską powierzchnię; przy czym mogło tutaj znajdować się w tym samym czasie i miasto Karka, które i było tutaj, według Euzebiusza, w jego czasach.
KARKAS (pers. sęp – Est.1:10). Jeden z siedmiu eunuchów króla perskiego Achaszwerosza.
KARKEMISZ (twierdza Kemosza – 2Krn.35:20; Je.46:2; Iz.10:9). Miasto leżące w pobliżu Eufratu, broniące głównego przejścia przez tę rzekę. Nazwę miasta spotyka się w egipskich i asyryjskich hieroglifach. Tutaj Nebukadnesar, król babiloński, pobił faraona Necho, w czwartym roku panowania Jojakima, syna Jozjasza, króla judzkiego.
KARKOR (stały ląd – Sdz.8:10). Umocniona miejscowość na wschodnim brzegu Jordanu, gdzie uciekli Zebach i Salmunna, po pierwszej ich porażce z Gedeonem.
KARMEL (sad). Nazwa miasta i góry:

    Góra Karmel
  1. Karmel (Joz.15:55) - miasto na pustyni lub między pustynią Zyf i Maon, należące do plemienia Judy, do którego udał się Saul po zwycięstwie nad Amalekitami i w którym postawił sobie pomnik zwycięstwa (1Sm.15:12). Tutaj pasły się liczne stada Nabala, człowieka bardzo bogatego, żona którego, Abigail, po śmierci męża została żoną Dawida (1Sm.25:40; 27:3);
  2. Karmel (Joz.12:22; 1Krl.18:19-20; Iz.33:9; Am.1:2 i inne) - jedna z godniejszych uwagi gór w Palestynie, znajdująca się w granicach plemienia Asera i Manassesa, północnym zboczem schodzi ku Morzu Śródziemnemu. Jest ona najwyższym szczytem łańcucha górskiego o tej samej nazwie, biorącego swój początek w dolinie Jezreel. Jest to jedna z piękniejszych gór w Palestynie; jej gleba sławna była kiedyś ze swojej żyzności i łatwości uprawy (2M.33:9; 35:2; Je.50:19). Jej nazwa, Karmel, oznacza żyzne pole lub krainę winnic oraz ogrodów. Na górze Karmel kiedyś przebywał prorok Eliasz i Elizeusz. Tutaj prorok Eliasz sprowadził ogień z nieba na przygotowaną ofiarę. Tutaj sprowadził deszcz na ziemię po trzy i pół letniej suszy. W pobliżu góry było miasto Jezreel, gdzie był pałac Achaba. Tutaj ukrywali się prorocy przed Izebel (1Krl.18:4,13) i tutaj przychodził prorok Elizeusz (2Krl.2:25).
 KARMI (winogrodnik). Imię osób:
  1. Karmi (1M.46:9) - syn Rubena, pierworodnego Jakuba;
  2. Karmi (Joz.7:1) - ojciec Achana, który wziął nieco z tego, co było obłożone klątwą. Wtedy zapłonął gniew Pana przeciwko synom izraelskim;
  3. Karmi (1Krn.4:1) - syn Judy, syna Jakuba;
 KARNEOL (Ez.28:13). Kamień szlachetny. Wymieniony jest w liczbie wielu szlachetnych kamieni, które znajdowały się w skarbcu króla Tyru. Szósty kamień, którymi będą ozdobione kamienie węgielne nowego Jeruzalemu (Ob.21:20).
KARPOS (gr. owoc – 2Tm.4:13). Przyjaciel apostoła Pawła, mieszkający w Troadzie. Wymieniony jest tylko w powyższym wersecie.
KARSZENA (pers. plądrowanie, grabież w czasie wojny – Ezst.1:14). Jeden z siedmiu książąt na dworze króla perskiego Achaszwerosza, mających dostęp do króla.
KARTA (miasto – Joz.21:34). Miasto w ziemi plemienia Zebulona, oddane z przedmieściami Lewitom.
KARTAN (podwójne miasto – Joz.21:32). Miasto plemienia Naftaliego, oddane z przedmieściami Lewitom. W 1Krn.6:61 nazywa się Kiriataim. Te dwie nazwy mają to samo znaczenie, gdyż Kartan jest wcześniejszą fenicką formą, a Kiriataim późniejszą formą hebrajską.
KASIFIA (srebro – Ezd.8:17). Miasto lub okręg, w którym mieszkał Iddo, do którego Ezdrasz wyprawił wysłanników z nad rzeki Ahawy.
KASJA (Ps.45:9). Najcieńsza i wonna kora z gałązek drzewa cynamonowego (Cinnamomum Cassia). Wszystkie twoje szaty pachną mirrą, aloesem i kasją – mówi psalmista. Należy zauważyć, że szaty królów i książąt często namaszczano cennymi wonnościami. Kasja była przedmiotem handlu z Tyrem (Ez.27:19).
KASLUCHICI (egip. góra suszy – 1M.10:14; 1Krn.1:12). Mało znany lud, wymieniony tylko w powyższych wersetach.
KATTAN (mały – Joz.19:15). Miasto w ziemi plemienia Zebulona. W Sdz.1:30 nazywa się Kitron.
KAZANIE, głoszenie. Od najdawniejszych czasów kazanie było głównym narzędziem, przez które rozprzestrzeniało się poznanie wiary (2P.2:15; Judy.15), i obecnie służy ono do tego samego (1Kor.1:21). W Neh.8 widzimy przykład kazania w starożytnych czasach. jan Chrzciciel swoim kazaniem o upamiętaniu i chrztem wodnym przygotował ludowi Izraela drogę do chrztu Mesjasza Duchem Świętym i ogniem. od samego początku rozprzestrzeniania się Ewangelii kazanie ewangeliczne uważane było za świętą sprawę. Dar głoszenia w tym czasie otrzymywał znaczenie prorockiego daru i każdy członek społeczności, według powołania przez Ducha Bożego, mógł być kaznodzieją w ogólnym zgromadzeniu (1Kor.14).
KAZANIE NA GÓRZE (Łk.6:17-20; Mt.5:1-2). Kiedy Pan Jezus Chrystus przebywał w Galilei, po wybraniu z uczniów Swoich 12 apostołów, zszedł ze szczytu góry, na której spędził całą noc na modlitwie do Boga, i zatrzymał się na zboczu góry, gdzie było dość duże płaskie miejsce. Tutaj czekało na Niego mnóstwo uczniów i mnóstwo ludu z całej Judei i z samej Jerozolimy, z nadmorskich miejsc Tyru i Sydonu. Przyszli oni słuchać Go i otrzymać uzdrowienie z chorób oraz uwolnienie od duchów nieczystych. Wszyscy oczekiwali czegoś niezwykłego. Wybranie dwunastu apostołów powodowało u wielu myśli, że On w końcu zbuduje dawno obiecane Królestwo Boże. Zaczęto myśleć, że w końcu wyjdą ze złej sytuacji, w której znajdowali się teraz pod jarzmem Rzymian; będą szczęśliwi, weseli, znajdą obfitość we wszystkim, odpłacą swoim wrogom. Jezus Chrystus chciał pokazać ducha Swego królestwa i objawić im, kto będzie nasycał się błogosławieństwem w Jego Królestwie.

Pan Jezus siadł w otoczeniu uczniów, zwrócił na nich Swój wzrok i zaczął mówić:

(Mt.5:3-12; Łk.6:20-26). Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem ich jest Królestwo Niebios. Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni. Błogosławieni cisi, albowiem oni posiądą ziemię. Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni. Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią. Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą. Błogosławieni pokój czyniący, albowiem oni synami Bożymi będą nazwani. Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie z Powodu sprawiedliwości, albowiem ich jest Królestwo Niebios. Błogosławieni jesteście, gdy wam złorzeczyć i prześladować was będą i kłamliwie mówić na was wszelkie zło ze względu na mnie! Radujcie i weselcie się, albowiem zapłata wasza obfita jest w niebie; tak bowiem prześladowali proroków, którzy byli przed wami.

(Mt.5:20-44; Łk.12:58-59; 16:18; 6:27:30). Albowiem powiadam wam: Jeśli sprawiedliwość wasza nie będzie obfitsza niż sprawiedliwość uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do Królestwa Niebios. Słyszeliście, iż powiedziano przodkom: Nie będziesz zabijał, a kto by zabił, pójdzie pod sąd. A Ja wam powiadam, że każdy, kto się gniewa na brata swego, pójdzie pod sąd, a kto by rzekł bratu swemu: Racha, stanie przed Radą Najwyższą, a kto by rzekł: Głupcze, pójdzie w ogień piekielny. Jeślibyś więc składał dar swój na ołtarzu i tam wspomniałbyś, iż brat twój ma coś przeciwko tobie, zostaw tam dar swój na ołtarzu, odejdź i najpierw pojednaj się z bratem swoim, a potem przyszedłszy, złóż dar swój. Pogódź się rychło z przeciwnikiem swoim, póki jesteś z nim w drodze, aby cię przeciwnik nie podał sędziemu, a sędzia słudze, i abyś nie został wtrącony do więzienia. Zaprawdę powiadam ci, nie wyjdziesz stamtąd, aż oddasz ostatni grosz. Słyszeliście, iż powiedziano: Nie będziesz cudzołożył. A Ja wam powiadam, że każdy kto patrzy na niewiastę i pożąda jej, już popełnił z nią cudzołóstwo w sercu swoim. Jeśli tedy prawe oko twoje gorszy cię, wyłup je i odrzuć od siebie, albo wiem będzie pożyteczniej dla ciebie, że zginie jeden z członków twoich, niż żeby całe ciało twoje miało pójść do piekła. A jeśli prawa ręka twoja cię gorszy, odetnij ją i odrzuć od siebie, albowiem będzie pożyteczniej dla ciebie, że zginie jeden z członków twoich, niż żeby miało całe ciało twoje znaleźć się w piekle. Powiedziano też: Ktokolwiek by opuścił żonę swoją, niech jej da list rozwodowy. A Ja wam powiadam, że każdy, kto opuszcza żonę swoją, wyjąwszy powód wszeteczeństwa, prowadzi ją do cudzołóstwa, a kto by opuszczoną poślubił, cudzołoży. Słyszeliście także, że powiedziano przodkom; Nie będziesz fałszywie przysięgał, ale dotrzymasz Panu przysiąg swoich. A Ja wam powiadam, abyście w ogóle nie przysięgali ani na niebo, gdyż jest tronem Boga, ani na ziemię, gdyż jest podnóżkiem stóp jego, ani na Jerozolimę, gdyż jest miastem wielkiego króla; niechaj więc mowa wasza będzie: Tak - tak, nie - nie, bo co ponadto jest, to jest od złego. Słyszeliście, iż powiedziano; Oko za oko, ząb za ząb. A Ja wam powiadam: Nie sprzeciwiajcie się złemu, a jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi. A temu, kto chce się z tobą procesować i zabrać ci szatę, zostaw i płaszcz. A kto by cię przymuszał, żebyś szedł z nim jedną milę, idź z nim i dwie. Temu, kto cię prosi, daj, a od tego, który chce od ciebie pożyczyć, nie odwracaj się. Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował bliźniego swego, a będziesz miał w nienawiści nieprzyjaciela swego. A Ja wam powiadam: Miłujcie nieprzyjaciół waszych i módlcie się za tych, którzy was prześladują.

(Mt.7:12; 5:45-48; Łk.6:31-36). A więc wszystko, cobyście chcieli, aby wam ludzie czynili, to i wy im czyńcie... Abyście byli synami Ojca waszego, który jest w niebie, bo słońce jego wschodzi nad złymi i dobrymi i deszcz pada na sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Bo jeślibyście miłowali tylko tych, którzy was miłują, jakąż macie zapłatę? Czyż i celnicy tego nie czynią? A jeślibyście pozdrawiali tylko braci waszych, cóż osobliwego czynicie? Czyż i poganie tego nie czynią? Bądźcie wy tedy doskonali, jak Ojciec wasz niebieski doskonały jest.

(Mt.6:1-8,16-18). Baczcie też, byście pobożności swojej nie wynosili przed ludźmi, aby was widziano; inaczej nie będziecie mieli zapłaty u Ojca waszego, który jest w niebie. Gdy więc dajesz jałmużnę, nie trąb przed sobą, jak to czynią obłudnicy w synagogach i na ulicach, aby ich ludzie chwalili. Zaprawdę powiadam wam: Odbierają zapłatę swoją. Ale ty, gdy dajesz jałmużnę, niechaj nie wie lewica twoja, co czyni prawica twoja, aby twoja jałmużna była ukryta, a Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odpłaci tobie. A gdy się modlicie, nie bądźcie jak obłudnicy, gdyż oni lubią modlić się, stojąc w synagogach i na rogach ulic, aby pokazać się ludziom; zaprawdę powiadam wam: Otrzymali zapłatę swoją. Ale ty, gdy się modlisz, wejdź do komory swojej, a zamknąwszy drzwi za sobą, módl się do Ojca swego, który jest w ukryciu, a Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odpłaci tobie. A modląc się, nie bądźcie wielomówni jak poganie; albowiem oni mniemają, że dla swej wielomówności będą wysłuchani. Nie bądźcie do nich podobni, gdyż wie Bóg, Ojciec wasz, czego potrzebujecie, przedtem zanim go poprosicie... A gdy pościcie, nie bądźcie smętni jak obłudnicy; szpecą bowiem twarze swoje, aby ludziom pokazać, że poszczą. Zaprawdę powiadam wam: Odbierają zapłatę swoją. Ale ty, gdy pościsz, namaść głowę swoją i umyj twarz swoją. Aby nie ludzie cię widzieli, że pościsz, lecz Ojciec twój, który jest w ukryciu, a Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odpłaci tobie.

(Łk.11:34-36; 6:37-38,41-42; Mt.6:22-23; 7:1-6). Światłem ciała jest oko. Jeśli tedy oko twoje jest zdrowe, całe ciało twoje jasne będzie. A jeśliby oko twoje było chore, całe ciało twoje będzie ciemne. Jeśli tedy światło, które jest w tobie, jest ciemnością, sama ciemność jakaż będzie!... Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Albowiem jakim sądem sądzicie, takim was osądzą, i jaką miarą mierzycie, taką i wam odmierzą. A czemu widzisz źdźbło w oku brata swego, a belki w oku swoim nie dostrzegasz? Albo jak powiesz bratu swemu: Pozwól, że wyjmę źdźbło z oka twego, a oto belka jest w oku twoim? Obłudniku, wyjmij najpierw belkę z oka swego, a wtedy przejrzysz, aby wyjąć źdźbło z oka brata swego. Nie dawajcie psom tego, co święte, i nie rzucajcie pereł swoich przed wieprze, by ich snadź nie podeptały nogami swymi i obróciwszy się, nie rozszarpały was.

(Mt.7:15-23; Łk.6:43-46). Strzeżcie się fałszywych proroków, którzy przychodzą do was w odzieniu owczym, wewnątrz zaś są wilkami drapieżnymi! Po ich owocach poznacie ich. Czyż zbierają winogrona z cierni albo z ostu figi? Tak każde dobre drzewo wydaje dobre owoce, ale złe drzewo wydaje złe owoce. Nie może dobre drzewo rodzić złych owoców, ani złe drzewo rodzić dobrych owoców. Każde drzewo, które nie wydaje dobrego owocu, wycina się i rzuca w ogień. Tak więc po owocach poznacie ich. Nie każdy, kto do mnie mówi: Panie, Panie, wejdzie do Królestwa Niebios; lecz tylko ten, kto pełni wolę Ojca mojego, który jest w niebie. W owym dniu wielu mi powie: Panie, Panie, czyż nie prorokowaliśmy w imieniu twoim i w imieniu twoim nie wypędzaliśmy demonów, i w imieniu twoim nie czyniliśmy wielu cudów? A wtedy im powiem: Nigdy was nie znałem. Idźcie precz ode mnie wy, którzy czynicie bezprawie.

(Mt.7:24-28; Łk.6:47-49). Każdy więc, kto słucha tych słów moich i wykonuje je, będzie przyrównany do męża mądrego, który zbudował dom swój na opoce. I spadł deszcz ulewny, i wezbrały rzeki, i powiały wiatry, i uderzyły na ów dom, ale on nie runął, gdyż był zbudowany na opoce. A każdy, kto słucha tych słów moich, lecz nie wykonuje ich, przyrównany będzie do męża głupiego, który zbudował swój dom na piasku. I spadł ulewny deszcz, i wezbrały rzeki, i powiały wiatry, i uderzyły na ów dom, i runął, a upadek jego był wielki.

Kiedy Jezus skończył Swoje kazanie, dziwił się lud nad nauką Jego, gdyż nauczał z mocą, nie tak jak uczeni w Piśmie. A kiedy zszedł z góry, poszło za Nim mnóstwo ludu.
KĄKOL (Job.31:40). Znana roślina lub chwast, zwykle spotykana na skrajach pól i w zbożu.
KĄT. To słowo spotykamy nierzadko w Piśmie Świętym w jego właściwym znaczeniu (2Krn.28:24); lecz często użyte jest też w znaczeniu przenośnym. Tak, na przykład w Zach.10:4 oznacza ono wodza lub głównego naczelnika. Izraelici nie mogli żąć zboża w kątach lub skrajach swego pola (3M.19:9), pozostawało to dla biednych.
KEBAR (długość, przedłużenie – Ezch.1:3; 3:15). Dopływ Tygrysu, nad tą rzeką przebywali wygnańcy.
KEDAR (czerń o kolorze skóry lub namiotu). Imię osoby i nazwa ludu:
  1. Kedar (1M.25:13) - drugi syn Ismaela, syna Abrahama i Hagar;
  2. Kedar (Iz.21:16-17) - koczowniczy lud arabski, pochodzący od Ismaela (1M.25:13). Kedareńczycy byli jednym z silniejszych plemion arabskich i słynęli z łucznictwa oraz z dużych stad owiec (Ez.27:21).
 KEDEMOT (początki – Joz.13:18). Miasto w ziemi plemienia Rubena na wschód od Jordanu, oddane Lewitom. Znajdowało się ono prawdopodobnie na pustyni o tej samej nazwie, na południe od Cheszbonu (2M.2:26).
KEDESZ (sanktuarium). Nazwa miast:
  1. Kedesz (Joz.15:23) - graniczne miasto w ziemi plemienia Judy;
  2. Kedesz (Joz.19:37) - miasto w ziemi plemienia Naftaliego, w Galilei, nazywane Kedesz w Galilei i Kedesz-Naftali (Joz.21:32; Sdz.4:6). Należało ono do Lewitów i było jednym z sześciu miast schronienia (Joz.20:7). W tym wersecie nazywa się Kadesz w Galilei na pogórzu Naftaliego. Tutaj Barak wezwał Zebulonitów i Naftalitów do Kedesz, a Cheber Kenita rozbił swój namiot przy dąbrowie w Saannaim, w pobliżu Kedesz (Sdz.4:9-11). W późniejszym okresie Kedesz zostało zdobyte przez Tiglata-Pilesera (2Krl.15:29);
  3. Kedesz (1Krn.6:57) - miasto w ziemi plemienia Issachara, oddane Lewitom. W Joz.21:28 nazywa się Kiszjon.
 KEDMA (wschód – 1M.25:15). Najmłodszy syn Ismaela.
KEFAR-AMMONAI (wieś Ammonitów – Joz.178:24). Miejscowość w ziemi plemienia Beniamina. Prawdopodobnie miejscowość została założona przez Ammonitów i stąd miała swoją nazwę.
KEFAS (aram. skała – J.1:42; Ga.2:9). W języku aramejskim oznacza to samo co słowo Piotr w greckim, tj. skała lub kamień. Tak nazwał Pan Szymona, syna Jana. Imię Kefas często używa apostoł Paweł zamiast imienia Piotr (1Kor.1:12; 3:22; 9:5 i inne). Sam apostoł w swoich listach używa swego greckiego imienia: Piotr (1P.1:1; 2P.1:1).
KEFIRA (wieś – Joz.18:26). Miasto w ziemi plemienia Beniamina. Niektórzy z jego mieszkańców powrócili z niewoli babilońskiej (Ezd.2:25; Ne.7:29).
KEHELATA (zgromadzenie – 4M.33:22). Jeden z obozów Izraelitów w czasie ich wędrówki przez pustynię.
KEILA (wydłużona góra lub grzbiet górski). Nazwa miasta i imię osoby:
  1. Keila (Joz.15:44) - miasto w ziemi plemienia Judy. W czasach Dawida Filistyńczycy oblegali to miasto, lecz Dawid wyzwolił je. Nazwa miasta występuje w Ne.3:17-18, w postaci: połowa okręgu Keila – co się rozumie, że był też okręg Keila;
  2. Keila (1Krn.4:19) - potomek Kaleba.
 KELAJASZ (światło – Ezd.10:23). Lewita, mający przydomek Kelita, który miał żonę obcoplemienną i którą odprawił w czasach Ezdrasza. Był pośród Lewitów w czasie czytania zakonu Bożego.
KELAL (spełnienie, wykonanie – Ezd.10:30). Z potomków Pachat-Moaba, odprawił żonę obcoplemienną w czasach Ezdrasza.
KELUB (koszyk). Imię osób:
  1. Kelub (1Krn.4:11) - brat Szuchy, ojciec Mechira, z plemienia Judy;
  2. Kelub (1Krn.27:26) - ojciec Ezriegi, przełożonego nad robotnikami rolnymi w czasach Dawida.
 KELUBAJ (śmiały, odważny, dzielny – 1Krn.2:9). Z synów Chesrona, syna Peresa, syna Judy. W 1Krn.2:18-19 nazywa się on Kaleb.
KELUCHI (mocny – Ezd.10:35). Z potomków Baniego, mający żonę obcoplemienną, którą odprawił w czasach Ezdrasza.
KEMOSZ (ogień, płomień – 4M.21:29). Nazwa bóstwa moabickiego. Nazwany on jest ohydnym bałwanem Moabitów, podobnie jak Moloch ohydą Ammonitów. Salomon na cześć Kemosza złożył święty gaj dla swoich żon. Nie bez podstawy przypuszcza się, że Kemosz utożsamiany był z planetą Mars.
KEMUEL (Bóg pokrzepia). Imię osób:
  1. Kemuel (1M.22:21) - syn Nachora, brata Abrahama, i Milki, ojciec Arama. Być może protoplasta Aramejczyków. Ten Aram prawdopodobnie jest tożsamy z Ramą, z rodu którego wywodził się Elihu (Job.32:2. Elihu jest określony jako Buzytczyk, a i sam Job mieszkał w ziemi Uz. Na podstawie tego można przypuścić, że między rodami Joba i Nachora istniało pokrewieństwo;
  2. Kemuel (4M.34:24) - książę, syn Sziftana, przedstawiciel plemienia Efraima podczas podziału ziemi kananejskiej;
  3. Kemuel (1Krn.27:17) - ojciec Chaszabiasza, przełożonego nad Lewitami w czasach Dawida.
 KENAAN (nizinna ziemia). Imię osób:
  1. Kenaan (1Krl.22:11) - ojciec Sedekiasza, jednego z fałszywych proroków w czasach Jehoszafata i Achaba;
  2. Kenaan (1Krn.7:10) - z synów Bilchana, syna Jediaela.
 KENAN (kowal?). Imię osób:
  1. Kenan (1M.5:9-14; Łk.3:37) - jeden z przedpotopowych patriarchów, który żył 910 lat. Był on synem Enosza, syna Seta, i ojcem Mahalalela. Wymieniony w rodowodzie Pana Jezusa, gdzie nazywa się Kainam. Druga osoba o tym samym imieniu, wymieniona w rodowodzie Pana Jezusa (Łk.3:36), była synem Arpachszada, syna Sema, lecz w hebrajskim tekście tego imienia nie ma, jest tylko w LXX;
  2. Kenan (1Krn.1:53) - z książąt Edomu.
 KENANIASZ (Jahwe ochrania). Imię osób:
  1. Kenaniasz (1Krn.15:22,27) - naczelnik Lewitów - tragarzy;
  2. Kenaniasz (1Krn.26:29) - z rodziny Jisharytów, w czasach Dawida on i jego synowie byli przeznaczeni do działania na zewnątrz w Izraelu jako urzędnicy i sędziowie.
 KENAT (własność, posiadłość – 4M.32:42). Jedno z miast w Gileadzie, które zdobył Nobach i nazwał je swoim imieniem.
KENAZ (polowanie). Imię osób:
  1. Kenaz (1M.36:11,15) - syn Elifaza, syna Ezawa, naczelnik edomicki. Kenizyci jako lud wymienieni są już w czasach Kenaza (1M.15:19) - od którego wzięli swój początek;
  2. Kenaz (Joz.15:17) - ojciec sędziego Otniela, młodszego brata Kaleba, z plemienia Judy;
  3. Kenaz (1Krn.4:15) - syn Eli, wnuk Kaleba.
 KENCHREACH (proso – Dz.18:18; Rz.16:1). Miasto i port Koryntu. Z danych historycznych wiadomo, że było to bardzo duże miasto. Na jednej ze starożytnych monet tego miasta widzimy wizerunek świątyni i postać Neptuna, stojącego na skale. W NT nazwa miasta wymieniona jest dwa razy. W Dz.18:18 mówi się, że apostoł Paweł, pożegnawszy się z braćmi, odpłynął do Syrii razem z Pryscyllą i Akwilą; z powodu ślubu dał ostrzyc głowę w Kenchreach. Zaś w Liście do Rzymian (16:1) apostoł Paweł mówi o Febie jako o diakonisie zboru w Kenchreach, z czego możemy wnioskować, że chrześcijaństwo w Kenchreach w tym czasie odnosiło znaczące sukcesy.
KENICI (włócznia – 1M.15:19). Nazwa starożytnego koczującego ludu w północno zachodniej Arabii. Pierwszy raz wspomina się o nim w odniesieniu do czasów Abrahama. W jakimś związku był z Midianitami, gdyż teść Mojżesza, kapłan Jetro, nazywany jest Kenitą, chociaż mieszkał w ziemi Midianitów (Sdz.1:16; 4:11). Kenici mieli większy lub mniejszy stosunek do Hebrajczyków i uważali się za potomków Abrahama, chociaż dalekimi. Być może część z nich zbliżyła się do Izraelitów na pustyni (4M.10:29-32). Bileam wskazuje na ich umocnienia i przepowiada ich zniszczenie oraz niewolę (4M.24:21-22). O Kenitach, spokrewnionych z Mojżeszem, mówi się po jego śmierci w Sdz.1:16; 4:4-17). Druga gałąź tego ludu, być może główniejsza, zamieszkiwała wśród Amalekitów, przeciwko którym Saul prowadził wyniszczającą wojnę. Chcą oszczędzić Kenitów, Saul zaproponował im oddzielenie się od Amalekitów (1Sm.15:6). Kenici wymienieni są też w liczbie przyjaciół Dawida (1Sm.30:29). Z 1Krn.2:55 można wywnioskować, że Rekabici byli odnogą Kenitów.
KENIZYCI (od Kenaza: myśliwy – 1M.15:19). Nazwa ludu o starożytnym pochodzeniu, którego ziemia została obiecana Abrahamowi przez Boga.
KERAN (związek, stwowarzyszenie - 1M.36:26; 1Krn.1:41). Brat Chemdana, z synów Diszona, potomków Seira, Choryty.
KERENHAPPUCH (flakonik do pachnideł –Job.42:14). Trzecia córka Joba, urodzona po jego ciężkich próbach.
KERIJOT (miasta – Je.48:24; Am.2:2, Kerijjot). Nazwa miasta moabickiego. Zgubę i zniszczenie Kerijot przepowiadali prorocy Jeremiasz i Amos. Rzucę ogień na Moab, aby strawił pałace Kerijjot. I zginie Moab we wrzawie, wśród zgiełku przy głosie trąby (Am.2:2).
KERIOT-CHESRON (miasta – Joz.15:25). Miasto w ziemi plemienia Judy. Zwane też Chasor.
KERIT (rozdzielenie, rozstanie się – 1Krl.17:3,5). Potok, który wpływa od wschodu do Jordanu. Za panowania bezbożnego króla izraelskiego Achaba, prorok Eliasz z nakazu Bożego przepowiedział trzy lata głodu i ukrył się nad potokiem Kerit. Kruki zaś przynosiły mu chleb i mięso rano oraz chleb i mięso wieczorem, a z potoku pił wodę (w.6). Kiedy zaś potok wysechł, to według słowa Pana Eliasz skierował się do Sarepty sydońskiej, do biednej wdowy.
KEROS (grzebień tkacki – Ezd.2:44; Ne,7:47). Ze sług świątynnych, którego potomkowie powrócili z niewoli babilońskiej z Zerubabelem.
KERUB (świetliste zjawisko – Ezd.2:59). Miasto w Babilonii, gdzie była kolonia żydowska podczas ich niewoli, i skąd wyszli ci, którzy nie mogli udowodnić, że ród ich i pochodzenie wywodzi się z Izraela.
KESALON (punkt oparcia, moc, twierdza – Joz.15:10). Miasto w ziemi plemienia Judy, na północy.
KESED (od Chasdim – 1M.22:22). Syn Nachora, brata Abrahama, i Milki.
KESIL (niemądry – Joz.15:30). Miasto w ziemi plemienia Judy, oddane później plemieniu Symeona. To miasto jest tożsame z Betul (Joz.19:4). (Patrz Betul).
KESJA (miły zapach – Job.42:14). Imię drugiej córki Joba, urodzonej po jego ciężkich próbach.
KESULOT (żyzne miejsca – Joz.19:18). Miasto w ziemi plemienia Issachara.
KETURA (kadzidło – 1M.15:1-6; 1Krn.1:32). Druga żona Abrahama (lub jego nałożnica), z którą miał sześciu synów i których wyprawił od Izaaka na wschód.
KEWAN (Am.5:26). Słowo nieokreślonego znaczenia, występujące tylko w księdze proroka Amosa. W powyższym wersecie użyte jest ono jako nazwa bałwana, czczonego przez Izraelitów razem z Molochem w czasie ich wędrówki przez pustynię. W LXX to słowo przetłumaczone jest na słowo Romfan, jak też jest w Dz.7:43. Z tego można wywnioskować, że Kewan i Romfan były różnymi nazwami tego samego bałwana. Sama zaś nazwa może oznaczać nie tylko wizerunek bałwana lub jego obraz, lecz też podest lub rodzaj lektyki, używanych do noszenia posągów, a być może też do noszenia gwiazdy Saturna. O tej nazwie pisano bardzo wiele, lecz my bardziej skłaniamy się do tych komentatorów, którzy mówią, że jest to wizerunek Saturna.
KEZYB (fałszywy, kłamliwy – 1M.38:5). Miasto, według niektórych, należące do plemienia Judy; lecz w Biblii mówi się o nim jako miejscu, gdzie urodził się Szela, syn Judy. Prawdopodobnie jest to tosamo miasto, co Achzib (Joz.15:44; Sdz.1:31) i Koseba (1Krn.4:22).
KIBROT-HATTAAWA (groby rozkoszy – 4M.11:34-35). Jeden z obozów Izraelitów na pustyni, który otrzymał swoją nazwę od tego, że tutaj Izraelici otrzymali od Pana ciężki cios za swoje narzekanie na Boga z powodu braku mięsa.
KIBSAIM (dwa zbiory – Joz.21:22). Miasto w ziemi plemienia Efraima. W 1Krn.6:53 nazywa się Jokmeam.
KIDON (zguba, śmierć – 1Krn.13:9). Nazwa miejsca między Jerozolimą i Kiriar-Jearim. Tutaj zmarł Uzza za to, że wyciągnął swoją rękę do Skrzyni Bożej. W 2Sm. nazwa klepisko Nachona oznacza klepisko, na którym uderzono, zabito.
KIDRON (czarny, ciemny). Nazwa potoku i doliny:
  1. Kidron (2Sm.15:23; 1Krl.2:37 i inne) - nazwa potoku, płynącego między Jeruzalemem i górą Oliwną, który wpada do Morza Martwego. Wypełniał się wodą tylko w czasie silnych deszczów, a w pozostałym okresie roku jego koryto było suche. Dolina, w której on przepływa, nazywa się doliną Kidron lub Józafata. Pierwszy raz mówi się o nim w odniesieniu do czasów Dawida (2Sm.15:23). W NT ewangelista Jan mówi o potoku w następujących słowach: Wyszedł Jezus z uczniami swoimi za potok Cedron, gdzie był ogród (J.18:1);
  2. Kidron (2Krl.23:4-6) - dolina, nazywana też doliną Józafata, Ta dolina ciągnęła się od północno zachodniej strony Jeruzalemu, stąd ciągnęła się z północnej strony miasta, prawie prosto do wschodniego naroża, później zawracała na południe i w tym kierunku ciągnęła się między Jeruzalemem i górą Oliwną.
 KILEAB (jak ojciec – 2Sm.3:3). Drugi syn Dawida z Abigail z Karmelu, urodzony w Hebronie. W 1Krn.3:1 nazywa się on Daniel.
KILION (przemijający, ulotny – Rut.1:2,5; 4:9). Drugi z synów Elimelecha i Noemi z Betlejemu judzkiego.
KILMAD (cała Media – Ezch.27:23 BG i BT). Miasto lub okręg, wymienione przez proroka razem z miastami lub okręgami: Charan, Kanne, Edon, Saba, Aszszur - które handlowały z Tyrem. Miejsce jego położenia nie jest znane.
KIMHAM (umierający). Imię osoby i nazwa miejsca:
  1. Kimham (2Sm.19:37 i inne) - syn Barzillaja, Gileadczyka, który dostarczał Dawidowi żywność w czasie jego przebywania w Machanaim. Powrócił on z Dawidem do Jeruzalemu i gdy Dawid umierał przekazał go Salomonowi pod szczególną opiekę (1Krl.2:7). Więcej o nim w Biblii nie mówi się;
  2. Kimham (Jr.41:17) - miejsce, gospoda w pobliżu Betlejemu.
 KINA (pieśń skargi, pieśń żałobna – Joz.15:22). Miasto w południowej części ziemi plemienia Judy.
KINNERET (harfa – 4M.34:11). Wybrzeże Morza Galilejskiego w ziemi plemienia Naftaliego. Samo Morze Galilejskie też nazywało się Kinneret. W czasach ziemskiego życia Pana Jezusa ta okolica nazywała się ziemią Genezaret, wskutek czego i samo jezioro otrzymało nową nazwę Genezaret.
KIR (mur, zapora, ściana – 2Krl.16:9; Iz.22:6; Am.1:5; 9:7). Prorok Amos mówi o tym mieście jako miejscu przeznaczonym dla Aramejczyków. Rzeczywiście, Tiglat-Pileser, król asyryjski, uprowadził Damasceńczyków do niewoli, jak to przepowiedziano wcześniej (2Krl.16:9). Prawdopodobnie o tym samym mieście mówi też prorok Izajasz (22:6). Obecnie jest bardzo trudno określić miejsce jego położenia. Miasto Kir znajdowało się pod władzą Asyrii – oto wszystko, co możemy z pewnością o nim powiedzieć.
KIR-CHARESET (miasto położone na wzgórzach – Iz.16:7,11; 2Krl.3:25). Jedna z głównych twierdz Moabu. Na murze tego miasta, w czasie wojny z Izraelem, król jego, Mesza, złożył na całopalenie syna swojego pierworodnego, następcę tronu, co spowodowało wielkie wzburzenie wśród Izraelitów, wskutek czego odstąpili od miasta (2Krl.3).
KIRIAT-ARBA (miasto Arby – 1M.23:2). Pierwotna nazwa Hebronu, w ziemi kananejskiej. Miasto nazwane tak od imienia Arby, jednego z olbrzymów, ojca Anaka. Ta nazwa utrzymała się do czasów Nehemiasza (11:25). (Patrz Hebron).
KIRIAT-CHUSOT (miasto ulic – 4M.22:39). Miejscowość w ziemi moabickiej, gdzie Bileam i Balak złożyli ofiarę.
KIRIAT-JEARIM (leśne miasto). Nazwa miast i imię osoby:
  1. Kiriat-Jearim (Joz.15:9; Sdz.18:12; 1Sm.6:21 i inne) - miasto leżące na granicy ziemi plemienia Judy i Beniamina, i dlatego jest wymieniane jako miasto jednego i drugiego plemienia. W tym mieście urodził się prorok Uriasz, syn Semajasza, współczesny Jeremiasza (Jr.26:20), i tutaj przez dłuższy czas, 20 lat, pozostawała Skrzynia Przymierza (1Sm.7:1-2; 2Sm.6:2). Zwane też Kiriat-Baal (Joz.15:60), Jaar (Ps.132:6), Baala (Joz.15:9) i Baala judzka (2Sm.6:2);
  2. Kiriat-Jearim (Joz.18:28) - miasto w ziemi plemienia Beniamina;
  3. Kiriat-Jearim (1Krn.2:50,52) - z potomków Kaleba, syn Szobala, z rodu Judy, syna patriarchy Jakuba.
 KIRIAT-SANNA (miasto palmowej gałązki – Joz.15:49). (Patrz Debir 2)
KIRIAT-SEFER (miasto pisma lub księgi – Joz.15:15). (Patrz Debir 2)
KIRIATAIM (podwójne miasto). Nazwa miast:
  1. Kiriataim (4M.32:37) - miasto na wschód od Jordanu, pierwszy raz wymienione w czasach Abrahama jako miejsce przebywania Emitów (1M.14:5), gdzie mówi się o równinie Kiriataim. Zostało oddane dla plemienia Rubena, które je odbudowało. Później Kiriataim zostało zajęte przez Moabitów. Prorocy Jeremiasz (48:1,23 i Ezechiel (25:9) mówią już o nim już jako mieście moabskim;
  2. Kiriataim (1Krn.6:61) - miasto w ziemi plemienia Naftaliego. Być może tożsame z Kartan (Joz.21:32).
 KISLEW (Ne.1:1; Za.7:1). Dziewiąty miesiąc roku kultowego i trzeci świeckiego, odpowiadający drugiej połowie listopada i pierwszej grudnia. Przypuszcza się, że Żydzi przejęli nazwę tego miesiąca i paru innych od Babilończyków.
KISLOT-TABOR (twierdza Taboru – Joz.19:12). Miasto należące do plemienia Zebulona i leżące u podnóża góry Tabor.
KISZ (zapadnia, pułapka, sieć). Imię osób:
  1. Kisz (1Sm.9:1 i inne) - syn Abiela, ojciec króla Saula, z plemienia Beniamina. Został pochowany w Sela (2Sm.21:14);
  2. Kisz (1Krn.8:30) - syn Joiela i Maaki, wymieniony w rodowodzie Beniamina;
  3. Kisz (1Krn.23:21-22; 24:29) - syn Machliego, ojciec Jerachmeela, wnuk Merariego, syna Lewiego;
  4. Kisz (2Krn.29:12) - Lewita, syn Abdiego, w czasach Hiskiasza uczestniczący w oczyszczeniu świątyni;
  5. Kisz (Est.2:5) - jeden z przodków Mordochaja.
 KISZI (1Krn.6:29). Lewita, ojciec Etana, jednego z potomków Merariego. W 1Krn.15:17 nazywa się Kuszajasz.
KISZJON (twardość – Joz.19:20). Miasto oddane plemieniu Issachara, lecz później przeznaczone dla Lewitów. W 1Krn.6:57 nazywa się Kedesz (patrz Kedesz 3).
KISZON (krzywiący się, zginający się, wijący się – Sdz.4:7 i inne). Znany strumień w Palestynie, nazywany raz rzeką, a raz potokiem, biorący swój początek na górze Tabor. Pierwszy raz potykamy tę nazwę w opowiadaniu o bitwach Izraelitów z Jabinem i Syserą (Sdz.4:7,13). Po pokonaniu nieprzyjaciela Debora i Barak w swojej triumfalnej pieśni wykrzykiwali tak: Potok Kiszon porwał ich, prąd potoku Kiszon. Wystąp duszo moja, z mocą! (Sdz.5:21). Drugim ważnym wydarzeniem, mającym miejsce na brzegach Kiszonu, było zabicie przez proroka Eliasza kapłanów Baala (1Krl.18:40). Kiszon wpada do Morza Śródziemnego w Zatoce Akkijskiej, na północ od góry Karmel. Ilość wody w potoku zależy od pory roku. W deszczowej porze staje się znaczącą rzeką, zaś latem staje się bardzo nieznaczący, a wszystkie jego dopływy wysychają.
KITLISZ (oddzielenie, mur – Joz.15:40). Jedno z miast na nizinie judzkiej, którego położenie obecnie zupełnie nie jest znane.
KITRON (zamek? – Sdz.1:30). Miasto w ziemi plemienia Zebulona. W Joz.19:15 zamiast Kitron jest Kattat.
KITTIM (Cypryjczycy – 1M.10:4). Jeden z synów Jawana i wnuk Jafeta. jego potomkowie, według Józefa Flawiusza, przenieśli się z Fenicji na Cypr. Prawdopodobnie ta nazwa pierwotnie określała tylko Cypr, lecz później przekształciła się w ogólną nazwę wysp i wybrzeży Morza Śródziemnego. W Iz.23:1 czytamy, że wiadomość o zburzeniu Tyru dotarła do okrętów tartezyjskich, gdy wracały z ziemi Kittim, inaczej z Cypru. W księgach apokryficznych nazwa Kittim określa Macedończyków, a w Wulgacie, Da.11:30, słowo Kittim przetłumaczone jest słowem Rzymianie.
KLAUDA (zamknięcie – Dz.27:16). Nieduża wyspa, wymieniona w opowiadaniu o apostole Pawle, w czasie jego podróży do Rzymu.
KLAUDIA (sparaliżowany – 2Tm.4:21). Chrześcijanka w Rzymie. Apostoł Paweł w jej imieniu i innych pozdrawia Tymoteusza.
KLAUDIUSZ CESARZ (Dz.11:28). Rzymski imperator, następca Kaliguli w 41 r. po Chr. Historycy mówią o czterech okresach głodu, które miały miejsce w czasie jego panowania. Jednym z nich był głód w Judei, który rozprzestrzenił się na sąsiednie kraje i trwał trzy lata. Ten głód został przepowiedziany przez proroka Agabusa, który przybył z Jerozolimy do Antiochii. W dziewiątym roku swojego panowania Klaudiusz wydał dekret, wyganiający Żydów z Rzymu (prawdopodobnie tych, którzy nawrócili się na chrześcijaństwo) (Dz.18:2).
KLAUDIUSZ LIZJASZ (Dz.23:26). Imię trybuna, rzymskiego dowódcy twierdzy Antoniusza w pobliżu świątyni, który uwolnił apostoła Pawła z rąk wzburzonego tłumu w Jerozolimie (Dz.24:70) i później odstawił go do namiestnika Feliksa w Cezarei. Nie był on obywatelem rzymskim z urodzenia, lecz obywatelstwo to kupił (Dz.22:28).
KLĄTWA (1M.27:12). W biblijnym znaczeniu to słowo jest przeciwieństwem słowa: błogosławieństwo. Jako klątwę, przeciwną do błogosławieństwa, rozumiemy pozbawienie błogosławieństwa i skazanie na nieszczęście. Klątwa wypowiedziana została pierwszy raz przez Boga przy okazji upadku w grzech pierwszych ludzi (1M.3:17). Przeklęta niech będzie ziemia z powodu ciebie - powiedział Bóg w raju prarodzicowi, który zgrzeszył. Klątwa wypowiedziana została przez Boga też przeciwko Kainowi (1M.4:11). Klątwą została objęta ziemia ze wszystkim, co na niej żyje, skazanym na wytępienie przez potop w dniach Noego (1M.6:7; 7:21-23). Zakon Boży przeklina każdego, kto go naruszy: Przeklęty, kto nie dochowa słów tego zakonu (5M.27:26; Gl.3:10). Lecz Chrystus wykupił nas od przekleństwa zakonu, stawszy się za nas przekleństwem, gdyż napisano: Przeklęty każdy, który zawisł na drzewie (Gl.3:13; 5M.21:23). Uroczyście wygłaszano klątwę na naruszycieli zakonu po zajęciu Ziemi Obiecanej z góry Ebal (5M.27:13). Jozue przeklął tego, kto będzie próbował odbudować Jerycho (Joz.6:26), Elizeusz - dzieci z Betelu (2Krl.2:24), apostoł Paweł - fałszywych nauczycieli (Gl.1:7-9).
KLEMENS (cierpliwy – Flp.4:3). O nim apostoł Paweł mówi jako o jednym z jego współpracowników, których imiona są zapisane w księdze życia. Więcej o nim nie mówi się w NT. Starożytni Ojcowie Kościoła twierdzą, że ta osoba to Klemens Rzymski, według historii kościoła, będący trzecim biskupem Rzymu. Żyjąc w czasach prześladowań Domicjana, zmarł śmiercią męczeńską w trzecim roku panowania Trajana (100 lub 101 r.).
KLEOFAS (J.19:25). Mąż Marii, siostry matki Pana Jezusa.
KLEOPAS (prawdopodobnie powstałe z Kleopatros: sława, chluba ojca – Łk.24:18). Jeden z dwóch uczniów, którym ukazał się Pan po swoim zmartwychwstaniu na drodze do wsi Emaus. O Kleopasie biblijna historia przekazuje nam następujące wydarzenie. Trzeciego dnia po śmierci Zbawiciela, Kleopas, razem z innym uczniem Chrystusowym, szedł z Jerozolimy do wsi Emaus. W drodze ukazał się im Pan, który podszedł do nich w tym czasie, kiedy rozsądzali między sobą ostatnie wydarzenia w Jerozolimie, tj. o sądzie nad Panem i Jego śmierci krzyżowej. Pan zapytał ich, o czym rozmawiają i dlaczego są smutni. Wtedy Kleopas opowiedział Mu o Jezusie Nazareńskim, o jego wielkich dziełach i nauce, o Jego cierpieniach i śmierci krzyżowej, i dodał: A myśmy się spodziewali, że On odkupi Izraela, lecz po tym wszystkim już dziś trzeci dzień, jak się to stało. Lecz i niektóre nasze niewiasty, które były wczesnym rankiem u grobu, wprawiły nas w zdumienie, bo nie znalazłszy jego ciała, przyszły mówiąc, że miały widzenie aniołów, powiadających, iż On żyje. Toteż niektórzy z tych, którzy byli z nami, poszli do grobu i zastali to tak, jak mówiły niewiasty, lecz jego nie widzieli (Łk.24:21-24). Wtedy Pan wyjaśnił im wszystkie miejsca Pisma, które mówiły o Nim, poczynając od Mojżesza. Rozmawiając, zbliżyli się do tej wsi, do której szli. Przekonali Chrystusa, żeby pozostał z nimi, a kiedy siedzieli przy stole, Pan łamał chleb, pobłogosławił i podawał im. Wtedy otworzyły się ich oczy i poznali go. Lecz On znikł sprzed ich oczu (Łk.24:31). Wtedy powiedzieli do siebie: Czyż serce nasze nie pałało w nas, gdy mówił do nas w drodze i Pisma przed nami otwierał? (Łk.24:32). Zaraz powrócili do Jerozolimy i znaleźli razem jedenastu apostołów oraz innych uczniów, którzy byli z nimi, którzy też mówili, iż Pan prawdziwie wstał i ukazał się Szymonowi. Opowiedzieli oni co im się wydarzyło w drodze i jak rozpoznali Pana podczas łamania chleba (Łk.24).
KLEPISKO NACHONA (równy, gładki – 2Sm.6:6). Nazwa klepiska (gumna), gdzie został zabity przez Boga Uzza podczas przewożenia Skrzyni Bożej, na drodze z Kiriat-Jearim do Jerozolimy. Z tego powodu Dawid nazwał to miejsce Peres-Uzza. Położenie tego miejsca jest niewiadome, lecz prawdopodobnie znajdowało się ono niedaleko na zachód od Jerozolimy.
KMIN (Iz.28:25-27; Mt.23:23). Roślina z rodziny baldaszkowatych, obficie rosnąca w Syrii i wydająca aromatyczne nasiona. W Iz.28:25-27 wskazuje się na sposób siania kminu i jego młócenia laską. Nasiona kminu używano i używa się jako przyprawy do pokarmów i w lekarstwach. Uczeni w Piśmie i faryzeusze, chwaląc się dokładnością wykonywania zakonu, przynosili dziesięciny z mięty, kopru i kminku. Pan, piętnując ich obłudę, mówił, że wykonują mało ważne uczynki zakonu a zaniedbują ważniejsze, będące istotą zakonu.
KNIDOS (gr. pokrzywa – Dz.27:7). Miasto portowe na południowym krańcu Małej Azji, w Karii, nad Morzem Egejskim. Port w Knidos był bardzo duży, a samo miasto było znane z czczenia Wenery, na cześć której była tu świątynia.
KOA (trudne do wyjaśnienia – Ez.27:27). Prawdopodobnie jest to nazwa ludu lub krainy, należącej do Asyrii. Słowo Koa występuje w Biblii tylko raz, w księdze Ezechiela, razem z Pekod i Szoa.
KOE (trudne do wyjaśnienia – 1Krl.10:28; 2Krn.1:16). Miasto lub kraina, położenie jest nie określone. Większość komentatorów przypuszcza, że Koe znajdowało się niedaleko Egiptu, przy jego granicy.
KOGUT (Prz.30:31). O pianiu koguta w czasie zaparcia się Pana przez apostoła Piotra świadczą wszyscy ewangeliści (Mt.26:34,75; Mk.14:30,68,72; Łk.22:34; J.13:38). Było sprawą powszechną określanie czasu nocnego według piania kogutów (Mk.13:35).
KOL-CHOZE (wszystko widzący). Imię osób:
  1. Kol-Choze (Ne.3:15) - ojciec Szalluma, naprawiającego Bramę Źródlaną w Jeruzalemie, w czasach Ezdrasza i Nehemiasza;
  2. Kol-Chose (Ne.11:5) - z potomków Peresa, syna Judy, dziadek Maasejasza. W tym wersecie jest różnica w pisowni, w stosunku do Ne.3:15.
 KOLAJASZ (głos Jahwe). Imię osób:
  1. Kolajasz (Ne.11:7) - Beniamita, z przodków Sallu, który po powrocie z niewoli babilońskiej zamieszkał w Jerozolimie;
  2. Kolajasz (Je.29:21) - ojciec Achaba, fałszywego proroka w czasach Jeremiasza.
 KOLCZYKI (1M.35:4; 2M.32:2). Kolczyki na Wschodzie od starożytności były noszone przez kobiety i dzieci obojga płci. Nie wiadomo, czy w Izraelu kolczyki nosili też mężczyźni. Wprost mówi się tylko o kobietach i dzieciach (2M.32:2), przy czym wspomina się i o mężczyznach (2M.35:22), lecz bardzo prawdopodobne, że kolczyki wśród Izraelitów były stałą ozdobą bardziej u kobiet niż u mężczyzn. Wśród Midianitów i Ismaelitów nosili je też mężczyźni (Sdz.8:24-26). Często kolczyki służyły jako talizmany (1M.35:4). Zwykle kolczyki robiono ze złota, niekiedy ozdabiano drogimi kamieniami i perłami. Były różnych kształtów i różnej wielkości. Biedni ludzie zamiast srebra i złota używali do wyrobu kolczyków np. rogów zwierzęcych.
KOLONIA (Dz.16:12). Miasto lub okręg, założone i zamieszkałe przez rzymskich obywateli, jak na przykład Filippi. Jest przodującym miastem okręgu macedońskiego i kolonią rzymską. Słowo kolonia pierwotnie oznaczało znaną liczbę osób wysłanych z Rzymu do zasiedlenia jakiegokolwiek oddalonego okręgu niedawno zdobytego.
KOLOSY (Kol.1:2). Miasto w południowo zachodniej części Frygii, w pobliżu Laodycei i Hierapolis (2:1). O nim mówi Herodot w V wieku przed Chr. jako o dużym mieście i Ksenofont, wiek później. Na początku chrześcijańskiej ery miasto Kolosy znacząco straciło na znaczeniu. Bardzo mocno ucierpiało głównie z powodu trzęsienia ziemi, które miało miejsce parę lat po napisaniu przez apostoła Pawła Listu do Kolosan. Czy apostoł Paweł był w Kolosach, nie wiadomo, lecz prawdopodobnie nie był, z powodu dużej odległości między Kolosami i Efezem, gdzie było jego główne miejsce przebywania. Z Kol. 2:1 można przypuścić, że Kolosanie osobiście nie znali apostoła Pawła, a z Kol.1:4 – że ich wiara znana mu była tylko ze słyszenia.
KOMAR (Mt.23:24). Mały, lecz bardzo niebezpieczny owad, należący do tego samego rodzaju co moskity. Rzadko pojawiają się w dzień, z wyjątkiem gęstwin leśnych. Podrażnienie skóry, spowodowane przez ich ukąszenie, powstaje w skutek jadu, pozostawionego w miejscu ukąszenia. Nazwę tego owada spotykamy tylko raz w Biblii, właśnie w powyższym wersecie. Przy czym słowa, skierowane do faryzeuszów: Ślepi przewodnicy! Przecedzacie komara, a połykacie wielbłąda – są obrazową mową. Te słowa mają następujące znaczenie. Z pedantyczną troskliwością staracie się wykonywać mało ważne wymagania zakonu, chcą uniknąć jego naruszenia, gdy nie widzicie najważniejszych wymagań zakonu, jakby nie zauważając ich naruszania, i w ten sposób upodabniacie się do ludzi, według przysłowia, którzy wyjmują komara, który im wpadnie, a połykają wielbłąda.
KONANIASZ (Jahwe potwierdza, zakłada, umacnia – 2Krn.31:12). Lewita, jedna z osób nadzorujących dziesięciny, składane przez lud w Domu Pańskim, w czasach króla Hiskiasza i króla Jozjasza.
KOŃ (1M.49:17). Wizerunki koni można spotkać na egipskich i asyryjskich starożytnych pomnikach. Siłą roboczą w starożytności na Bliskim Wschodzie był wół i osioł, a koń służył do jazdy wierzchem lub do ciągnięcia wozu. Konie były używane tylko przez królów i dowódców (2M.14:9:23), dlatego też konie były cenione bardzo wysoko. Wiemy, że Egipcjanie oddawali swoje konie Józefowi za zboże w czasie głodu. Egipt w starożytności znany był z hodowli i rozmnażania koni. Zakon nie zakazywał Izraelitom posiadania i nabywania koni, mówił tylko: Tylko niech nie trzyma sobie (tj. Izrael) wiele koni i niech nie prowadzi ludu z powrotem do Egiptu, aby mnożyć sobie konie (5M.17:16). Przyczyna tego zakazu jest dość wyraźnie wyłożona w Iz.31:1-3. Biada tym, którzy zstępują do Egiptu po pomoc, polegają na koniach i ufność pokładają w wozach wojennych, że liczne, i w jeźdźcach, że bardzo silni, lecz nie patrzą na Świętego Izraelskiego i nie szukają Pana... Przecież Egipcjanie to ludzie, a nie Bóg; konie ich to ciało, a nie duch. W ten sposób Izrael mógłby wejść w bezpośrednie stosunki z Egiptem, co oczywiście byłoby dla niego ze szkodą w dziedzinie religijno-moralnej. A do tego górzysta powierzchnia Palestyny nie sprzyjała jeździe wierzchem na koniu. W czasach Salomona konie były już często używane przez Izraelitów. Sprowadzał on je z Syrii i Egiptu (1Krl.4:26; 10:26,29; 2Krn.1:14-17). Konie poświęcano niekiedy pogańskim bóstwom (2Krl.23:11), a Boży prorocy opisując ich różnokolorową maść, przepowiadali i określali różne przyszłe wydarzenia. Tak, np. prorok Zachariasz określa je jako rude, ciemnogniade, białe, kasztanowe, kare, srokate (Za.1:8; 6:2-6). W PnP.1:8 oblubieniec porównuje swoją oblubienicę do klaczy w wozach faraona. Za najlepsze konie zawsze były uważane konie arabskie. Koń pięknie jest opisany w księdze Joba: Czy ty dajesz koniowi siłę, odziewasz jego kark w grzywę? Czy każesz mu podskakiwać jak szarańcza? Jego dumne rżenie sieje postrach. Drze kopytami ziemię, dumny ze swej siły, wybiega na spotkanie zbrojnych. Drwi z trwogi i nie lęka się, i nie ustępuje przed mieczem. Na nim chrzęści kołczan, błyszczy oszczep i dzida. Wśród zgiełku i hałasu pochłania przestrzeń i na głos trąby nie ustoi spokojnie. Ilekroć zabrzmi trąba, zarży: Iha! i z daleka wyczuwa bitwę, gromki głos dowódców i okrzyk wojenny (Job.39:19-25).
KOPER (Mt.23:23). Roślina z rodziny baldaszkowatych, używana jako przyprawa do jedzenia i składnik lekarstw. Występował on obficie w Judei. Dziki koper rośnie w obfitości w Palestynie, Egipcie, Małej Azji. Uczeni w Piśmie i faryzeusze, zostali osądzeni przez Pana w powyższym wersecie za ich obłudną obojętność w wykonywaniu lewickiego zakonu w rzeczach mało ważnych, jak np. dawanie dziesięciny z marnych roślin: mięty, kopru i kminku, i lekceważenie rzeczy ważniejszych w zakonie: sprawiedliwość, miłosierdzie i wierność.
KORACH (łysy, łysina). Imię osób:
  1. Korach (1M.36:5; 4M.16:1) - syn Ezawa i Oholibamy, z naczelników edomickich;
  2. Korach (2M.6:21) - syn Ishara, prawnuk Lewiego. Domagając się władzy, razem z Abiramem i Datanem wystąpił przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. Przyłączyło się do nich jeszcze 250 innych osób. Datan, Abiram i On z rodzinami i z całym majątkiem zostali pochłonięci przez ziemię. Ten sam los spotkał też Koracha, prócz jego synów. Innych 250 osób spalił ogień od Pana, a wskutek trwającego buntu zmarło 14 tys. 700 osób (4M.16). Synowie Koracha nie uczestniczyli w buncie i zostali oszczędzeni przez Boga (4M.26:10-11). Z rodu Koracha pochodzili znani śpiewacy, jak np. Heman z synami; odźwierni, jak np. Lewita Kore i inni służący w domu Bożym (1Krn.6:33; 9:19; 26:1-9);
  3. Korach (1Krn.2:43) - syn Chebrona, jeden z potomków Kaleba, wymieniony w rodowodzie Judy.
 KORALE (Ez.27:16). Jako korale rozumie się tutaj szkielety koralowców, tworzone przez jamochłony pod postacią polipów. Korale i wyroby z nich były przedmiotem handlu z Tyrem, i były dobrze znane starożytnym. Mają najróżniejszy kolor i różną wielkość. Budowle koralowców są niekiedy tak duże, że tworzą całe wyspy i podwodne rafy o długości wielu mil. Z korali wyrabiano zwykle paciorki, naszyjniki i inne ozdoby, do czego szczególnie cennymi były czerwone korale. Job mówi o koralach w związku z perłą (28:18 BG). Prorok Jeremiasz, opłakując stan swojej ojczyzny w czasach niewoli, porównując sytuację książąt ludu z poprzednią ich sytuacją, mówi, że książęta byli jaśniejsi niż śnieg, bielsi niż mleko, ich ciała rumieńsze niż korale, ich wygląd jak szafir (Tren.4:7). W ten sposób mówi, ze korale były bardzo piękne. Prorok Ezechiel o koralach mówi, że nimi i rubinami Aram płacił Tyrowi za jego towary (27:16).
KORNELIUSZ (mężczyzna rogaty – Dz.10:1). Setnik rzymski kohorty italskiej, stacjonującej w Cezarei, gdzie też mieszkał. Chociaż Korneliusz był poganinem, to wyróżniał się swoim bogobojnym życiem: miał bojaźń Bożą z całym swoim domem, dający jałmużny ludowi i nieustannie modlił się (Dz.10:2). Pewnego razu w czasie modlitwy ujrzał anioła i otrzymał objawienie od Boga, aby zaprosić do siebie apostoła Piotra, co też uczynił. Jednocześnie i apostoł Piotr miał nadnaturalne widzenie oraz objawienie. Duch Boży nakazał mu iść z wysłańcami od Korneliusza. Okoliczności cudownego widzenia apostoła Piotra odnośnie powołania pogan do zbawienia i szczegóły spotkania apostoła z Korneliuszem oraz jego chrztu z całym domem, zawarte są w Dz.10 i 11 rozdz. Według Hieronima, Korneliusz utworzył chrześcijański zbór w Cezarei, a według innej tradycji, był on biskupem i uczynił wiele cudów. O dalszym życiu Korneliusza w Biblii nie mówi się nic więcej.
KORONA CIERNIOWA (Mt.27:29). Korona z cierni włożona na głowę Pana. Według większości interpretatorów, była zrobiona z białej tarniny, rosnącej w obfitości w okolicach Jerozolimy.

Akropol w Koryncie
KORYNT (Dz.18:1). Miasto w starożytnej Grecji, w którym półtora roku przebywał apostoł Paweł i gdzie założył zbór, do którego napisał później dwa listy. Gdy apostoł Paweł był w Koryncie, było ono miejscem urzędowania rzymskiego prokonsula Galliona, brata Seneki. Niemoralność jego mieszkańców była przysłowiowa. Do Koryntu ściągały tłumy niemoralnych cudzoziemców, a w świątyni Wenery było tysiące kapłanek, oddających się rozpuście na cześć pogańskiej bogini. Najniższe pożądliwości czczono w osobach pogańskich bogiń, w tym samym mieście, które dało architekturze tyle wzniosłości i piękna. Osławiona beczka, w której leżał i grzał się na słońcu, na jednej z ulic Koryntu,

Korynt
Diogenes, była głośnym protestem przeciwko miejskiej rozpuście, próżności i przepychowi. Wiele zmian dokonało się w Koryncie w ciągu stuleci, lecz niemoralność jego mieszkańców nie zmieniła się na lepsze. Spalony podczas wojny z Rzymianami, został odbudowany przez Juliusza Cezara i uczyniony rzymska kolonią, zasiedloną przez wyzwoleńców. Jeśli Ateny całkowicie były oddane bałwochwalstwu, to Korynt całkowicie oddany był rozpuście, przepychowi i dzikim orgiom. Głównym bóstwem nadmorskiego miasta był Neptun. Świątyń i bałwanów w tym mieście było wielkie mnóstwo, z

Moneta koryncka
posągami Apolla i Wenery włącznie. Sztuka i architektura Koryntu były w tym czasie na wysokim stopniu. Kobieca skromność stała się prawie nie znana, a samo nazwanie kobiety Koryntianką, było symbolem wolnej kobiety. W takich okolicznościach apostoł Paweł przebywał w Koryncie w około 52 roku, zwiastując ewangelię. W tym mieście pracował z wielkim powodzeniem, a jego apostolska służba znaczona była wieloma cudownymi znakami Bożej łaski.
KOS (krzemień, ostra skała, rafa; inni tłumaczą: zgromadzenie lub nadzieja – Dz.21:1). Nazwa małej wyspy na Morzu Egejskim. Głównym miastem wyspy było miasto Kos. Tutaj zatrzymał się na jakiś czas apostoł Paweł, wracając do Jerozolimy z Grecji i Macedonii po swojej trzyletniej podróży. Wyspa znana była ze swojej żyzności, produkcji wina itd., była też ojczyzną Hipokratesa.

Wyspa Kos
 KOSEBA (kłamstwo, oszustwo – 1Krn.4:22). Nazwa pewnej miejscowości, znajdującej się w ziemi plemienia Judy.
KOSMACZE (Iz.13:21). To słowo w 3M.17:7 przetłumaczono słowem: demony, a w 3M.4:24 słowem: kozioł. Jest to twór greckiej mitologii, zwierzę będące po części człowiekiem i kozłem, uważane za bóstwo lasów i cienistych zarośli. Dosłownie to słowo oznacza włochatego i kosmatego cudaka, a zdanie: I wyprawiać swoje harce kosmacze - właściwie oznacza, że okolica stanie się dzikim pustkowiem.
KOŚCIÓŁ. Jest to ustanowiona przez Boga społeczność ludzi, połączonych wiarą, prawem Bożym, nauką i tajemnicą. Z tego pojęcia o Kościele należy wiedzieć, że do niego należą nie tylko żyjący chrześcijanie, lecz i wszyscy zmarli w wierze i świętości. O takim zjednoczeniu Kościoła niebiańskiego z ziemskim apostoł Paweł mówi: Lecz wy podeszliście do góry Syjon i do miasta Boga żywego, do Jeruzalem niebieskiego i do niezliczonej rzeszy aniołów, do uroczystego zgromadzenia i zebrania pierworodnych, którzy są zapisani w niebie, i do Boga, sędziego wszystkich, i do duchów ludzi sprawiedliwych, którzy osiągnęli doskonałość, i do pośrednika nowego przymierza, Jezusa (Hbr.12:22-24). To zjednoczenie Kościoła niebiańskiego z ziemskim wskazuje na niego jako na przedmiot wiary. Wierzyć w Kościół, oznacza w bojaźni szanować prawdziwy Kościół Chrystusowy, przyjmować jego naukę i przykazania, w przekonaniu, że w Kościele przebywa, działa, naucza i kieruje łaska, wylewana przez jedyną wieczną jego głowę, Pana Jezusa Chrystusa. W łasce Bożej, zawsze przebywającej w prawdziwym Kościele Chrystusowym, przekonujemy się, po pierwsze, że głową jego jest Jezus Chrystus, pełny łaski i prawdy... (J.1:14), napełniający łaska i prawdą ciało Swoje, tzn. Kościół (J.1:17. Po drugie, że On uprosił Ojca Niebiańskiego, aby posłał uczniom Swoim innego Pocieszyciela, aby był z nimi na wieki (J.14:16). Pocieszyciel zaś, Duch Święty, ustanawia pasterzy, aby paśli zbór Pański nabyty własną Jego krwią (Dz.20:28). Mając za głowę i przewodnika samego Boga, Kościół Chrystusowy, według łaski Bożej, zawsze trwał i będzie trwać do skończenia czasów: Zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go (Mt.16:18); albo: A oto Ja jestem z wami po wszystkie dni aż do skończenia świata - mówi Jezus Chrystus (Mt.28:20).

W wyznaniu wiary przyznajemy, że Kościół jest jeden. To stwierdzenie wskazuje na to, że Kościół Chrystusowy stanowi jedno duchowe ciało, ma jedną głowę, Jezusa Chrystusa, ożywiany jest przez jednego Ducha Bożego. Jedno ciało i jeden Duch, jak też powołani jesteście do jednej nadziei, która należy do waszego powołania; jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest; jeden Bóg i Ojciec wszystkich (Ef.4:4-6). Dla Kościoła, jako ciała Chrystusowego, nie może być innej głowy, prócz Jezusa Chrystusa (1Kor.3:10-11). W rozumieniu Kościoła Chrystusowego niezbędnym znakiem jego jest świętość. Kościół jest święty, gdyż uświęcony jest przez Jezusa Chrystusa przez jego cierpienia, przez jego naukę, przez jego modlitwy. W modlitwie do Boga Ojca o wierzących, Jezus Chrystus powiedział między innymi: Poświęć ich w prawdzie twojej; słowo twoje jest prawdą... I za nich poświęcam siebie samego, aby i oni byli poświęceni w prawdzie (J.17:17,19). I rzeczywiście, Chrystus umiłował Kościół i wydał zań samego siebie, aby go uświęcić, oczyściwszy go kąpielą wodną przez Słowo, aby sam sobie przysposobić Kościół pełen chwały, bez zmazy lub skazy lub czegoś w tym rodzaju, ale żeby był święty i niepokalany (Ef.5:25-27).

Kościół Chrystusa nazywa się też apostolskim. Ta nazwa pokazuje, że on nieprzerwanie i niezmiennie zachowuje apostolską naukę, przejmuje dary Ducha Świętego. Tak więc już nie jesteście obcymi i przychodniami, lecz współobywatelami świętych i domownikami Boga, zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, którego kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus (Ef.2:19-20). Przynależność do Kościoła apostolskiego nakłada na nas obowiązek twardo trzymać się nauki apostołów, i unikać takiej nauki i takich nauczycieli, którzy nie są utwierdzeni na nauce apostolskiej. Apostoł Paweł przekonuje Tesaloniczan, aby wytrwale trwali i trzymali się nauki, której nauczyli się przez mowę czy przez list jego (2Tes.2:15). A człowieka, który wywołuje odszczepieństwo, po pierwszym i drugim upomnieniu unikaj (Tt.3:10) - nakazuje ten sam apostoł swemu uczniowi. Wielu bowiem jest niekarnych, pustych gadułów, zwodzicieli, zwłaszcza pośród tych, którzy są obrzezani; tym trzeba zatkać usta, gdyż oni to całe domy wywracają, nauczając dla niegodziwego zysku, czego nie należy (Tt. 1:10-11).
KOZ (1Krn.4:8). Z plemienia Judy, ojciec Anuba i Hassobeba.
KOZA (3M.3:13). Stada kóz były uważane w starożytności za jeden z ważniejszych przedmiotów w gospodarczym bycie człowieka (1M.27:9; 1Sm.25:2 i inne). Będąc podobne do owiec, kozy są bardziej żywotne i szybsze w swoim poruszaniu się. Karmią się korą drzew i młodymi pędami, a nogi ich są dobrze przystosowane do skoków i poruszania się po skałach oraz górach. Kozie mleko jest bardzo przydatne jako pokarm. I dosyć koziego mleka na wyżywienie siebie – mówi Salomon – i swojego domu, i na utrzymanie swojej służby (Prz.27:27). Kozia sierść była używana do różnego rodzaju wyrobów. Kobiety izraelskie tkały z niej zasłony do przybytku (2M.25:4; 4M.31:20). Ze skóry robiono naczynia lub wory (Joz.9:4; Mt.9:17). Według zakonu koza uważana była za czyste zwierzę (5M.14:4) i była składana w ofierze za grzech (3M.3:12). W Biblii nierzadko spotyka się alegoryczne wskazania na te zwierzęta, na ich szybkość i odwagę, na ich ruchliwość itd. (Prz.30:31; Za.10:3 i inne). Jak dobrzy pasterze w swoich owczarniach oddzielają kozły ze złymi cechami od owiec, tak, według słów Pana, na jego sądzie ostatecznym nastąpi oddzielenie dobrych ludzi od złych (Mt.25:33). W księdze daniela kozioł jest symbolem imperium greckiego.
KOZBI (kłamliwy, łgarski – 4M.15:18). Midianitka, córka midianickiego naczelnika Sura, zabita przez Pinechasa razem z Zimrim na miejscu przestępstwa.
KOZICA (Job.39:1). Żyje na niedostępnych szczytach górskich. Złapać kozicę jest bardzo trudno, a udomowić jeszcze trudniej. Ze skór kozic robiono wory, bukłaki i obręcze z ich rogów.
KOZIOŁ OFIARNY ZA GRZECH (3M.16:8-10). W wielkim Dniu Pojednania, dokonywał się szczególny obrzęd. Przyprowadzano dwa kozły i stawiano je przed Panem; później rzucano losy, który z kozłów miał być złożony w ofierze, a który miał być wypuszczony na pustynię. Pierwszego z nich zabijano i składano w ofierze za grzech, a na głowę drugiego arcykapłan, który wyszedł z miejsca najświętszego, wkładał swoje ręce, wyznawał nad nim grzechy całego ludu i wyganiał na pustynię. Tak poniesie na sobie – mówi Pismo – ten kozioł wszystkie ich przewinienia do ziemi pustynnej; a tamten wypuści tego kozła na pustynię (3M.16:22). Znaczenie tego obrzędu jest oczywiste. Było to praobrazem dobrowolnej śmierci Chrystusa za grzechy całego rodzaju ludzkiego i pozyskania dla nas, przez Jego cierpienia i śmierć, łaski do zwycięstwa nad grzechem i śmiercią.
KRADZIEŻ. Przywłaszczenie potajemnie cudzej rzeczy. Kradzież jest karana przez Boga (Prz.22:22-23), ściąga przekleństwo na złodzieja (5M.27:17), pozbawia go nieba (1Kor.6:10). Kara za kradzież, według zakonu Mojżeszowego, zawarta jest w 2M.22:1-8 i w Ez.18:12-13.
KRAINA GADAREŃCZYKÓW (Mt.8:28). Wymieniona jest tylko w powyższym wersecie; otrzymała swoją nazwę od miasta Gadary lub Gerazy. Tożsama z krainą Gerazeńczyków (Mk.5:1; Łk.8:26).
KRAINY JORDANU. To określenie spotyka się w Ps.42:7 i prawdopodobnie wskazuje ono na wydarzenia, o których mówi się w 2Sm.17:22,26, a jeśli tak, to należy przypuszczać, że był to okręg po wschodniej stronie Jordanu, nazywany inaczej ziemią Gilead.
KRESCENT (wzrastający – 2Tm.4:10). Współpracownik apostoła Pawła, wysłany przez niego do Galacji, gdzie głosił ewangelię. Według tradycji, męczeńsko zginął za panowania Trajana.

Kret
KRET (3M.11:29). Dobrze znane zwierzę, odżywiające się owadami itp., interesujące z tej strony, iż żyje pod ziemią. Jego ciało pokryte jest puszystą sierścią; ma bardzo małe oczy. Przechodząc pod ziemią z miejsca na miejsce, tworzy długie podziemne korytarze i wyrzuca ziemię na powierzchnię w postaci sypkich kupek. Według zakonu Mojżeszowego zaliczony do zwierzą nieczystych. Wschodni kret różni się od europejskiego tym, że w ogóle nie ma oczu, i dlatego w babilońskim Talmudzie nazywa się ashuth, tj. zwierzęciem bez oczu. Jest długości dłoni, ma dużą okrągłą głowę i dwa małe otworki jako uszy. Słowa w księdze Izajasza: Rzuci człowiek kretom i nietoperzom swoje bałwany srebrne i swoje bałwany złote (Iz.2:20) – niewątpliwie oznaczają nicość bałwanów i pogardę dla nich.
KRETA (kłamstwo, oszustwo – Tt.1:5). Jedna z większych wysp na Morzu Śródziemnym. Wyspa bardzo górzysta z nielicznymi żyznymi równinami, na których uprawiano pszenicę, winorośl, oliwki itd. Z portów Krety Biblia wymienia tzw. Piękne Przystanie w pobliżu miasta Lasea i Feniks (Dz.27:8-12). Przez pierwsza przystań przepływał apostoł Paweł w czasie swojej podróży do Rzymu, a w drugiej zatrzymał się na jakiś czas. Ostatnia przystań była zdatna do przezimowania (w.12). Apostoł Paweł odwiedził Kretę razem z Tytusem, prawdopodobnie już w ostatnich latach swojego życia, a odpływając z wyspy, zostawił tutaj Tytusa, żeby uporządkował to, co pozostało do zrobienia, i ustanowił po miastach starszych (Tt.1:5). Z Listu do Tytusa widać, że na wyspie mieszkało wielu Żydów. Z nich zapewne zostało utworzone jądro chrześcijańskiego zboru na Krecie.
KREW ZWIERZĄT (1M.9:4; 3M.17:11,14; 5M.12:23). Kiedy Noemu i jego potomkom Bóg pozwolił jeść mięso zwierząt, to jednocześnie zabronił spożywania krwi zwierzęcej. Gdyż życie ciała jest we krwi – mówi się w 3M.17:11; i jeszcze: Krew to dusza (5M.12:23). Ten zakaz wielokrotnie powtarza się w zakonie Mojżeszowym i dotyczy zwykłego pożywienia, jak też do zwierząt ofiarnych (3M.3:17; 7:26-27; 5M.12:16,23-24; 15:23). Kto naruszał to postanowienie zakonu, podlegał śmierci (3M.7:27; 17:10). W jednym przypadku był on naruszony przez wojsko Saula (1Sm.14:32) i niejednokrotnie był naruszany w późniejszych czasach (Ez.33:25). Obecnie to postanowienie o zakazie spożywania krwi nie przez wszystkich chrześcijan jest uważane za obowiązujące, chociaż apostołowie i ich następcy zachowali ten Mojżeszowy nakaz (Dz.15:29). Główną przyczyną, z powodu której zakon Mojżeszowy zabraniał spożywania krwi, niewątpliwie było to, że krew przede wszystkim poświęcona była Bogu. A według zakonu niemal wszystko bywa oczyszczane krwią, i bez rozlania krwi nie ma odpuszczenia (Hbr.9:22). W ten sposób krew zwierząt ofiarnych była uważana za świętą i była środkiem oczyszczającym, odkupiającym, miłosierdzia i pojednania z Bogiem. Oczywiście, krew sama z siebie nie mogła być ceną za grzechy i odkupienia (Hbr.10:4-31). Otrzymywała swojej szczególne znaczenie tylko w tym odniesieniu, że była praobrazem innej, wyższej krwi, którą przelał na krzyżu za rodzaj ludzki Pan Jezus Chrystus i która jedynie może oczyszczać nas z wszelkiego grzechu (1J.1:7).

Krokodyl lub lewiatan
KROKODYL (Job.40:25). Nazwa zwierzęcia, opisanego w powyższym rozdziale księgi Joba. Prawdopodobnie nazwy krokodyl i lewiatan to nazwy tożsame. To samo zwierzę należy rozumieć też w innych miejscach Biblii, gdzie mówi się o lewiatanie (Iz.27:1; Ps.104:26 i inne). Psalmista w alegoryczny sposób przedstawia okrutnego władcę Egiptu, faraona, w następujących słowach: Tyś (tj. Pan) rozbił głowę Lewiatana (Ps.74:14). To samo słowo jest użyte w księdze Izajasza jako symbol wrogiego królestwa babilońskiego (Iz.27:1). Krokodyle były czczone przez większość Egipcjan. Niektóre miejscowości były poświęcone kultowi krokodylów, w których też robiono ich mumie. W niektórych starożytnych nazwach asyryjskich spotykamy też nazwę krokodyla, inaczej lewiatana. Jeden z rodzajów krokodyli żył kiedyś w syryjskich rzekach.
KROWA (1M.41:2; 1Sm.6:7,10,12) (patrz Bydło patrz Pasterstwo).
KRÓL. Tytuł przynależny w Biblii dla przywódców wojsk (Job.15:24), książąt plemion i miast (Joz.12:9,24), przywódcom ludu lub ludów (Iz.8:21), dla Jahwe (Ps.5:3) i Mesjasza (Ps.2:6). Król asyryjski nazwany jest wielkim królem (Iz.36:4), król babiloński miał tytuł króla królów (Ezch.26:7). Mojżesz, Jozue i Sędziowie byli wykonawcami niewidocznego Króla panującego; księgi zakonu były ich religijno-państwowymi księgami. Przez urim i tummim oraz przez proroków objawiał On ludowi Swoją wolę. Skrzynia Przymierza była miejscem szczególnej Jego obecności. Kapłani i Lewici tworzyli Jego dwór. Dziesięciny i ofiary były, mówiąc tak, daniną składaną Jemu jako królowi; a wrogowie Jego ludu byli Jego wrogami. Bałwochwalstwo było nie tylko grzechem, lecz i polityczną ważną zmianą. Pomimo tego wszystkiego lud, niezadowolony z niewidocznego przywódcy, zapragnął dla siebie widocznego króla. To żądanie zostało spełnione, chociaż przy wyraźnych znakach niezadowolenia Bożego, i od tego czasu do okresu niewoli lud wybrany miał monarchię. Królami Izraela niekiedy były osoby wybrane przez samego Boga, jak na przykład Saul, Dawid, Jeroboam; niekiedy zaś korona przechodziła jako dziedzictwo po ojcu na syna lub z nadania umierającego monarchy. Namaszczenie na króla dokonywało się podczas całego zgromadzenia ludu poprzez namaszczenie świętym olejem (1Sm.11:14-15; 2Sm.2:4; 5:1-3; 1Krl.1;32-34; 2Krl.11:12; 2Krn.23:1-21). Dlatego król nazywał się pomazańcem, pomazańcem Pana (1Sm.24:7,11; 26:9,11,16,23; 2Sm.1:14; 23:1; Ps.2:2; Hab.3:13); wkładano na jego głowę koronę i wręczano berło (2Sm.1:10; 2Krl.11:12; Ps.45:7).

Zewnętrznymi znakami królewskiej godności były: drogie i wspaniałe szaty (Ezch.28:12-19; Łk.16:19), korona lub diadem - ze złota, srebra i drogich kamieni (2Sm.12:30; 1Krn.20:2; Ps.21:4), berło lub laska (1M.49:10; 4M.27:17; Mich.7:14; Zach.10:11) i tron (1M.41:40; Ps.110:1; Iz.14:13). Tron Salomona był z kości słoniowej i obłożony złotem (1Krl.10:18-20; 2Krn.9:17-19). Dochody na królewskie utrzymanie zwykle pochodziły ze stad i pastwisk (1Sm.21:7), z uprawy ziemi, winnic, oliwek i fig, z wielbłądów itd. (1Krn.27:26-29), z dziesięcin dochodów jego poddanych (1Sm.8:15,17), ze zdobyczy wojennych (2Krn.27:5), z dobrowolnych ofiar (1Sm.10:27).

Królewskie obowiązki polegały na tym, żeby dowodzić w każdym czasie wojskiem i być sędzią w różnych sprawach; król miał prawo życia i śmierci (1Krl.2:5,9), mógł nakładać podatki (2Krl.15:20), lecz własność poddanego mógł posiąść nie inaczej, jak według prawa. Przy królu zwykle byli doradcy (1Krn.27:32), dowódcy wojsk (2Sm.20:23) i starsi, a prorocy i kapłani objawiali królowi wolę Bożą (1Krl.12:21-24; Iz.37:22-26). Lecz podczas panowania judzkich i izraelskich królów, którzy prawie wszyscy byli niedoskonali i w większości byli bałwochwalcami i tyranami, Pan Bóg wielokrotnie osobiście mówił przez proroków o innym Królu, większym niż wszyscy królowie. Promienie światła z oddalonej przyszłości lśniły już w oczach wielu proroków. Oni duchowymi oczami widzieli nadchodzącego Króla i ogłaszali Jego przyjście. Proroctwo Zachariasza: Wesel się bardzo, córko syjońska! Wykrzykuj, córko jeruzalemska! Oto twój król przychodzi do ciebie, sprawiedliwy on i zwycięski, łagodny... - było źródłem wielu radosnych nadziei. Kiedy nastąpiło wypełnienie się czasów, Jan Chrzciciel z mocą starotestamentowego proroka obwieścił, że dawno oczekiwany Król i królestwo Chrystusowe przybliżyli się. Na brzegach Jordanu pojawił się Pan Jezus i został wskazany przez Chrzciciela jako główny temat jego pustynnego zwiastowania. Przyjął On namaszczenie z góry przez chrzest Jana; w Swoim pierwszym kazaniu na górze mówił On o Królestwie Niebieskim (Mt.5:3,10); w większości Jego przypowieści mówiło się o tym samym. Przyjął On na Siebie ten sam tytuł, pod którym pierwszy raz objawił się izraelskiemu ludowi niewidoczny Król Izraela (por. 2M.3:14 i J.8:58). Został On ukrzyżowany na krzyżu za to, że nazwał Siebie królem. On jako Król w chwale wstąpił do nieba i zasiadł po prawicy Boga Ojca. A przyodziany był w szatę zmoczoną we krwi... A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię: Król królów i Pan panów (Ob.19:13,16). Bo On musi królować, dopóki nie położy wszystkich nieprzyjaciół pod stopy swoje (1Kor.15:25).
KKRÓLEWSKI OGRÓD (2Krl.25:4; Jer.39:4). Prawdopodobnie znajdował się on od południowej strony Jerozolimy.
KRÓLESTWO IZRAELSKIE. Powstało w wyniku buntu 10 plemion za panowania Rechabeama, syna i następcy Salomona, co jeszcze za życia Salomona zostało przepowiedziane przez proroka Achiasza poddanemu Salomona Jeroboamowi (1Krl.11:31-40). Salomon chciał zabić Jeroboama, lecz ten uciekł do Egiptu i pozostawał tam do śmierci Salomona, a później powrócił (1Krl.2:3) z Egiptu do Sychem. Jako przedstawiciel ludu pojawił się na czele zgromadzenia Izraelitów przed nowym królem i żądał od niego zmniejszenia podatków, nałożonych na lud przez Salomona; kiedy zaś Rechabeam odmówił, to dziesięć plemion zbuntowało się przeciwko niemu i obwołali królem Jeroboama. Tylko dwa plemiona, Judy i Beniamina, pozostały wierne Rechabeamowi. W ten sposób powstały dwa królestwa: izraelskie i judzkie. Obawiając się, żeby ród Dawida znowu nie zapanował nad całym Izraelem, Jeroboam wprowadził bałwochwalstwo i pogańskie obrzędy w królestwie izraelskim. Miało to miejsce w 980 roku przed Chr. Pierwotna stolicą królestwa izraelskiego było Sychem, a później Jeroboam przeniósł ją do Samarii. Miał on 18 następców i izraelskie królestwo istniało 254 lata. Padło ono po najeździe Samarii przez Salmanasara w 721 roku przed Chr. — Imiona królów izraelskich i czas wstąpienia ich na tron: — Jeroboam I w 980 r. — Nadab 960 r. Baasza 959 r. Ela 936 r. Zimri 935 r. Omri 935 r. Achab 924 r. Achazjasz 905 r. Jehoram 904 r. Jehu 892 r. Jehoachaz 854 r. Jehoasz 850 r. Jeroboam II, syn Joasza 835 r. Zachariasz 772 r. Szallum 771 r. Menachem 771 r. Pekachiasz 760 r. Pekach 758 r. Ozeasz 731 r. — Zdobycie Samarii miało miejsce w 699 r. Między panowaniem Jeroboama II i Zachariasza było bezkrólewie, trwające, jak się przypuszcza, 12 lat; i drugie bezkrólewie, trwające 8-9 lat, będące między panowaniem Pekacha i Ozeasza. Historia królestwa izraelskiego i jego królów prawie w całości zawiera się w księgach królewskich i Kronik, lecz o wielu wydarzeniach w królestwie izraelskim mówi się też w księgach prorockich. Przy czym, niestety, należy zauważyć, że poczynając od pierwszego króla aż do ostatniego, ani jeden z nich nie wyróżniał się wysokimi cnotami moralnymi lub szczególną religijnością. Większość z nich oddawała się bałwochwalstwu. Ozeasz uznał nad sobą władzę Asyrii, ale gdy zaczął spiskować, został ukarany utratą Samarii i pozbawieniem wolności. Resztka ludności królestwa izraelskiego, po wielu latach religijnego odstępstwa, moralnego upadku, anarchii, została przesiedlona przez Salmanasara do Asyrii, a królestwo izraelskie na zawsze utraciło swoją niezależność i ludność.
KRÓLESTWO JUDZKIE. Po odpadnięciu 10 plemion izraelskich od Rechabeama, dwa plemiona tworzyły to królestwo: Judy i Beniamina. Za panowania królów Asy Jehoszafata i Hiskiasza królestwo judzkie osiągnęło taką potęgę i dobrobyt, jaką miało w najlepszych czasach króla Dawida i Salomona. Lecz na nieszczęście jego królowie, w większości, również i lud, bardzo często zapominali o prawdziwym Bogu, pogrążając się w bałwochwalstwie. Dlatego za karę Bóg dopuścił, żeby cały lud judzki został przez Nebukadnesara uprowadzony do Babilonu (2Krl.25:21), a królestwo zostało zniszczone. Oto imiona królów królestwa judzkiego: Rechabeam 980 r. przed Chr. Abiasz 963 r. Asa 961 r. Jehoszafat 921 r. Jehoram 900 r. Achazjasz 893 r. Atalia 892 r. Joasz 886 r. Amasjasz 849 r. Uzzjasz 835 r. Jotam 757 r. Achaz 742 r. Hiskiasz 729 r. Manasses 699 r. Amon 644 r. Jozjasz 642 r. Jehoachaz 611 r. Jehojakim (Eljakim) 604 r. Jehojachin 600 r. Sedekiasz 599 r. Zburzenie Jeruzalemu 588 r. Królestwo judzkie skończyło się, gdy zostało zdobyte Jeruzalem i zaczęła się niewola babilońska. Jehojachin i Sedekiasz zmarli w niewoli.
KKRÓLESTWO NIEBIOS. Termin Królestwo Niebios szczególnie często spotykamy w Ewangelii według Mateusza. W innych Ewangeliach i Listach zamienione jest ono na termin: Królestwo Boże, Królestwo Chrystusowe lub po prostu: Królestwo. Wydaje się, że ma ono trojakie znaczenie i jest rozumiane w trojaki sposób. Upamiętajcie się, albowiem przybliżyło się Królestwo Niebios - wykrzykuje na pustyni Jan Chrzciciel, rozumiejąc je w pierwszym znaczeniu, tzn. w znaczeniu zbliżającego się czasu dla Pana Jezusa, aby być uznanym jawnie i triumfalnie za Syna Bożego, posłanego na ziemię przez Boga Ojca. W drugim znaczeniu ono oczywiście odnosi się do zniszczenia politycznego i religijnego żydowskiego systemu i zamiany go na Kościół Chrześcijański. W trzecim znaczeniu wskazuje ono na królestwo chwały, mające być w ostatnich dniach, kiedy nastąpi nowe niebo i nowa ziemia.
KRÓLOWA Z POŁUDNIA (Mt.12:42). Królowa Saby, współczesna Salomonowi. Królową tę przyciągnęła sława Salomona (1Krl.10:1:13) i ze wspaniałą świtą przybyła do Jeruzalemu, doświadczając mądrości króla Salomona przez pytania i zagadki, przekonując się o prawdziwej jego wielkości, przewyższającą jego sławę o nim.
KRUK (1M.8:7). Ptak z rodzaju drapieżnych, według zakonu Mojżeszowego nieczysty (3M.11:15; 5M.14:14). Ten ptak szczególnie lubi oddalone i puste miejsca (Iz.34:11). Kruk u swojej ofiary najpierw wydziobuje oczy. W Prz.30:17 mówi się: Oko, które szydzi z ojca i gardzi sędziwą matką, wydziobią kruki nad rzeką lub zjedzą orlęta. Troszcząc się o cały świat, o stworzenie, o człowieka zaś szczególnie, Bóg troszczy się też o kruki: Kto przygotowuje krukowi pokarm, gdy jego pisklęta wołają do Boga i tułają się bez pożywienia? (Job.38:41; Ps.147:9). Noe wypuścił kruka, żeby zorientować się w sytuacji po potopie (1M.8:7 i inne). Kruk przynosił Eliaszowi na pustyni chleb i mięso, rano i wieczorem (1Krl.17:4-6). W PnP.5:11, czerń włosów umiłowanego jest porównana do koloru kruka.
KRYSPUS (kędzierzawa głowa – Dz.18:8). Przełożony synagogi w Koryncie, który został ochrzczony przez apostoła Pawła (1Kor.1:14).
KRYSZTAŁ (Ezch.1:22). Prawdopodobnie jest to jeden z najpiękniejszych drogich kamieni, całkowicie przeźroczysty i podobny do czystego szkła. Jest to jeden z piękniejszych rodzajów kwarcu i był w starożytności cenny na równi ze złotem (Job.28:18). Słowo kryształ ma greckie pochodzenie i znaczy: lód, i jak się wydaje, nazywano tak wszystkie błyszczące i twarde minerały, wskutek ogólnego przekonania, że one powstały wskutek niezwykłego zamrożenia pod wpływem szczególnego zimna (Job.37:10).
KRZEW PŁONĄCY (2M.3:2,4; 5M.33:16). Krzew w pobliżu góry Horeb, który płonął, lecz nie spalił się, i w którym Jahwe ukazał się Mojżeszowi, wzywając go do uwolnienia ludu izraelskiego od niewolnictwa egipskiego.
KSIĘGA ABDIASZA. Zajmuje czwarte miejsce w szeregu ksiąg proroków mniejszych i składa się z jednego rozdziału. O miejscu i czasie służby proroka Abdiasza nic nie wiemy. Przypuszcza się, że typ prorokiem był zarządzający domem Achaba, noszący to samo imię; lecz bardziej uzasadniony jest pogląd, że prorok Abdiasz żył w tym czasie co Jeremiasz i Ezechiel, i że księga napisana została w czasie babilońskiej niewoli. Jej proroctwa prawie wszystkie bez wyjątku skierowane są przeciw Edomitom. Pyszny duch Edomu i domniemane bezpieczeństwo przed wrogami, dobrze są przedstawione w obrazie orła, który wzbił się wysoko i założył swoje gniazdo wśród gwiazd (Abd.1:4). Lecz wszystko na próżno: Sprowadzę cię stamtąd – mówi Pan. Dalej mówi się, że na górze Syjon będzie wybawienie, jest ona przecież święta, i dom Jakuba przejmie w posiadanie tych, którzy go posiadłości pozbawili (17 w.) i że potem ocaleni na górze Syjon wyruszą, aby sądzić górzysty kraj Ezawa; lecz panowanie będzie należało do Pana (21 w.). Przypuszcza się, że niektóre części proroctwa mają odniesienie do czasów przyszłych. Podobieństwo jednej części proroctwa Abdiasza do proroctw Jeremiasza jest zaskakujące (Por. Jr.49:7,10,14,16 i Abd.1:9).
KSIĘGA AGGEUSZA. Księga proroka Aggeusza składa się z dwóch rozdziałów i zajmuje dziesiąte miejsce w rzędzie prorockich ksiąg proroków mniejszych. Odnośnie języka proroka zauważa się, że nie jest on czysto hebrajski, lecz miesza się z chaldejskim. W mowach proroka widoczne są: pokora, prostota i naturalność; lecz pomimo to jego słowa pełne są mocy Ducha Bożego. Oto wspaniałe proroctwo Aggeusza o Mesjaszu, które szczególnie wpływało na budowniczych drugiej świątyni Jerozolimskiej: Jeszcze raz - za małą chwilkę - poruszę niebiosa i ziemię, morze i ląd stały. Poruszę wszystkie narody tak, że napłyną kosztowności wszystkich narodów i napełnię ten dom chwałą - mówi Pan Zastępów... Przyszła chwała tego domu będzie większa niż dawna - mówi Pan Zastępów - i miejsce to obdarzę pokojem (Ag.2:6-7,9). Prócz Ezdrasza na proroctwo Aggeusza wskazuje też apostoł Paweł (Hbr.12:26).
KSIĘGA AMOSA. Składa się z 9 rozdziałów, pełnych głębokiego znaczenia i zbudowania. Wyróżniającą jej cechą jest obfitość porównań, alegorii, wziętych z rolniczego i wiejskiego życia. Amos przepowiada groźny sąd Boży sąsiadującym z Judą ziemiom i samemu Izraelowi, napominając, mówiąc mu, grożąc i prosząc o upamiętanie. Poetycki styl tej księgi jest pełen żywotności. Jego obrazy są naturalne i realistyczne. W jednym miejscu, np. przepowiadając nadchodzące nieszczęścia, mówi on tak: To tak, jakby ktoś uciekał przed lwem, a spotyka niedźwiedzia; a gdy wejdzie do domu i opiera rękę o ścianę, ukąsi go wąż (Am.5:19); w innym – opisując stan po wybawieniu od tych nieszczęść, wykrzykuje: Oto idą dni, mówi Pan, w których oracz będzie przynaglał żniwiarza, a tłoczący winogrona siewcę ziarna; i góry będą ociekały moszczem, a wszystkie pagórki nim opływały (Am.9:13). Rozdziały 5,7,9 charakteryzują się szczególnym pięknem przykładów. Na proroctwa Amosa dwa razy wskazuje się w NT: Szczepan (Dz.7:43) i apostoł Jakub (Dz.15:16-17).
KSIĘGA DANIELA. Składa się z 12 rozdziałów i jest napisana przez samego proroka Daniela, zawsze była uważana za kanoniczną przez Żydów i chrześcijan. Jest ona napisana częściowo w hebrajskim języku, częściowo w chaldejskim. Co zaś dotyczy wersetów 24-90 trzeciego rozdziału i całych rozdziałów 13 i 14, to tych miejsc nie ma w hebrajskim tekście ani w chaldejskim – są one tylko w greckim przekładzie, później w Wulgacie. Osobliwość proroctw Daniela polega na tym, że on nie tylko przepowiada przyszłość, lecz wskazywał też czas, w którym powinny wypełnić się jego proroctwa, tak np. proroctwo o siedemdziesięciu tygodniach (9:24-27). Oto to interesujące proroctwo: Ustalono siedemdziesiąt tygodni nad twoim narodem i twoim świętym miastem, by położyć kres nieprawości, grzech obłożyć pieczęcią i odpokutować występek, a wprowadzić wieczną sprawiedliwość, przypieczętować widzenie i proroka i namaścić to, co najświętsze (Da.9:24). Jest to proroctwo, w którym przepowiedziano pojawienie się Zbawiciela i Jego śmierć krzyżową oraz późniejsze zburzenie świątyni i Jerozolimy, jak też koniec starotestamentowych ofiar. Wypełniło się to w odpowiednim czasie z zadziwiającą, dosłowną dokładnością.
KSIĘGA ESTERY. Kanoniczna księga Pisma Świętego, składająca się z 10 rozdziałów, zawierająca historię Estery. Większość żydowskich i chrześcijańskich teologów przypisuje autorstwo tej księgi Mordochajowi, na co też wskazuje się w pewien sposób w jednym miejscu księgi (9:20). Jeśli nawet sam Mordochaj nie napisał tej księgi, to na pewno została napisana według jego słów. Ta ostatnia z historycznych ksiąg w namacalny sposób przedstawia opiekę Bożą nad wybranym przez Niego ludem, który utracił niezawisłość. Ręka Boża niewidocznie kieruje zamysłami i postępkami ludzi, zmuszając zło do wywyższenia dobra. W tym samym czasie Bóg pozostawia człowiekowi wolność wyboru między dobrem lub złem i wkłada na niego odpowiedzialność za decyzje. Księga Estery była dużym pocieszeniem dla Żydów podczas ich długiego rozsiania, kiedy moce zła nieraz starały się wytępić ich z powierzchni ziemi. Chociaż imię Jahwe ani razu nie jest w księdze wymienione, jednak Opatrzność Boża w niej całkowicie jest oczywista. Księga została nazwana imieniem tej, która z pomocą Bożą uratowała swój lud od całkowitego wytępienia. Cel księgi – wyjaśnić pochodzenie Święta Losów, ustanowionego w IV wieku przed Chr.
KSIĘGA EZDRASZA. Ta księga jest kontynuacją Kronik i nazwana jest imieniem znaczącego działacza epoki, zwanej częściowym powrotem Izraela z babilońskiej niewoli. Księga Ezdrasza rozpoczyna się od końcowych słów 2 księgi Kronik; to, razem z aramejskim językiem niektórych rozdziałów, sprowadza do przypuszczenia, że wszystkie księgi napisane zostały przez jedną osobę, uczonego Lewitę. Kiedy skończył się czas, przepowiedziany przez proroka Jeremiasza, wielu pobożnych synów Judy i Beniamina powróciło ze swoimi staruszkami do ziemi ojców. Możliwe, że powróciły także poszczególne osoby z innych pokoleń, lecz ogólnie 10 pokoleń Izraela pozostaje dotąd w rozsianiu po całym świecie do końca ludzkiej historii, nie rozpoznane wśród innych narodów. Wskutek łaskawego dekretu perskiego króla Cyrusa, zdobywcy Babilonu, do Jeruzalemu przyszła pierwsza grupa przesiedleńców pod przywództwem Zerubabela i arcykapłana Jeszuy, syna Josadaka (536 rok p.n.e.). Po wzruszającej ceremonii założenia fundamentów drugiej świątyni w miejscu zniszczonej, prace musiały zostać wstrzymane z powodu donosu sąsiednich zawistnych Samarytan; wznowiono je dopiero w drugim roku króla Dariusza. Świątynia została ukończona, uroczyście poświęcona, i odprawiona Pascha. Drogocenne naczynia świątynne i przyrządy, zwrócone Żydom przez króla Artakserksesa, powróciły z drugą partią przesiedleńców, w większości z pokolenia Lewiego, pod przywództwem Ezdrasza, uczonego, biegłego w zakonie Mojżeszowym. Ezdrasz miał zamiar odnowić w świadomości i bytowaniu swego ludu zakon Mojżeszowy, i zaczął swoją działalność od zrywania mieszanych małżeństw. Po trzynastu latach do Jeruzalemu przyszedł drugi reformator Nehemiasz, podczaszy króla Artakserksesa. On kontynuował i doprowadził do końca zaczęte dzieło Ezdrasza, wewnętrznego przekształcenia. Przy nim zniszczone Jeruzalem pomału odbudowuje się i zasiedla; wokół miasta powstają nowe mury i naprawiane są uszkodzone, przy czym budowniczowie muszą jednocześnie bronić się przed zakusami wrogich sąsiadów. Po skończeniu prac Nehemiasz zbiera lud w celu wysłuchania zakonu Mojżeszowego, czytanego przez Ezdrasza przy ogólnej uwadze i w łzach upamiętania. W ślad za tym lud obchodzi Święto Szałasów, pierwszy raz od czasów Jozuego.
KSIĘGA EZECHIELA. Składa się z 48 rozdziałów. Jej treść jest bardzo różnorodna. Zawarte są w niej widzenia (1; 8; 11), symboliczne wydarzenia (4; 8), podobieństwa (12; 15), przypowieści (17), przysłowia (12:22; 18:1 i następne), alegorie i proroctwa (6; 7; 19; 20; 23; 24 i inne). Szczególnie interesującym widzeniem Ezechiela jest ożywienie i wskrzeszenie ludzkich kości jako obraz powstania i odnowienia izraelskiego królestwa i duchowego odrodzenia oraz odnowienia całego rodzaju ludzkiego w Chrystusie (37). Z jego proroctw szczególnie interesującym jest proroctwo o jednym pasterzu jednej licznej trzody (34:23-24, 30-31). Język prorockiej księgi Ezechiela ma wiele zapożyczeń z Pięcioksięgu i księgi Jeremiasza. Z powodu niezrozumiałości i tajemniczości księgi proroka Ezechiela, Żydzi zaliczali ją do genazin (tj. ukrytych) i nie pozwalali jej czytać przed ukończeniem trzydziestego roku życia. Ta księga może być podzielona na dwie części: rozdziały 1-24 zawierają proroctwa, wypowiedziane w czasie do zburzenia Jerozolimy, a rozdziały 25-48 – proroctwa po tym wydarzeniu.
KSIĘGA HABAKUKA. Składa się z trzech rozdziałów i zajmuje ósme miejsce między księgami proroków mniejszych. Proroctwa w niej zawarte wypowiedziane zostały prawdopodobnie w około 600 roku przed Chrystusem i odnoszą się przede wszystkim do najazdu Chaldejczyków na Judeę, upadku królestwa babilońskiego i ostatecznego uwolnienia wierzącego ludu Bożego. Niektóre miejsca księgi są ponad wszelkie porównania w górnolotności i prostocie słów, jak też atmosfery w nich zawartej. Prorok Habakuk rozpoczyna swoją księgę użalaniem się na wojny, które przyjdą na jego ojczyznę i których będzie świadkiem. Odwracając oblicze swoje od krwawego ich widoku, woła do Boga: Dlaczego dopuszczasz, bym patrzył na złość i spoglądał na bezprawie? Ucisk i przemoc dzieją się na moich oczach, panuje spór i zwada (Hab.1:3). Na to pytanie Pan odpowiada, że sprawiedliwy nie musi obawiać się widząc triumf bezbożnych; gdyż człowiek niesprawiedliwy nie zazna spokoju duszy, ale sprawiedliwy z wiary żyć będzie (te ostatnie słowa, Hab.2:4, trzy razy są przytaczane w NT: Rz.1:17; Ga.3:11; Hbr.10:38; są też przytaczane przez apostoła Pawła w Dz.13:41); że narody, uciskane przez bezprawnego i chciwego najeźdźcę, powstaną kiedyś przeciwko niemu i dokonają pomsty, jeśli nie na nim, to na jego dzieciach i wnukach (rozdz.2). Wkrótce po tej pocieszającej odpowiedzi, prorok w wywyższającej pieśni, wychwala potęgę i wielkość Bożą, oddając się Bożej woli, pokładając swoją nadzieję w Nim (rozdz.3). Ten ostatni rozdział bardziej podobny jest do psalmu lub modlitwy i przeznaczony był do śpiewania (Hab.3:1).
KSIĘGA IZAJASZA. Składa się z 66 rozdziałów i może być podzielona na 5 części. W pierwszych 12 rozdziałach zawiera się między innymi pięć proroctw przeciwko Judzie i Izraelowi. Dalsze rozdziały, 13-23, zawierają osiem proroctw o losie obcoplemiennych ludów, mających wpływ na losy Żydów, jak: Babilończycy, Filistyńczycy, Moabici, Syryjczycy i inni. Rozdziały 24-35 zawierają w sobie przede wszystkim zapowiedzi kar, mających dosięgnąć Żydów i wrogów Kościoła Chrystusowego. W rozdziałach 36-39 są między innymi wyłożone wydarzenia współczesne prorokowi. W końcu, w pozostałych rozdziałach, 40-66, zawarte są przede wszystkim proroctwa o przyjściu Mesjasza w ciele, różnych wydarzeniach Jego życia i losach Jego Królestwa.
KSIĘGA JEREMIASZA. Składa się z 52 rozdziałów i ogólnie może być podzielona na dwie części: — 1) Rozdziały 1-45 zawierają proroctwa z różnego okresu i skierowane przede wszystkim przeciwko Judzie lub mające odniesienie do samego Jeremiasza; — 2) Rozdziały 46-52 zawierają proroctwa przeciwko innym ludom. — Z proroctw Jeremiasza szczególnie interesujące jest proroctwo o nowym i wiecznym przymierzu Pana z domem Izraela, kiedy Pan wypisze zakon swój na ich sercu i grzechów ich nie będzie pamiętać, i zbudzi Dawidowi sprawiedliwą Latorośl, i zapanuje król, który będzie stosował prawo i sprawiedliwość na ziemi, i którego będą nazywać Pan sprawiedliwością naszą (23:5; 30; 31; 32; 33). To proroctwo niejednokrotnie przytaczane jest przez apostoła Pawła w Hbr.8:6-13; 10:15-17). W NT ewangelista Mateusz, w Jeremiaszowym opłakiwaniu Racheli swoich dzieci, tj. Judejczyków, uprowadzonych do niewoli jakby na śmierć przez Nebukadnesara (Je.31:15), widzi prorocki obraz wybicia przez Heroda niemowląt betlejemskich. Wówczas spełniło się, co powiedziano przez Jeremiasza – mówi on – proroka, mówiącego: Słyszano głos w Rama, płacz i żałosną skargę. Rachel opłakuje dzieci swoje i nie daje się pocieszyć, bo ich nie ma (Mt.2:16-18).
KSIĘGA JOBA. Składa się z 42 rozdziałów, należy do ksiąg nauczających, gdyż uczy nas cierpliwości w nieszczęściach; jest umieszczona w szeregu ksiąg ST między księgami Estery i Psalmów, lecz w Biblii hebrajskiej znajduje się ona między księgami Przypowieści i Pieśni nad Pieśniami; zaś w syryjskiej, między 5 Mojżeszową i Jozuego. Oto krótka treść księgi: Część I. Historyczne wprowadzenie (rozdz.1–2). Część II. Rozmowa Joba z przyjaciółmi (3–42:6).
  1. Pierwsza część rozmowy (3–14).
    a) Job przeklina dzień swojego urodzenia (3).
    b) Mowa Elifaza (4–5).
    c) Odpowiedź Joba (4–7).
    d) Mowa Bildada (8).
    e) Odpowiedź Joba (9–10).
    f) Mowa Sofara (11).
    g) Odpowiedź Joba (12–14).


  2. Druga część rozmowy (15–21).
    a) Mowa Elifaza (15).
    b) Odpowiedź Joba (16–17).
    c) Mowa Bildada (18).
    d) Odpowiedź Joba.
    e) Mowa Sofara (20).
    f) Odpowiedź Joba (21).


  3. Trzecia część rozmowy (22–31).
    a) Mowa Elifaza (22).
    b) Odpowiedź Joba (23–24).
    c) Mowa Bildada (25).
    d) Odpowiedź Joba (26–31).
    e) Mowa Elihu (32:6–37).


  4. Koniec rozmowy (38–42:60.
    a) Głos Boga (38–41).
    b) Pokutująca mowa Joba (42:1-6).


  5. Historyczne zakończenie (42:7-17).
Odnośnie autora tej księgi, przypuszczenia są różne. Jedni uważają Joba za jej autora, inni – proroka Mojżesza, jeszcze inni widzą napisanie tej księgi w czasach Salomona, albo nawet Ezdrasza, Nehemiasza i Malachiasza. Głównym tematem treści księgi Joba, są jego cierpienia i choroby, wskutek czego pojawiają się różne pytania o drogi Opatrzności Bożej, odnośnie świata i człowieka: Dlaczego sprawiedliwych często spotykają nieszczęścia, a inni żyją w pomyślności? Jak pogodzić niesprawiedliwy podział ziemskich dóbr między dobrymi i złymi z działaniem Opatrzności Bożej w świecie? Moralność, bojaźń Boża, wiara i ufność w Boga, czystość i nienaganność życia, miłość i sprawiedliwość w stosunku do bliźnich, w łagodności znoszenie nieszczęść, czynienie dobra i miłosierdzie w stosunku do ubogich itd. – wszystko to jest główną treścią rozmów Joba z przyjaciółmi i jest ukazaniem wszystkich tych powyższych cech w osobie cierpiącego Joba. Prawda, że pod ciężarem swoich ciężkich cierpień i niesprawiedliwych oskarżeń przyjaciół, przeklął nawet dzień swego urodzenia, lecz pośród narzekania jaśnieje nadzieja na przyszłe zmartwychwstanie: Lecz ja wiem – wykrzykuje on – że Odkupiciel mój żyje i że jako ostatni nad prochem stanie! Że potem, chociaż moja skóra jest tak poszarpana, uwolniony od swego ciała będę oglądał Boga (Job.19:25-26). W 1Kor.3:19, przywołuje się cytat z księgi Joba.
KSIĘGA JOELA. Składa się z trzech rozdziałów. Z proroctw, zawartych w niej, między innymi interesujące jest proroctwo o wylaniu Ducha Świętego, które wypełniło się w dniu Pięćdziesiątnicy – wyleję mojego Ducha na wszelkie ciało (3:1-5), które jest przytoczone też w Dz.2:16-21). Powodem do wystąpienia Joela było niebywałe w Judei spustoszenie roślinności przez szarańczę i przedłużająca się susza. W tym nieszczęściu Joel widzi sprawiedliwy sąd Boży z powodu niegodziwości królów oraz ludu i przepowiada w oddalonej przyszłości ostatni sąd ostateczny nad wszystkimi narodami, w dniu Pańskim, wielkim i strasznym, dzień kosmicznych przewrotów i odnowienia wszechświata. Ten dzień będzie poprzedzał napływ do świętej ziemi, podobnie jak szarańczy, wielkich zastępów (u Ezechiela – Gog z kraju Magog, rozdziały 38 i 39), które zostaną zniszczone przez potężne wojsko Jahwe. W ślad za tym zbiorą się narody w Dolinie Józafata, aby oczekiwać na swój ostateczny wyrok. Zaś dla Izraela, usprawiedliwionego i odnowionego, nastanie błogosławiona pora dobrobytu wśród oczyszczonej i odnowionej przyrody, przy obfitym wylaniu Ducha Świętego na wszelkie ciało (Dz.2:16). Treść księgi można podzielić na: Przedstawienie nieszczęścia jako Bożego sądu i wezwanie do upamiętania. Obietnice Boże na teraźniejszość i na przyszłość. Przyszły dzień Pański i sąd ostateczny dla wrogów Izraela. Błogosławieństwo dla ludu przymierza, kiedy Pan będzie zamieszkiwał na Syjonie.
KSIĘGA JONASZA. Składa się z czterech rozdziałów. Autorem księgi mógł być sam prorok Jonasz. Nie wiemy też dokładnie o czasie napisania jej. Niektórzy przypuszczają, że została napisana po niewoli babilońskiej, lecz i na to nie ma wystarczających dowodów. Nasza prorocka księga donosi o przeżyciach Jonasza, którego Bóg posłał do stolicy Asyrii Niniwy wzywać jej grzesznych mieszkańców do upamiętania. Ta historia ma charakter symboliczno-pouczający, dlatego też zaliczona została do prorockich ksiąg Starego Testamentu. Symbolika osoby i przeżycia Jonasza widoczne są w słowach Pana Jezusa, w Mt.12:39-40 i Łk.11:29. W Jonaszu, tak samo jak we współczesnych Chrystusowi faryzeuszach, nas, chrześcijan, poraża wąskość myśli i zatwardziałość serca, to te cechy, które doprowadziły Jonasza do trzydniowego przebywania wewnątrz wieloryba. Cała niezwykła misja Jonasza do pogardzanych pogan, jest praobrazem wysłania Syna Bożego na grzeszny nasz świat, a przebywanie Jonasza w ciele wieloryba jest praobrazem przebywania Jezusa w sercu ziemi. Temu ostatniemu praobrazowi odpowiada proroctwo Ozeasza 6:2. Główną myślą historii Jonasza jest to, że Boży sługa w tym świecie powinien bezwarunkowo wykonywać wolę Tego, który go posłał, dokąd by nie prowadziła droga, gdyż Pan troszczy się o całe Swoje stworzenie. Fakt upamiętania i nawrócenia ogromnej stolicy Asyrii przez kazanie Jonasza zawsze powodował niewiarę i śmiech krytyków. Zaś dla nas nie podlega on wątpliwości, gdyż poświadczony jest przez Chrystusa. Niniwa mogła upamiętać się czasowo pod wpływem strachu, niebezpieczeństwa katastrofy. Jeszcze bardziej niewiarygodnie przedstawia się połknięcie Jonasza przez wieloryba. Lecz my nie powinniśmy zapominać, że dla celów Wszechmocnego nie ma przeszkód.
KSIĘGA JOZUEGO. Należy do starotestamentowych ksiąg historycznych Biblii. Zawiera 24 rozdziały i według treści może być podzielona na trzy części. W pierwszej części (1-12) zawiera się opowiadanie o zdobywaniu Kanaanu. W drugiej (13-22) – podział ziemi Obiecanej między plemiona izraelskie, i w trzeciej (23-24) – ostatnie czyny i śmierć Jozuego. Do napisania księgi przyznaje się sam Jozue, z wyjątkiem opisu jego śmierci i pogrzebu, co zostało dodane później.
KSIĘGA KAZNODZIEI SALOMONA. Księga tworząca kanon ksiąg ST. Napisana przez Salomona w ostatnich latach jego wspaniałego panowania. Składa się z 12 rozdziałów i z jednej strony mówi o nicości i marności wszystkiego co ziemskie, co samo z siebie nie może zaspokoić i zadowolić duszę ludzką, gdyż ciągle zmienia się, jak to udowadnia Salomon na podstawie swego różnorodnego doświadczenia (1-6), a z drugiej strony wskazuje na stosunek mądrego do świata. Wznosić się ponad to co ziemskie, do tego co wieczne i niezmienne, wśród ziemskich przewrotności szukać szczęścia i uspokojenia w Bogu – oto prawdziwe zadanie ziemskiego życia mądrego (7-12). Słowa Kaznodziei, syna Dawida, króla w Jeruzalemie (1:1) – tak rozpoczyna się księga. Widziałem wszystkie sprawy, które się dzieją pod słońcem – kontynuuje Kaznodzieja – a wszystko to jest marnością i gonitwą za wiatrem (w.14). (Kzn.2:4). Podjąłem wielkie dzieła: Wybudowałem sobie domy – mówi dalej – zasadziłem sobie winnice... Nabyłem sobie sługi i służebnice, miałem też niewolników urodzonych w domu... Nagromadziłem sobie też srebra i złota, nadto skarbów królów i krajów; wystarałem się o śpiewaków i śpiewaczki... I niczego, czego tylko zapragnęły moje oczy, nie odmawiałem im... Potem zwróciłem uwagę na wszystkie moje dzieła, których dokonały moje ręce, i na mój trud, który włożyłem w pracę. I oto: wszystko to jest marnością i gonitwą za wiatrem i nie daje żadnego pożytku pod słońcem (2:4-11). Postanowiłem szczerze mądrością zgłębić i zbadać wszystko, co się działo pod niebem... Oto stałem się wielki i zdobyłem więcej mądrości niż wszyscy, którzy byli przede mną w Jeruzalemie, a moje serce poznało wiele mądrości i wiedzy... lecz poznałem, że i to jest gonitwą za wiatrem. Bo gdzie jest wiele mądrości, tam jest wiele zmartwienia; a kto pomnaża poznanie, ten pomnaża cierpienie (1:13-18). W ostatnim 12 rozdziale, w pięknej poetyckiej formie opisuje się stopniowe zbliżanie się starości w życiu człowieka i później jego śmierci. Pamiętaj o swoim Stwórcy w kwiecie swojego wieku – tak mówi kaznodzieja, kończąc swoja księgę – zanim nadejdą złe dni i zbliżą się lata, o których powiesz: Nie podobają mi się... A są to dni, gdy będą drżeć stróże domowi i uginać się silni mężowie (nogi i ręce – starcza niemoc), gdy ustaną w pracy młynarki (zęby), bo ich będzie za mało, a wyglądające oknami będą zamglone (oczy), gdy zawrą się drzwi na zewnątrz, gdy ścichnie łoskot młyna, dojdzie do tonu świergotu ptasząt (bezsenność), i wszystkie pieśni brzmieć będą cicho (głuchota)... gdy drzewo migdałowe zakwitnie (siwizna) i szarańcza z trudem wlec się będzie (ogólny brak sił), a kapar wyda swój owoc, bo człowiek zbliża się do swojego wiecznego domu (grób), a płaczący snują się po ulicy (smutek po zmarłym)... Wróci się proch do ziemi, tak jak nim był, duch zaś wróci do Boga, który go dał. Marność nad marnościami, mówi Kaznodzieja, wszystko marność (12:1-8). Na czym polega prawdziwe, możliwe tutaj na ziemi, zadowolenie i szczęście człowieka? Wysłuchaj końcowej nauki całości – tak odpowiada Kaznodzieja na to pytanie – Bój się Boga i przestrzegaj jego przykazań, bo to jest obowiązek każdego człowieka. Bóg bowiem odbędzie sąd nad każdym czynem, nad każdą rzeczą tajną czy dobrą, czy złą (12:13-14).
KSIĘGA MALACHIASZA. Składa się z trzech rozdziałów. Zawiera w sobie przede wszystkim surowe napiętnowanie grzechów i nieprawość ludu judzkiego, uroczyste przepowiednie o przyjściu Mesjasza i o przygotowaniu Mu drogi kazaniem Jana Chrzciciela. I prawdziwie, jego proroctwo jest jakby głosem wołającego na pustyni: Gotujcie drogę Pańską (Mt.3:3). W tej księdze surowo piętnuje się niedbalstwo, zadowolenie, egoizm judzkich kapłanów – wady mające zły wpływ na lud. Sam lud, chociaż jeszcze niedawno wrócił z babilońskiej niewoli i znowu znalazł się w ziemi swoich ojców, zaczął szybko ulegać moralnemu rozkładowi (3:5) i z tego powodu ściąga na siebie groźby i groźne napomnienia ze strony proroka. Te groźby prorok przeplata obietnicami przyjścia Mesjasza, który będzie karał i oczyszczał: Oto Ja posyłam mojego anioła, aby mi przygotował drogę przede mną. Potem nagle przyjdzie do swej świątyni Pan, którego oczekujecie, to jest anioł przymierza, którego pragniecie. Zaiste, on przyjdzie mówi Pan Zastępów. Lecz kto będzie mógł znieść dzień jego przyjścia i kto się ostoi, gdy się ukaże? Gdyż jest on jak ogień odlewacza, jak ług foluszników (Mal.3:1-2). Przed przyjściem Odkupiciela musi pojawić siei Jan Chrzciciel, którego prorok Malachiasz nazywa Eliaszem. Oto Ja poślę wam – mówi on w imieniu Bożym – proroka Eliasza, zanim przyjdzie wielki i straszny dzień Pana, i zwróci serca ojców ku synom, a serca synów ku ich ojcom, abym, gdy przyjdę, nie obłożył ziemi klątwą (Mal.3:23-24). Na proroctwa Malachiasza wskazuje w NT sam Pan i niewątpliwie były znane przez uczonych w Piśmie i lud (Mt.11:10; 17:10-12; Mk.1:2; Łk.1:16-17 i inne).
KSIĘGA MICHEASZA składa się z siedmiu rozdziałów i jest interesująca z powodu ważności swoich proroctw, wygłoszonych przez proroka Micheasza, w ciągu 50 letniego okresu, od początku panowania Jotana do końca panowania Hiskiasza. Można je podzielić na następujące grupy: Pierwsza grupa (1 rozdz.) zawiera przepowiednię kary za grzechy Izraelitów, przepowiedzenie zbliżającego się upadku królestwa 10 plemion, a także wyraźne wskazanie na nadchodzącą karę i na Judę. Druga grupa (2, 3 rozdz.) zawiera wskazanie przyczyn, wskutek których gniew Pański dosięga Judę i Izraela, właściwie: ogólna rozwiązłość ludu, szczególnie podtrzymywana przez fałszywych proroków. Dlatego mówi on pod koniec tej grupy: Dlatego z powodu was Syjon będzie zorany jak pole, Jeruzalem stanie się kupą gruzu, a góra świątyni zalesionym wzgórzem (3:12). Trzecia grupa (4, 5 rozdz.) ma za cel ukazać, że chociaż grożące prześladowania przyjdą na Judę, lecz w dniach ostatecznych, że góra ze świątynią Pana będzie stać mocno jako najwyższa z gór i będzie wyniesiona ponad pagórki, a ludy tłumnie będą do niej zdążać. I pójdzie wiele narodów, mówiąc: Pójdźmy w pielgrzymce na górę Pana i do świątyni Boga Jakuba, i będzie nas uczył swoich dróg, abyśmy mogli chodzić jego ścieżkami, gdyż z Syjonu wyjdzie zakon i słowo Pana z Jeruzalemu! Wtedy rozsądzać będzie liczne ludy i rozstrzygać sprawy wielu narodów. I przekują swoje miecze na lemiesze, a swoje włócznie na sierpy. Żaden naród nie podniesie miecza przeciwko drugiemu narodowi i nie będą się już uczyć sztuki wojennej. I będzie siedział każdy pod swoim szczepem winnym i pod drzewem figowym, i nikt nie będzie szerzył popłochu. Zaiste, usta Pana Zastępów to powiedziały. Niech wszystkie ludy, każdy z nich postępuje w imieniu swojego boga, lecz my będziemy postępowali w imieniu Pana, naszego Boga, po wiek wieków (4:1-5). To proroctwo prawie dosłownie powtarza się w Księdze proroka Izajasza (2:2-5). W tej grupie szczególnie interesujące jest proroctwo o Betlejemie jako o miejscu narodzin Mesjasza: Ale ty, Betlejemie Efrata, najmniejszy z okręgów judzkich, z ciebie mi wyjdzie ten, który będzie władcą Izraela. Początki jego od prawieku, od dni zamierzchłych (5:1). Ta przepowiednia, dobrze znana żydowskiemu Sanhedrynowi, była odpowiedzią dla króla Heroda na jego pytanie do arcykapłanów i uczonych w Piśmie: Gdzie się ma Chrystus narodzić? (Mt.2:4-6). Czwarta grupa (6 rozdz.), podobnie do dwóch pierwszych, zawiera groźne napiętnowania ludu za jego nieprawość. W piątej grupie (7 rozdz.) prorok opłakuje prześladowania ludu a szczególnie grzechy, sprowadzające prześladowania na lud. Prorok Micheasz w swojej księdze często wyraża się podobnie, jak jego współczesny, natchniony przez Boga prorok Izajasz, który działał wśród tego samego ludu. Trzy ostatnie wersety w księdze, w których prorok wypowiada całą głębię swego uczucia, wyraźnie potwierdzają, jak głęboko zapieczętował on w swoim sercu interesy swoich rodaków i jak twarda była jego wiara w miłosierdzie Boże. Któż jest, Boże, jak Ty, który przebaczasz winę, odpuszczasz przestępstwo resztce swojego dziedzictwa, który nie chowasz na wieki gniewu, lecz masz upodobanie w łasce? Znowu zmiłuje się nad nami, zmyje nasze winy, wrzuci do głębin morskich wszystkie nasze grzechy. Ty okażesz wierność Jakubowi, łaskę Abrahamowi, jak pod przysięgą obiecałeś naszym ojcom za dawnych dni (7:18-20).
KSIĘGA NAHUMA. Składa się z trzech krótkich rozdziałów i rozpoczyna się od słów: Wyrocznia o Niniwie. Księga widzenia Nahuma z Elkosz. Główną treścią księgi są proroctwa o zgubie i upadku Niniwy, przepowiednie nieszczęść, które Pan sprowadzi na to miasto, i żywe przedstawienie ostatecznego i zupełnego zniszczenia tego starego i wielkiego miasta. Czytając tę księgę można myśleć, że prorok sam znajdował się w czasie upadku Niniwy, widział wrogów, jeźdźców i konnicę, ich wozy, nieporządek i tragedię oblężenia - tak żywe są jego opisy. Jedne wyobrażenia, porównania i podobieństwa w księdze ciągle zmieniają się na inne, porażając nieoczekiwanością i żywością. Wyobrażenie Pana-niszczyciela i mściciela wyróżnia się szczególnie (1:2-8).
KSIĘGA NEHEMIASZA. Składa się z 13 rozdziałów, napisana przez niego samego i zawiera jego historię oraz czyny: przedsięwzięte przez niego odnowienie murów Jerozolimy, wykorzenienie niektórych wypaczeń, zorganizowanie społeczeństwa Żydów itp.
KSIĘGA OZEASZA. Pierwsza w liczbie ksiąg proroków mniejszych, składa się z 14 rozdziałów i znajduje się we wszystkich starożytnych spisach i pełnych przekładach ksiąg starotestamentowych. Uznanie przez żydowską synagogę, że ta księga jest natchniona przez Boga, potwierdzają cytaty z niej w Nowym Testamencie. Słowa Ozeasza (11:1) przytacza się w ew. wg Mateusza (2:15), jako wypowiedziane przez proroka o Panu. Sam Pan dwa razy wskazuje na tego proroka: w ew. wg Mateusza (9:13 i 12:7). Apostoł Paweł w Liście do Rzymian (9:25-26) nazywa Ozeasza nawet po imieniu. Apostoł Piotr też wyraźnie wskazuje na Ozeasza w swoim pierwszym liście (1:10; 2:23). Można założyć, że księga proroka Ozeasza została napisana między 786 a 726 przed Chrystusem. Księga dzieli się na dwie części: pierwsza składa się z pierwszych trzech rozdziałów, zawierających opis symbolicznych wydarzeń, a druga z pozostałych jedenastu, składających się przede wszystkim z proroctw. Lata życia Ozeasza były mroczne i niebezpieczne. Żył on w niespokojnym czasie dużych politycznych przewrotów. Moralność była wypaczona, religia spaczona bałwochwalstwem, pośród ludu rozpowszechniło się kłamstwo, oszustwo, kradzież, ucisk, czarodziejstwo, przesąd, rozpusta itp. Wszystko to prorok Ozeasz przedstawia w żywych obrazach, w swojej prorockiej księdze. Wino i moszcz odbiera rozum - mówi on - Mój lud radzi się swojego drewna, a jego kij daje mu wyrocznię, gdyż duch wszeteczeństwa ich omamił, a cudzołożąc odstąpili od swojego Boga, na szczytach gór składają ofiary, a na pagórkach spalają kadzidła, pod dębem, pod białą topolą i pod terebintem, bo ich cień jest przyjemny. Dlatego wasze córki oddają się nierządowi, a wasze młode kobiety cudzołożą. Nie będę karał waszych córek za ich nierząd ani waszych młodych kobiet za ich cudzołóstwo; gdyż oni sami odchodzą na bok z nierządnicami i razem z wszetecznicami składają ofiary, a lud nierozumny ginie (Oz.4:11-14). odpowiednio do takiego opłakanego stanu prorok w krótkich, lecz mocnych zdaniach piętnuje niewdzięczność Izraelitów w stosunku do Boga i ogłasza wyrok i sąd Boży. Sąd i wyrok nad nimi są głównym tematem jego proroctw. Samaria odpokutuje - mówi - gdyż zbuntowała się przeciwko swojemu Bogu; padną od miecza, jej niemowlęta będą roztrzaskane o skałę, a jej brzemienne rozprute (Oz.13:16). Taki był groźny sąd Boży nad Izraelem. Lecz wśród gróźb i napiętnowania prorok przepowiada też przyszłą, bardzo daleką pocieszającą obietnicę - mówi o przyszłym nawróceniu Izraelitów do Boga, o ich powstaniu i zachowaniu ich, o zjednoczeniu ich w jeden naród pod przywództwem jednego króla i o nowych łaskach i działaniach Bożych w stosunku do nich. Pójdą za Panem, który jak lew zaryczy, a gdy tak zaryczy, dzieci z drżeniem przybiegną od zachodu. Przylecą z drżeniem jak ptaki z Egiptu i jak gołębie z ziemi asyryjskiej; i pozwolę im znowu mieszkać w ich domach - mówi Pan (Oz.11:10-11). I zasieję sobie lud w kraju, i zmiłuję się nad Niemiłowaną, i powiem do Nie-ludu: Ty jesteś moim ludem, a on powie: Boże mój! (Oz.2:25). Z ręki grobu wybawię ich, od śmierci wykupię ich. O śmierci! będę śmiercią twoją; o grobie! będę skażeniem twojem... Rozrosną się gałęzie jego, a ozdoba jego będzie jako oliwne drzewo, a woń jego jako Libańska. Nawrócą się, aby siedzieli pod cieniem jego, ożyją jako zboże, i puszczą się jako winna macica, której pamiątka będzie jako wino Libańskie (Oz.13:14 BG; 14:6-7 BG). Język księgi jest wzniosły, śmiały i silny, chociaż niekiedy patetyczny. Ogólny charakter treści księgi daje powód do przypuszczenia, że Ozeasza należy uważać przede wszystkim za proroka izraelskiego i że mieszkał w Samarii.
KSIĘGA PRAWEGO. Księga, na którą dwa razy wskazuje się w Starym Testamencie: Pierwszy raz w związku z zatrzymaniem ruchu słońca, w Joz.10:13, i drugi raz w związku z płaczem Dawida po Saulu i Jonatanie (2Sm.1:18). Była to niewątpliwie jedna z wcześniejszych hebrajskich ksiąg. Przypuszcza się, że był to zbiór hymnów, tworzonych wśród ludu Bożego z powodu ważniejszych wydarzeń w jego życiu, w których opiewano szczególne wyczyny mężów bogobojnych, jak np. cudowne zwycięstwo Jozuego nad Amorejczykami. Hymny te zapisywano i były powtarzane przez lud. Miały one szczególne nazwy, jak np.: Hymn na śmierć Saula i Jonatana nosił nazwę Łuk. Być może na podobny zbiór wskazuje się w 4M., gdzie mówi się o Księdze Wojen Pana (21:14). Księga Prawego, oczywiście była narodowym zbiorem w formie ballad, zawierających wspominanie o wielkich mężach i wielkich czynach.
KSIĘGA PSALMÓW (u Żydów - księga chwaląca). Jedna z ksiąg Starego Testamentu, zaliczana do ksiąg nauczających. Większa część zawartych w niej Psalmów zawiera w sobie treść pochwalną, dziękczynienie Bogu. Psalmy w starotestamentowym Kościele były śpiewane przy wtórze muzycznych instrumentów. Księga Psalmów składa się ze 150 Psalmów. Prócz Psalmów Dawida, których jest nie mniej niż 78, jest jeden (90) Mojżesza, 11 Psalmów (42-49, 84-85, 87) lewickich, synów Koracha, 12 (50, 73-83) Asafa, jeden (88) Hemana Ezrachity i jeden (89) Etana Ezrachity. Wszystkie powyższe Psalmy, według interpretatorów Pisma Świętego, zebrane zostały w jedna księgę przez arcykapłana Ezdrasza. O Psalmach szczególnie należy powiedzieć, że razem z nauką bogobojności, zawierają też wiele proroctw o Chrystusie Zbawicielu, jak np. w Ps.22, gdzie Dawid przedstawił cierpienia Zbawiciela na krzyżu z taką dokładnością jakby ten Psalm pisany był pod samym krzyżem. Ta księga przede wszystkim kieruje do modlitwy i chwalenia Boga. Apostoł Paweł przekonuje wierzących do śpiewania Psalmów (Ef.5:19; Kol.3:16). I rzeczywiście, wierzący pierwszych czasów ciągle śpiewali Psalmy, przez co umacniali się; Psalmami wypełniali ciężkie dni prześladowań i pobudzali siebie do mężnego znoszenia cierpień; Psalmy były dla nich odpoczynkiem podczas różnych prac i zajęć. Psalmy z powodu swej treści nigdy nie tracą swego znaczenia.
KSIĘGA RUT. W kolejności ósma księga w liczbie ksiąg starotestamentowych i jest jakby dodatkiem do księgi Sędziów. Opisane jest w niej życie pobożnej Moabitki Rut i jej rodziny. Ma tylko cztery rozdziały, a głównym ich celem jest, żeby ukazać ciągłą opatrzność Bożą nad ludźmi wierzącymi i polegającymi na Panu. Rzeczywiście, historia Rut zawiera w sobie wiele wzruszeń i pouczeń. W całej rodzinie Elimelecha ukazuje się przykładna pobożność: wyrozumiały i przyjazny stosunek starszych oraz szacunek i przywiązanie młodszych. Nie na próżno Noemi, żegnając się ze swoimi synowymi, mówiła: Niech Pan okaże wam dobroć, jak wy okazałyście zmarłym i mnie. Delikatność zwrócenia się i religijność miały tak pozotywny wpływ na Rut, że zostawiła swoje pogaństwo i przyjęła wiarę rodziny Elimelecha. Przyszedłszy do Betlejemu i nie mając żadnych środków do życia, ona nie chodzi po ulicach, żeby żebrać; ona swoją uczciwą pracą stara się pozyskać pożywienie. Z drugiej strony, zainteresowanie Boaza w stosunku do biednej kobiety, szczera przychylność i gotowość pomocy w jej ubóstwie. Przy tym jakże pozytywny i prosty jego kontakt ze swoimi sługami, jaka prostota w obrazie jego życia. Bogaty i znaczący obywatel Betlejemu sam młóci na klepisku swój jęczmień, a po pracy odpoczywa nie w wygodnym łożu, lecz tam na klepisku. Jaka czystość i nieskazitelność w zachowaniu, i jakie dobre obyczaje w zabezpieczaniu losu samotnych wdów. I o to za to tacy ludzie otrzymali szczególne błogosławieństwo Boże. Z tego błogosławionego związku wyszedł Dawid - król wybranego ludu Bożego. Dla nas chrześcijan ta historia, odnosząca się do Dawida, ma jeszcze większe znaczenie, gdyż wszystkie osoby z rodowodu Dawida są w rodowodzie naszego Pana Jezusa Chrystusa; i tutaj możemy ujrzeć bezgraniczną łaskę Pana, według której przyjmuje do swojej społeczności ludzi z wadami i pogan, gdyż przyszedł zbawić wszystkich.
KSIĘGA SĘDZIÓW. Składa się z 21 rozdziałów, jest siódmą w kanonie Starego Testamentu. Otrzymała swoją nazwę od swojej treści, gdyż przekazuje historię Izraela pod kierownictwem Sędziów. Według większości interpretatorów jej autorem jest ostatni z sędziów, prorok Samuel. W księdze Sędziów widzimy ciągłą opiekę i opatrzność Bożą w stosunku do Swego ludu, Jego miłosierdzie, cierpliwość itd. Historia Izraela pod przywództwem sędziów jest potwierdzeniem wielkiej teokratycznej zasady, wypowiedzianej przez proroka Izajasza w późniejszych czasach w następujących słowach: Jeżeli zechcecie być posłuszni, z dóbr ziemi będziecie spożywać, lecz jeżeli będziecie się wzbraniać i trwać w uporze, miecz was pożre, bo usta Pana tak powiedziały! (Iz.1:19-20).
KSIĘGA SOFONIASZA. Prorocka księga tego proroka składa się z trzech rozdziałów. Jej treść jest bardzo ogólna. Prorok piętnuje bałwochwalstwo swoich współczesnych, przekonuje do pokuty i grozi gniewem Bożym. Tym samym gniewem Bożym prorok Sofoniasz grozi też poganom. Ton końcówki treści księgi staje bardziej triumfalny i z przekonaniem głosi uwolnienie Izraela od grzechu i prześladowań. Bardzo możliwe, że te proroctwa odnoszą się do czasów wielkich religijnych przeobrażeń, dokonanych przez króla Jozjasza. Szczegóły i wskazania w nich są bardzo interesujące, a szczególnie te z nich, które mają mesjańskie znaczenie, jak na przykład: 3:8-20. Niektóre z proroctw Sofoniasza wypełniły się w zadziwiający sposób, jak na przykład proroctwo w 2 rozdziale przeciwko Kananejczykom, Moabitom, Asyryjczykom i innym. Prawdziwość prorockiej księgi Sofoniasza jest niewątpliwa i oczywista. Jego mowa wyróżnia się prostotą, lecz pełna jest mocy, życia i głębokiego uczucia: tak na przykład w końcu księgi wykrzykuje: Wesel się, córko Syjonu, wykrzykuj głośno, Izraelu! Raduj się i wykrzykuj radośnie z całego serca, córko jeruzalemska! Pan oddalił twoich przeciwników, odpędził twoich nieprzyjaciół. Pan, król Izraela, jest pośród ciebie, już nie doznasz nieszczęścia (3:14-15).
KSIĘGA ZACHARIASZA. Składa się z 14 rozdziałów. Po krótkim wstępie zawiera w sobie różne prorockie widzenia i mowy prorockie, szczególnie odnoszące się do budowy drugiej świątyni Jerozolimskiej, odnowienia Jeruzalemu i ożywienia społecznego życia. Oczekiwany Mesjasz nazywa się w niej Mężem, którego imię brzmi Latorośl. Pod jego stopami wyrośnie latorośl i on zbuduje przybytek Pana (Za.6:12). Przy tym koniecznie trzeba zauważyć, że ani w jednej księdze prorockiej nie przedstawia się tak dużo szczegółów o ostatnich dniach ziemskiego życia Zbawiciela, jak u proroka Zachariasza. Znajdujemy tutaj wyraźne przepowiednie o wjeździe Pana do Jerozolimy na osiołku (9:9): Wesel się bardzo, córko syjońska! Wykrzykuj, córko jeruzalemska! Oto twój król przychodzi do ciebie, sprawiedliwy on i zwycięski, łagodny i jedzie na ośle, na oślęciu, źrebięciu oślicy. O sprzedaniu Chrystusa za 30 srebrników: I odważyli mi jako zapłatę trzydzieści srebrników (Za.11:12-13). O przebiciu boku Zbawiciela na krzyżu: Wtedy spojrzą na mnie, na tego, którego przebodli (Za.12:10). O zaćmieniu słońca podczas ukrzyżowania Pana: I będzie tylko jeden ciągły dzień, zna go Pan, nie dzień i nie noc, a pod wieczór będzie światło (Za.14:7). O uderzeniu pasterza i rozproszeniu apostołów w czasie Jego męki: Uderz pasterza i będą rozproszone owce (Za.13:7). Przepowiadając rozprzestrzenianie się ewangelii z Jerozolimy, mówi on: I stanie się w owym dniu, że popłyną żywe wody z Jeruzalemu (Za.14:8). O zjednoczeniu wszystkich pod przywództwem jedynego Pana, Króla, prorokuje on tak: I będzie Pan królem całej ziemi. W owym dniu Pan będzie jedyny i jedyne będzie jego imię (Za.14:9).
KSIĘGI KRÓLEWSKIE. Pierwsza i Druga księga Królewska napisane są przez natchnionego Ezdrasza. Pierwsza księga Królewska, składająca się z 22 rozdziałów, opisuje wydarzenia królestwa Izraela, a po jego podziale, przemiennie - judzkiego lub izraelskiego, od namaszczenia Salomona do śmierci Achaba, króla izraelskiego, która dosięgła go jeszcze za życia Jehoszafata.
Druga księga Królewska, składająca się z 25 rozdziałów, kontynuuje historię obu królestw i doprowadza ją do zniszczenia królestwa izraelskiego przez Salmanasara i królestwa judzkiego przez Nebukadnesara.
KSIĘGI SALOMONA. Przypowieści Salomona, Kaznodziei Salomona, Pieśń nad Pieśniami.
  1. W Księdze Przypowieści, składającej się z 31 rozdziałów, zebrane są mądre wypowiedzi o zachowaniu i losach człowieka w domowym i społecznym bytowaniu. Szczególnie interesujący jest tutaj opis dzielnej kobiety (31);
  2. Kaznodziei Salomona, księga składa się z 12 rozdziałów, porusza pytanie: W czym można znaleźć na ziemi najwyższe dobro? Autor wskazuje na własne doświadczenie: jak on szukał szczęścia w wiedzy, przyjemnościach, dobrobycie, i jak poznał, że świat jest zmienny i wszystko, czym ludzie są nęceni w tym życiu,, nie mniej niż wymysły niespokojnego ducha. Jedno, podsumowuje Kaznodzieja, uspokaja ducha: bojaźń Boża i połączone z nią zachowywanie przykazań Bożych;
  3. Pieśń nad Pieśniami, księga składająca się z 8 rozdziałów, jest nadrzędną pieśnią i jeśli porównamy ją z innymi pięcioma tysiącami pieśni, ta pieśń jest natchniona. Zawiera ona w sobie tajemnicze znaczenie. Pod symbolem czystej miłości, jaką wyrażają wzajemnie tajemniczy oblubieniec i niewiasta, księga Pieśń nad Pieśniami ukazuje tę wysoką miłość, jaką Chrystus Pan umiłował swój Kościół, i to płomienne dążenie do połączenia z Panem, jakie żywi każda dusza prawdziwie wierząca i kochająca Go.
 KSIĘGI SAMUELA. Samuel mógł napisać tylko 24 rozdziały pierwszej księgi, bo 25 mówi o jego śmierci. Pozostałe zaś 7 rozdziałów i cała druga księga Samuela napisane są przez proroków Gada i Natana. Pierwsza księga mówi o wydarzeniach, które związane są z arcykapłanem Helim, prorokiem Samuelem i królem Saulem do jego śmierci. Druga opisuje panowanie Dawida do namaszczenia Salomona na króla za życia ojca. Pierwsza księga Samuela składa się z 31 rozdziałów, druga zaś - z 24 rozdziałów.
KSIĘŻYC (1M.37:9: Joz.10:12-13). Nazwany też mniejszym światłem (1M.1:16), jest satelitą ziemi. W Piśmie Świętym Kościół Boży na ziemi porównany jest do księżyca, gdyż bierze swój blask i lśnienie od Słońca prawdy, Chrystusa. Kimże jest ta, która jaśnieje jak zorza poranna, piękna jak księżyc, promienna jak słońce, groźna jak hufce waleczne? – mówi oblubieniec o swojej oblubienicy w PnP.6:10. Według księżyca określony jest żydowski kalendarz świąt. Dwa najważniejsze święta: Pascha i Święto Namiotów – rozpoczynały się od dni nowiu. Dni nowiu były zawsze u Izraelitów radosnymi i rodzinnymi świętami. Wyróżniały się obfitością składanych ofiar w świątyni (1Sm.20:5). Święto dni nowiu zawsze ogłaszane było przez głośne dźwięki kapłańskich trąb. Poganie czcili księżyc pod różnymi nazwami, jak np.: królowa niebios, Wenera, Urania, Astarte, Diana itd. (5M.4:19; 17:3; Job.31:26-27). Psalmista w jednym z psalmów (121:6) mówi: Słońce nie będzie cię razić za dnia ani księżyc w nocy. W Kzn.12:2 zanikające światło słońca, księżyca i gwiazd jest obrazem starości: Zanim się zaćmi słońce i światło, księżyc i gwiazdy – mówi on – i znowu powrócą obłoki po deszczu. U proroków i w NT, wzmianki o słońcu, księżycu i gwiazdach są zwiastunami wielkich i strasznych nadchodzących wydarzeń, odnoszących się do losów świata i ludzkiego życia. A miasto nie potrzebuje ani słońca ani księżyca, aby mu świeciły; oświetla je bowiem chwała Boża, a lampą jego jest Baranek. I chodzić będą narody w światłości jego (Ob.21:1,23-24; 22:5).
KUN (stać prosto – 1Krn.18:8). Było to jedno z miast Hadadezera, króla Soby. Król Dawid, zdobywszy t miasto, wywiózł stąd bardzo dużo miedzi, którą później Salomon zużył w świątyni na zrobienie miedzianego morza, umywalni, kolumn i wszystkich naczyń. W 2Sm.8:8 nazywa się ono Berotai.
KURA (Prz.30:31 BT). Domowy, powszechnie znany ptak. W czasie ziemskiego życia Pana Jezusa kury były rozpowszechnione jako ptactwo domowe w Judei, co po części widać w Ewangeliach. Stąd i jajko w NT jest ukazane jako powszechny artykuł spożywczy (Łk.11:12). Na wyróżniające cechy charakteru kury kwoki jako troskliwej i opiekującej się matce swoimi pisklętami, wskazuje sam Zbawiciel w następujących słowach, skierowanych do Jerozolimy: Jeruzalem, Jeruzalem... ileż to razy chciałem zgromadzić dzieci twoje, jak kokosz zgromadza pisklęta swoje pod skrzydła, a nie chcieliście! (Mt.23:37).
KUROPATWA (1Sm.26:20; Je.17:11). Znany ptak z rodziny bażantowatych, z szarym lub częściowo czerwonawym opierzeniem, krótkimi skrzydłami i niedużą głową; kuropatwa biga bardzo szybko i dobrze fruwa, lecz rzadko unosi się wysoko. W Biblii o kuropatwach mówi się tylko w dwóch wyżej przytoczonych miejscach.
KUSZ (Murzyn). Nazwa krainy, imię osób:
  1. Kusz (1M.2:13) - nazwa krainy, którą opływała rzeka Gichon;
  2. Kusz (1M.10:6) - syn Chama, syna Noego;
  3. Kusz (Ps.7:1) - osoba z plemienia Beniamina. Pieśń Dawida, którą zaśpiewał Panu z powodu Kusza z Beniamina - tak rozpoczyna się siódmy Psalm Dawida. W tym Psalmie Dawid modli się do Pana o wybawienie od prześladowców, a niebezpiecznym wrogiem jego był Saul, to można założyć, że Kusz był narzędziem w ręku Saula;
 KUSZAJASZ (łuk Jahwe – 1Krn.15:17) (patrz Kiszi).
KUSZAN-RISZATAIM (noszący togę – Sdz.3:8-10). Król Aram-Nacharaim, w ręce którego Pan zaprzedał Izraelitów z powodu, że służyli Baalom i Aszerom. Osiem lat cierpieli izraelici pod ciężarem jarzma Kuszan-Riszataima. Po upamietaniu i modlitwach Pan wyratował ich od tego jarzma przez Otniela, syna Kenaza. Otniel był sędzią w Izraelu, wyruszył na wojnę i pokonał Kuszan-Riszataima. W ten sposób uwolnił od niego swój lud i zaznała ziemia spokoju przez czterdzieści lat (w.11).
KUSZI (czarny). Imię osób:
  1. Kuszi (Jr.36:14) - przodek Barucha Jehudiego, który został wysłany w czasach króla judzkiego Jojakima do Barucha, pisarza proroka Jeremiasza, aby przynieść książętom zwój proroctwa Jeremiasza, które było czytane przed ludem;
  2. Kuszi (Sof.1:1) - ojciec proroka Sofoniasza.
 KUSZYCI (2Krn.12:3). Mieszkańcy Etiopii.
KUTA (miejsce kultowe – 2Krl.17:24-30). Miejsce, z którego Salmanasar, król asyryjski, przesiedlił mieszkańców do królestwa izraelskiego po jego zniszczeniu. Zmieszawszy się z nielicznymi pozostałymi tutaj miejscowymi mieszkańcami, przesiedleńcy stworzyli szczególny naród, który stał się później znany jako Samarytanie. Gdzie znajdowało się to miejsce, nic o tym nie wiemy.
KWARTUS (łac. czwarty – Rz.16:23). Nawrócony w Koryncie i uczeń apostoła Pawła. Apostoł Paweł w swoim Liście do Rzymian, przesyła jego pozdrowienia dla wszystkich chrześcijan w Rzymie. Kwartus był biskupem w Bejrucie, w Fenicji.
KWIRYNIUSZ (łac. Quirinus: wymachujący lancą – Łk.2:2). Rzymski namiestnik Syrii (759-764 od założenia Rzymu. Był namiestnikiem Syrii dwa razy. Pierwszy raz w 4 roku przed Chr., a drugi raz – po paru latach po narodzeniu Chrystusa. W czasie jego zarządzania Syrią, z rozkazu cesarza Augusta, został przeprowadzony spis ludu. Wskutek tego Józef z Marią musieli iść do swojego rodzinnego miasta Betlejemu, w którym też urodził się Pan Jezus. O tym spisie dokładnie pisze Józef Flawiusz (Antiq.XVIII,1).
LAADAN (uporządkowany – 1Krn.23:7-9). Gerszonita, którego potomkowie zajmowali widoczne miejsce w służbie świątynnej, którą wprowadził Dawid.
LABAN (biały). Nazwa miejscowości i imię osoby:
  1. Laban (5M.1:1) - nazwa miasta, pod którą najczęściej rozumie się Libnę. Przypuszcza się, że tutaj był obóz lub jeden z postojów podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię (4M.33:20-21);
  2. Laban (1M.24:29) - syn Betuela, brat Rebeki i ojciec Lei oraz Racheli, żony Jakuba, mieszkający w Mezopotamii, w Haranie. O życiu Labana możemy dowiedzieć się z tego, jak przyjął on małżeństwo swojej siostry Rebeki z Izaakiem i ze stosunku, jaki miał do swojego siostrzeńca Jakuba. Dowiedziawszy się od Rebeki o przybyciu do Haranu sługi Abrahama, Laban szybko poszedł do studni i zaproponował mu gościnność (1M.24:31). Później, razem z Betuelem, Laban przyznał, że propozycja małżeństwa Izaaka z Rebeką wyszła od Pana, i przekazali Rebekę pod opiekę sługi (w.50-51). Później o Labanie Biblia nie mówi do czasu, kiedy Jakub według wskazówki Rebeki był zmuszony uciec do Mezopotamii, do Paddan-Aram (Haran), do Labana, żeby wziąć sobie za żonę jedną z jego córek (1M.28:1-2 i następne). Z Chytrością, która niewątpliwie przypominała Jakubowi jego własny sposób działania w stosunku do ojca i brata, Laban zgodził się przyjąć na służbę swojego siostrzeńca na dwa siedmioletnie okresy, proponując mu służbę u siebie po siedem lat za każdą ze swoich córek, Leę i Rachelę. Później, widząc szczególne powodzenie w swoim gospodarstwie podczas służby Jakuba, zatrzymał go u siebie jeszcze na sześć lat jako najemnika, obiecują wynagrodzenie za jego pracę, lecz parę razy oszukując go, zmieniając uzgodnioną zapłatę i czyniąc mu różne trudności (1M.31:14). Pomimo tego Jakub, chroniony przez Boga, stał się bardzo bogaty w stada, sługi, wielbłądy itp., wzbudzając silną zawiść do siebie ze strony Labana. Wtedy, nie widząc ani przychylności do siebie, ani sprawiedliwości ze strony swojego wujka, Jakub zdecydował się potajemnie odejść od Labana do swojej ojczyzny z całą swoją rodziną i dobytkiem (1M.31:1-21). Dowiedziawszy się o tym, Laban puścił się za nim w pogoń, dogonił go w Gileadzie i gotów był zrobić mu krzywdę, lecz Bóg zabronił mu wszelkich nieprzyjaznych działań przeciwko Jakubowi i Laban ograniczył się tylko do oświadczenia, że zginęły mu z domu domowe bożki. Później Laban i Jakub pojednali się ze sobą, zawarli wzajemne przymierze, a Jakub wydał pożegnalną ucztę. Na drugi dzień Laban pożegnał się ze swoimi wnukami i córkami, błogosławił ich i powrócił do Haranu (31). Później o Labanie Biblia nic nie mówi.
 LACHISZ (wzgórze, wzniesienie – Joz.10:3). Nazwa kananejskiego miasta. Król Lachisz był jednym z pięciu królów, którzy wyruszyli na Gibeon, lecz wszyscy oni zostali pokonani przez Jozuego. Później Lachisz zostało zdobyte przez Izraelitów i po podziale ziemi Obiecanej dostało się plemieniu Judy (Joz.15:39). Za panowania Rechabeama miasto zostało przebudowane i otoczone murem (2Krn.11:9). Tutaj schronił się Amasjasz po spisku przeciwko niemu i tutaj został zabity przez spiskowców (2Krn.25:27). Prorok Micheasz piętnował bałwochwalstwo mieszkańców Lachisz (Mi.1:13). Sancheryb, król asyryjski, podczas swojej wyprawy na Egipt, obległ Lachisz za panowania Hiskiasza (2Krl.18:13-14). Sto dwadzieścia lat później Nebukadnesar najechał to miasto i jak się wydaje, zburzył je (550 r. przed Chr.). Pomimo tego miasto znowu zostało zajęte przez Żydów po powrocie z niewoli babilońskiej (Ne.11:30).
LACHMAS (miejsce starcia – Joz.15:40). Miasto w ziemi plemienia Judy, na nizinie.
LACHMI (hebr. Bet-Hallachmi: Betlejemita – 1Krn.20:5). Brat Goliata z Gat, zabity przez Elchanana w jednej z wojen z Filistyńczykami.
LAEDA (porządek – 1Krn.4:21). Syn Szeli, z plemienia Judy.
LAEDAN (uporządkowany – 1Krn.7:26). Potomek Efraima, syn Tachana.
LAHAD (ucisk, gnębienie, ciemiężenie – 1Krn.4:2). Syn Jachata, wymieniony w rodowodzie Judy. Razem z innymi naczelnik Soreatczyków.
LAISZ (lwy). Nazwa miast i imię osoby:
  1. Laisz (Sdz.18:7) - miasto na północnej granicy Palestyny inaczej zwane Dan lub Leszem (patrz Dan);
  2. Laisz (Iz.10:30) - miejscowość plemienia Beniamina, na południe od Gibei Saulowej, między Rama i Anatot;
  3. Laisz (1Sm.25:44) - z Gallim, ojciec Paltiego, za którego wydana została Michal, córka Saula, żona Dawida.
 LAKKUM (zamykający, tarasujący wejście? – Joz.19:33). Miasto w ziemi plemienia Naftaliego. Położenie miasta nie jest określone.
LAMECH (arab. silny, krzepki młodzieniec). Imię osób:
  1. Lamech (1M.4:18-19, 23-24) - syn Metuszaela, jednego z przedpotopowych patriarchów, ojciec Jabala, Jubala i Tubalkaina oraz ich siostry Naamy. Nie można powiedzieć, że wielożeństwo zostało wprowadzone przez Lamecha, lecz o nim pierwszym mówi Biblia, iż miał dwie żony: Ado i Syllo. Jego sposób zwrócenia się do swoich żon (w.23-24) jest interesujący jako starożytny przykład poezji, który dotrwał do naszych czasów. Ado i Syllo – mówił on – słuchajcie głosu mojego! Wy, żony Lamecha, nadstawcie ucha na słowo moje! Męża gotów jestem zabić, jeśli mnie zrani, a chłopca, jeśli mi zrobi siniec. Jeżeli Kain miał być pomszczony siedem razy, to Lamech siedemdziesiąt siedem razy. Jakie znaczenie ma ta wypowiedź, prawdopodobnie nie mająca związku z poprzedzającym opowiadaniem, trudno jest określić. Najprawdopodobniej Lamecha i jego żony niepokoiły pogłoski, w których porównywano ich męża z Kainem, a to z tego powodu, iż wprowadził wielożeństwo, o czym do tego czasu jeszcze nie słyszano. Lamech na swoje usprawiedliwienie jakby mówił, tylko w formie zapytania: Czy zabiłem męża lub chłopca, żeby uważać mnie za przestępcę i czyhać na moje życie? Nie zabiłem żadnego człowieka, jak Kain, i nikomu nie uczyniłem zła, nawet małym dzieciom; i dlatego, jeśli Kain miał być pomszczony 7 razy, to Lamech 77 razy. Według Flawiusza (Antiq. I,2.2.), Lamech jakoby miał 77 synów;
  2. Lamech (1M.5:25-31; 1Krn.1:3) - syn Metuszalema, ojciec Noego, z potomstwa Seta, ostatni z bogobojnych patriarchów przedpotopowych. On prorokował: Ten nas pocieszy (Noe) w pracy naszej i mozole rąk naszych na ziemi, którą przeklął Pan. Lamech przeżył 777 lat.

Lampart
LAMPART (inaczej pantera – Iz.11:6; Je.5:6; Ob.13:2). Drapieżnik z rodziny kotów, który, jak się przypuszcza, szczególnie występował w krajach biblijnych. Hebrajska nazwa lamparta brzmi nimrah. Bet-Nimra (4M.32:36) oznacza miejsce występowania lampartów, a w PnP.4:8 mówi się o górach panter. Prorocy często czynią wskazania w Biblii na cechy i charakter lampartów, ich sposób postrzegania swojej zdobyczy (Je.5:6), szybkość ich ruchów (Ha.1:8), ich krwiożerczość i okrucieństwo (Iz.11:6); a w Dan.7:6 pantera jest symbolem władzy. Co może być piękniejsze niż następujące biblijne wskazania na to drapieżne zwierzę: Czy Murzyn może odmienić swoją skórę a pantera swoje pręgi? (Je.13:23); lub – lampart będzie leżał obok koźlęcia (Iz.11:6); lub – lampart czyha przed ich miastami (Je.5:6). Dlatego też i antychryst ze swoimi naśladowcami porównany jest w Objawieniu do tego krwiożerczego, dobrze znanego drapieżnika (Ob.13:2).
LAODYCEA (prawo ludu – Kol.2:1; 4:13; Ob.1:11; 3:14). Miasto w małej Azji, leżące w prowincji Frygii. Było to wielkie i bogate miasto, prowadzące na szeroką skalę handel i mające wspaniałe budowle. Wkrótce potem, gdy apostoł Paweł wskazywał na Laodyceę w Liście do Kolosan (2:1; 4:13), miasto ucierpiało z powodu silnego trzęsienia ziemi, lecz zaraz się odbudowało. Chrześcijaństwo zostało przyniesione tutaj wkrótce po dniu Pięćdziesiątnicy. Zbór w Laodycei znajduje się w liczbie siedmiu zborów Małej Azji, wymienionych w Objawieniu (3:14). Do anioła zboru w Laodycei tak mówi Pan: Mówisz: Bogaty jestem i wzbogaciłem się, i niczego nie potrzebuję, a nie wiesz, żeś pożałowania godzien nędzarz i biedak, ślepy i goły (Ob.3:17). Groźna przepowiednia Boża, dotycząca Laodycei, dawno już wykonała się.
LAPPIDOT (pochodnie, żagwie – Sdz.4:4). Mąż prorokini Debory, z plemienia Efraima.
LAS (5M.19:5; Joz.17:15; Ps.29:9; Iz.9:17 i inne). Palestyna znana była ze swoich lasów, czego dowodzi częste mówienie o nich w Biblii, tak samo jak i o gajach. Gaje czy zagajniki były przede wszystkim na nizinach, a lasy rozpościerały się na wzgórzach i w górach. Z lasów, wymienionych w Biblii, godne uwagi są: lasy Baszanu; las Cheret, w którym ukrywał się Dawid, lesiste pogórze efraimskie, cedrowe lasy Libanu, lasy góry Karmel i inne. W Iz.32:15, czytamy takie słowa: Wtedy pustynia stanie się urodzajnym polem, a urodzajne pole będzie uważane za las. Jako las rozumie się tutaj ziemię z jej naturalną roślinnością i dlatego sens powyższych słów może być następujący: Miejsce, które przedtem było puste i nieurodzajne, pokryje się roślinnością, a będące przedtem żyzne, stanie się nieurodzajne i niezdatne do uprawy. W Biblii słowo las nierzadko użyte jest jako symbol pychy i wyniosłości, które podlegają zgubie i wytępieniu. Zniszczy doszczętnie wspaniały jego las i sad – mówi prorok Izajasz – i będzie tak, jak gdyby umierał śmiertelnie chory (Iz.10:18).
LAS EFRAIMSKI (2Sm.18:6). Ziemia, pierwotnie przeznaczona dla synów Józefa, była krainą lesistą (Joz.17:10,16), i prawdopodobnie jej część, która pozostała w pierwotnym stanie, nazywała się lasem efraimskim (1Sm.14:25-26; 2Krl.1:24). Druga podobna okolica znajdowała się na zachód od Jordanu i historycznie interesująca jest z powodu bitwy między Dawidem i Absalomem (2Sm.18:6), która skończyła się zgubą Absaloma.
LASEA (mocno owłosiony, kosmaty, włochaty? – Dz.27:8). Miasto na południu Krety, będące w pobliżu miejsca, tzw. w Dziejach Apostolskich: Piękne Przystanie.
LASZARON (Joz.12:18). Miasto zdobyte przez Jozuego.
LEA (arab. dzika krowa, antylopa – 1M.29:16). Starsza córka Labana i jedna z żon Jakuba. Okoliczności, w których Laban przez oszustwo zamienił Rachelę na Leę są opisane w 1M.29:18-23. Skutkiem takiej przewrotności teścia Jakuba było to, że Jakub musiał odsłużyć u niego jeszcze siedem lat za Rachelę, z którą w końcu się ożenił. Jakub kochał Rachelę bardziej niż Leę, mającą słabszy wzrok i nie będącą tak piękną niż pierwsza, lecz za jej uniżenie pan błogosławił ją wieloma dziećmi: urodziła ona Jakubowi sześciu synów i córkę Dinę. Lea towarzyszyła Jakubowi w jego ucieczce z Paddan-Aram (Mezopotamia) i była obecna ze swoimi dziećmi, razem z innymi, przy jego spotkaniu z Ezawem (1M.33:2). Nie jest wiadomo, w jakim czasie zmarła Lea, lecz w swojej pożegnalnej mowie na łożu śmierci Jakub mówi, że ona została pochowana w jaskini na polu Machpela, na wschód od Mamre (1M.49:30-31).
LEBANA (biała, biel – Ezd.2:45). Ze sług świątynnych, którego potomkowie wrócili razem Zerubabelem z niewoli babilońskiej.
LEBAOT (lwy – Joz.15:32). Jedno z miast plemienia Judy, oddane plemieniu Symeona pod nazwą Bet-Lebaot (Joz.19:6), a w innym paralelnym miejscu tożsame z miastem Bet-Bire (1Krn.4:31). Nic więcej nie wiadomo o tym mieście.
LEBIODA (Job.30:4). Słowo występujące w Biblii tylko raz, w powyższym wersecie, i odnosi się do rośliny, zwanej w LXX Atriplex. Według przypuszczeń, lebioda prawdopodobnie należy do rodzaju Salsola.
LEBONA (kadzidło – Sdz.21:19). Miasto wymienione tylko raz, właśnie w powyższym wersecie, leżące w pobliżu Sylo, na drodze Z Betelu do Sychemu.
LECHA (chód, krok, ruch, droga – 1Krn.4:21). Syn Era, potomek Szeli, z plemienia Judy.
LECHI (szczęki – Sdz.15:9). Miejsce, nazwane tak z powodu zabicia tutaj przez Samsona oślą szczęką tysiąca Filistyńczyków. Po modlitwie Samsona, Bóg rozszczepił wgłębienie skalne, które jest w Lechi, i wyszła z niego woda (Sdz.15:19).
LEGION (Mt.26:53). Oddział żołnierzy w rzymskim wojsku, składający się z 6-7 tys. ludzi; pierwotnie w legionie było 6200 piechoty i 730 jeźdźców. Prawdopodobnie liczba żołnierzy w legionach w różnych okresach była różna, niekiedy większa, niekiedy większa. Rabiniści używali słowa legion do określenia nieokreślonego mnóstwa. Tak np. demony, wygonione przez Pana z opętanego w krainie Gerazeńczyków, według Mk.5:9 i Łk.8:30, mówiły o sobie, że imię jest ich legion, gdyż było ich dużo. Sam Pan Jezus mówi o dwunastu legionach aniołów jako o nieokreślonym mnóstwie (Mt.26:53).
LEHABIM (płomienie – 1M.10:13; 1Krn.1:11). Lud wywodzący się od Misraima, syna Chama. Rozumie się tutaj egipskich Libijczyków (2Krn.12:3; 16:8), zamieszkujących Północną Afrykę.
LEKARZ (Job.13:4). Pierwszy raz w Biblii słowo lekarz pojawia się w 1M.50:2. Nauki medyczne szczególnie rozkwitały w Egipcie. Pliniusz mówi, że Egipt obfitował w choroby. Herodot mówi, że w Egipcie każdy lekarz zajmował się leczeniem tylko jednej choroby i dlatego na brzegach Nilu praktykowało wielkie mnóstwo lekarzy. Każda rodzina miała poszczególnego lekarza od każdej choroby. Egipska sztuka medyczna była znana też w innych krajach. Perscy królowie Cyrus i Dariusz korzystali z pomocy egipskich lekarzy. Medycyna w starożytności była bardzo prosta i polegała głównie na leczeniu ran i zewnętrznych chorób. Ewangelista Łukasz był lekarzem (Kol.4:14).
LEKTYKA. (PnP.3:9). Drogie siedzisko z baldachimem, na jakim noszono znaczące osoby podczas ich paradnych wyjść.
LEMUEL (poświęcony Bogu – Prz.31:1,4). Ta osoba wymieniona jest w Biblii tylko w powyższych wersetach. Tutaj jest ona nazwana królem Maasy, do którego skierowane są moralne pouczenia jego matki. Cóż mam powiedzieć, mój pierworodny Lemuelu, i co, synu mojego łona, synu moich ślubów? – tak zaczynają się te pouczenia. Nie oddawaj kobietom swojej siły, nie chodź drogami, na których gubią się królowie. Królom, o Lemuelu, królom nie wypada pić wina albo książętom pragnąć mocnego napoju, aby przy piciu nie zapomnieli ustaw i nie naginali prawa wszystkich ubogich. Dajcie mocny napój ginącemu i wino strapionym na duchu!... Dzielna kobieta – trudno o taką jej wartość przewyższa perły.
LEN (hebr. piszta – 2M.9:31; 3M.13:47). Jedna z roślin, dobrze znana mieszkańcom starożytnej Palestyny i Egiptu. Egipt od niepamiętnych czasów znany był z uprawy lnu i wyrobów z niego. Z lny wyrabiano płótno i inne tkaniny na odzież (2M.19:9). W starożytności był wysoko ceniony. Czysta i biała lniana odzież była symbolem niewinności i moralnej czystości (Ob.15:6). Najlepsze lniane szaty i różnokolorowe tkaniny w starożytności były wyrabiane w Egipcie, gdyż ten kraj od dawna znany był z najlepszego rodzaju lnu (Prz.7:16). Przypuszcza się, że w starożytności z lnu robiono też papier do pisania.

Len
 LESZA (piękny potok – 1M.10:19). Starożytne przygraniczne miasto kananejskie, leżące na wschodnim wybrzeżu Morza Martwego. Tutaj były źródła siarczane.
LETUSZIM (młoty – 1M.24:3). Arabskie plemię pochodzące od Dedana, syna Jokszana, syna Abrahama i Ketury.

Lwica
LEW (1M.49:9). Dzikie i drapieżne zwierzę, dobrze wszystkim znane, dlatego też nie wymagające szczegółowego opisu. Te drapieżne zwierzęta występowały kiedyś na błotnistych brzegach Jordanu. Wskutek corocznego wylewu rzeki, stawały się jeszcze bardziej napastliwe i odważne (Je.49:19). Alegoryczne wskazania na cechy lwów spotykamy w Biblii bardzo często i są tak wyraźne, że nie wymagają szczególnych wyjaśnień. W Biblii nierzadko np. mówi się o przerażającym ryku lwa, ostrych zębach, wyglądzie, odważnych pogoniach za zdobyczą i szybkich skokach, gdy rzuca się na nią. Izraelici, którzy tak dobrze znali to szlachetne zwierzę, nazywali je różnie, ze względu na jego wiek i płeć, jak np.: lwie szczenię, lwica, lew itp. (5M.33:22; Ez.19:2; Ps.34:11; Oz.5:14; 4M.23:24 i inne). Z lwami walczyli: Samson (Sdz.14:5-6) i Dawid (1Sm.17:34-37). Przez lwa został rozszarpany prorok z Judy, kiedy wracał do domu z Betelu (1Krl.13:24-26). Prorok Daniel został wyratowany, kiedy został wrzucony do dołu z lwami (Da.6). Lwy w Biblii są symbolem ludzi, wyróżniających się szczególną siłą, władzą i potęgą (Da.7:4). Do ryku lwa przyrównane jest Słowo Boże (Job.4:11-12), zawsze oddziałujące na serce człowieka (Am.3:4-8). Do ryczącego lwa, szukającego kogo by pochłonąć, przyrównany jest diabeł, chcący zguby człowieka (1P.5:8). W księdze Joba mówi się o lwie następująco: Ryk lwa, pomruk lwicy ustał i kły lwiąt skruszone, lew ginie z braku łupu, a szczenięta lwicy rozpraszają się (Job.4:10-11). W księdze proroka Nahuma też mówi się o lwie: Gdzie jest teraz jaskinia lwów i legowisko lwich szczeniąt, dokąd zachodził lew i lwica i ich młode a nie było nikogo, kto by go wystraszył? Lew porywał dla swoich szczeniąt i dusił dla swoich lwic, napełniał łupem swoje jaskinie i zdobyczą swoje legowiska (2:12-13). Wizerunki lwów często spotyka się na ruinach asyryjskich i babilońskich budowli oraz na pomnikach Egipcjan, którzy czcili lwy.
LEWI (przywiązanie, wierność). Imię osób:
  1. Lewi (1M.29:34) - trzeci syn Jakuba i Lei. Po jego narodzeniu w Biblii nie mówi się o nim nic do czasu zemsty Lewiego i Symeona na mieszkańcach Sychem z powodu zbezczeszczenia ich siostry Diny (patrz Dina). Z powodu tego wydarzenia Jakub o nich prorokował: Symeon i Lewi – to bracia; miecze ich są narzędziami gwałtu... Rozdzielę ich w Jakubie i rozproszę ich w Izraelu (1M.49:5-7). Prorocza przepowiednia umierającego patriarchy wkrótce zaczęła się spełniać w późniejszej historii ich potomków. Lewi miał trzech synów: Gerszona, Kehata i Merariego, którzy towarzyszyli Jakubowi podczas jego podróży do Egiptu i którzy później stali się głowami trzech rodów swojego plemienia (1M.46:11) (patrz Lewici);
  2. Lewi (Mk.2:14; Łk.5:27) - inne imię apostoła Mateusza, syna Alfeusza;
  3. Lewi (Łk.3:24,29) - dwie osoby wymienione w rodowodzie Pana Jezusa.
 LEWICI (2M.4:14). Pod tą nazwą, mówiąc ogólnie, rozumie się wszystkich potomków Lewiego; lecz po oddzieleniu jednego rodu plemienia Lewiego do wykonywania kapłańskich obowiązków, jego członkowie zaczęli odróżniać się od innych swoich współbraci nazwą i obowiązkami. Dlatego też spotykamy następujące określenia: kapłani i lewici (1Krl.8:4; J.1:19). W szczególnej więzi z powyższym plemieniem cała polityczna działalność Izraelitów przyjęła charakterystyczną formę, w której przejawiała się z większą lub mniejszą trafnością w ciągu całego długiego okresu ich narodowej historii. Okoliczności, w których nastąpił podział na kapłanów i lewitów, opisane są w 2M.32:25-29. W 4M.3 są wszystkie postanowienia, dotyczące Lewitów. Całe plemię Lewiego zostało oddane do dyspozycji Aarona i jego synów. Pan przy tym tak powiedział do Mojżesza: Oto Ja wziąłem Lewitów spośród synów izraelskich w zamian za każdego pierworodnego, otwierającego łono macierzyńskie u synów izraelskich, toteż do mnie należeć będą Lewici, gdyż do mnie należy każdy pierworodny. W dniu, gdy zabiłem każdego pierworodnego w ziemi egipskiej, poświęciłem sobie każdego pierworodnego w Izraelu, od człowieka do bydlęcia. Do mnie należeć będą (4M.3:5-13). Jeden tylko ród Aarona z plemienia Lewiego został oddzielony do pełnienia kapłańskich obowiązków. Potomkowie Lewiego, podzieleni na Gerszonitów, Merarytów i Kehatytów, według imion trzech synów Lewiego, mieli podzielone szczególne obowiązki i oddzielne miejsce w obozie (4M.3:23-37). Głównymi obowiązkami Lewitów było pomaganie kapłanom w służbie przede wszystkim w Namiocie Zgromadzenia, a później w świątyni; kiedy Izraelici przechodzili z miejsca na miejsce, musieli rozbierać przybytek, przenosić różne jego części i znowu stawiać, nosić święte naczynia, muzykalne instrumenty itd. Kehatyci troszczyli się o Skrzynię Przymierza i święte naczynia (4M.3:29-31); Gerszonici i Meraryci dzielili między sobą inne obowiązki według oddzielnego przeznaczenia. Obóz na pustyni rozbijano z trzech stron Namiotu Zgromadzenia, lecz kiedy Izraelici osiedlili się w ziemi kananejskiej i Namiot Zgromadzenia stanął w określonym miejscu, dla plemienia Lewiego oddzielono 48 miast, z których 13 było przeznaczonych dla kapłanów. Miasta Lewitów wyznaczono w dziedzictwach innych plemion (4M.35:1-8; Joz.21:20-42). Służbę w przybytku Lewici pełnili według kolejności grup. Spośród miast lewickich wyznaczono pięć miast schronienia, a z kapłańskich – jedno. Lewici utrzymywali się z dziesięcin, z których później z kolei oddawali dziesiątą część kapłanom (4M.18:20-29). Pod koniec panowania Dawida liczba Lewitów wynosiła 38 tys. osób, od trzydziestego roku życia wzwyż (1Krn.23:3), z których przeznaczono do prac w świątyni Pana dwadzieścia cztery tysiące (1Krn.23:4). Wszyscy oni zostali podzieleni przez Dawida na grupy, według imion synów Lewiego: Gerszona, Kehata i Merariego, po tysiąc w każdej grupie. Inna część Lewitów została oddzielona, żeby grać na instrumentach muzycznych (1Krn.25:7). Pozostałej części Lewitów obowiązki polegały na otwieraniu i zamykaniu bram świątyni (1Krn.26:1-19), chronienia świątyni przed ludźmi nieczystymi z jakiegoś powodu (2Krn.23:19). Sześć tysięcy z nich było pisarzami i sędziami (1Krn.23:4). Pozostali doglądali skarbiec świątynny (1Krn.26:20-28). W ten sposób całe plemię Lewiego było zajęte wprost sprawami służby w świątyni lub pośrednio ważniejszymi sprawami państwowej administracji (1Krn.26:32; 2Krn.19:11). Po podziale królestwa izraelskiego za panowania Rechabeama, Lewici, mieszkający w ziemi plemion, które odpadły od niego, pozostawili swoje miasta i przesiedlili się do ziemi plemion Judy oraz Beniamina. Liczba lewitów, którzy powrócili z Zerubabelem z babilońskiej niewoli, wynosiła do 340 lub 360 osób (Ezd.2:40-42). Od czasu powrotu z niewoli o Lewitach prawie wcale nie mówi się w Biblii, z wyjątkiem trzech lub czterech miejsc w NT (Łk.10:32; J.1:19; Dz.4:36). Barnaba był Lewitą. Wierność Lewitów swojemu powołaniu szczególnie wychwala prorok Malachiasz (2:5-7). W Ob.7:7 zapieczętowanych z plemienia Lewiego jest dwanaście tysięcy.
LEWIRAT (5m.25:5-10). Starożytny, odziedziczony po przodkach zwyczaj lewiratu wśród Żydów, według słów 5M. polegał na tym: Jeżeli bracia mieszkają razem, a jeden z nich umrze, nie pozostawiwszy po sobie syna, żona zmarłego nie wyjdzie za mąż na zewnątrz za obcego mężczyznę. Jej szwagier sprowadzi się do niej i weźmie ją sobie za żonę, i ożeni się z bezdzietną wdową po swoim bracie. Pierworodny, którego ona urodzi, zostanie uznany za syna zmarłego jego brata i tak nie będzie jego imię wymazane z Izraela. Lecz jeżeli ten mężczyzna nie będzie chciał pojąć swojej bratowej, to jego bratowa pójdzie do bramy miasta do starszych i powie: Mój szwagier wzbrania się podtrzymać imię swego brata w Izraelu, nie chce ożenić się ze mną, bezdzietną wdową po swoim bracie. Wtedy starsi jego miasta przywołają go i przemówią do niego. Jeżeli on stanie i powie: Nie chcę jej pojąć za żonę, to jego bratowa przystąpi do niego na oczach starszych, zdejmie mu z nogi jego sandał i plunie mu w twarz, a potem odezwie się i powie do niego: Tak postępuje się z mężczyzną, który nie chce odbudować domu swego brata. I zostanie mu nadany w Izraelu przydomek: Dom tego, któremu zdjęto sandał.

Widok gór Libanu
LIBAN (białe góry – Iz.33:9). Nazwa łańcucha górskiego w północnej części Palestyny, na granicy Judei i Syrii, ciągnącego się na wschód od Akko (Sdz.3:3). Nazwa pochodzi prawdopodobnie od śniegu, stale leżącego na szczytach gór Libanu. Kiedyś rosły tutaj duże lasy cedrowe, lecz w obecnym czasie prawie wszystkie są już wycięte. Klimat w górach jest różnorodny, zależnie od wysokości i okolicy. Wiele źródeł ma tutaj swój początek. Krynica mojego ogrodu jest studnią wody żywej, która spływa z Libanu (PnP.4:15). Łańcuch górski o nazwie Anty-Liban, w Biblii nazywa się Hermon. Po zdobyciu ziemi kananejskiej przez Jozuego, część gór Libanu została też zdobyta, lecz wielu z poprzednich mieszkańców, właściwie Chiwwici, pozostali tutaj (Sdz.3:34), i znany jest fakt, że Fenicjanie władali znaczącą częścią Libanu nawet do czasów Salomona. Ten król miał umowę z Chiramem, królem Tyru, o dostawie mu cedrów libańskich do budowy świątyni w Jeruzalemie (1Krl.5:1-18). O cedrach z Libanu w Biblii mówi się bardzo często, poczynając od czasów sędziów (Sdz.9:15; Iz.14:8; Je.22:23; Za.1:2). Dolina, ciągnąca się poniżej wschodniej strony Libanu, nazywa się doliną Libanu (Joz.11:17). Dom, wybudowany przez Salomona, nazywa się w 1Krl.7:2, Leśnym Domem Libańskim, gdyż przede wszystkim zbudowany był z cedrów libańskich. Z drzewa cedrowego budowano też okręty. Na szczytach Libanu często odprawiane były bałwochwalcze obrzędy i na nie prawdopodobnie wskazuje prorok Jeremiasz w Je.22:20-23. Cedry do budowy drugiej świątyni też pochodziły z Libanu (Ezd.3:7). W Biblii mówi się też o drapieżnych ptakach oraz zwierzętach, gnieżdżących się w rozpadlinach tych gór (2Krl.14:9; Ez.17:3). Zgubę cedrowych lasów Libanu przepowiedział prorok Izajasz w słowach: Żałobą okrywa się kraj i więdnie, Liban jest zawstydzony, usycha (Iz.33:9). Prorocy często używali porównań do gór Libanu, przedstawiając minione lub przyszłe wydarzenia (jak np. Iz.29:17; 35:2). Okazałość Libanu przyjdzie do ciebie (do Jeruzalemu), jałowiec, jesion i cyprys społem, aby przyozdobić moje święte miejsce, gdyż chcę uczcić miejsce, gdzie stoją moje nogi (Iz.60:13). Stanę się jakby rosą dla Izraela – mówi o Jahwe prorok Ozeasz – tak że rozkwitnie jak lilia i jak topola rozpuści korzenie. Rozwiną się jego latorośle, będzie wspaniały jak drzewo oliwne, woń jego będzie jak woń Libanu (Oz.14:6-7 BT).
LIBERTYNI (wyzwoleńcy – Dz.6:9). Żydzi, którzy w czasie wojny z Pompejuszem zostali niewolnikami, a później zostali wyzwoleni. Mieli swoją synagogę w Jerozolimie. Ich synagogi nazywały się libertyńskimi. Niektórzy zaś z synagogi, zwanej libertyńską, oraz z synagog Cyrenejczyków i Aleksandryjczyków, a również z Cylicji i Azji, wystąpili, rozprawiając ze Szczepanem (Dz.6:9). Według Tacyta (Ann.II,85), 4 tys. Libertynów egipskiego i żydowskiego pochodzenia zostało przesiedlonych na Sardynię, a pozostali zostali wygonieni z Italii w 19 roku po Chr.
LIBIA (mieszkańcy ziemi, opalonej przez słońce – Dz.2:10). Nazwa krainy. W starożytności Grecy nazywali tak całą Afrykę, lecz we właściwym znaczeniu Libia zajmowała tylko część Afryki, leżącą na zachód od Egiptu, na południowym brzegu Morza Śródziemnego. Zwykle nazywano ją Libią Cyrenejską, od jej głównego miasta Cyreny. W dniu Pięćdziesiątnicy, podczas zstąpienia Ducha Świętego na apostołów, razem z innymi ludami, będącymi świadkami tego, byli też Libijczycy (Dz.2:10).
LIBNA (biel, białość; używane na określenie blasku, jasności, przezroczystości). Nazwa dwóch miejscowości:
  1. Libna (4M.33:20-21) - jeden z obozów Izraelitów na pustyni, jak się przypuszcza tożsamy z Laban w 5M.1:1 (patrz Laban 1). Położenie nie jest określone;
  2. Libna (Joz.10:29-32) - starożytne miasto kananejskie, zdobyte przez Jozuego i oddane plemieniu Judy, a później Lewitom jako jedno z miast schronienia.
 LIBNI (biały). Imię osób:
  1. Libni (2M.6:17) - syn Gerszona i wnuk Lewiego;
  2. Libni (1Krn.6:14) - syn Machliego, wnuk Merariego.
 LICJA (bóg światłości – Dz.27:5). Kraina położona w południowo-zachodniej Azji Mniejszej. Apostoł Paweł był przejazdem w miastach Licji, Patarze (Dz.21:1) i Mirze (Dz.27:5).
LIDIA (kramarka – Dz.16:14,40). Bogobojna niewiasta z Tiatyry, handlująca purpurą, nawrócona do Chrystusa przez apostoła Pawła.
LIKAONIA (wilczyca – Dz.14:6-11). Kraina w środku Małej Azji. Była to kraina pasterska, a z jej miast szczególnie znane były: Ikonium, Listra i Derbe. W Likaonii podczas swoich podróży misyjnych przebywał apostoł Paweł (Dz.14:6-23; 16:1-15).
LIKCHI (królestwo nauki, wiedzy – 1Krn.7:19). Syn Szemidy, z plemienia Manassesa.
LILIA (Mt.6:28-29; Łk.16:27). Piękna i przyjemnie pachnąca roślina, z rodziny cebulowatych. Piękno lilii wychwala sam Pan i stawia je ponad wszystkie wspaniałe szaty Salomona. Przypatrzcie się liliom polnym – mówi On – jak rosną; nie pracują ani przędą. A powiadam wam: Nawet Salomon w całej chwale swojej nie był tak przyodziany, jak jedna z nich (Mt.6:28-29). Lilia polna zwykle kwitnie w Galilei w kwietniu i maju. W PnP.2:1-2 z pięknem lilii porównane jest piękno oblubieńca i oblubienicy: Ja jestem narcyzem Saronu, lilią dolin. Jak lilia między cierniami, tak moja przyjaciółka między dziewczętami. Lilia rozprzestrzenia wokół siebie aromatyczny, przyjemny zapach. W czasach Dawida na kształt lilii robiono instrumenty muzyczne, nazywane szoman (lilia) (Ps.45; 60).
  
Lilia
 LINUS (śpiew, pieśń Linusa – 2Tm.4:21). Jeden z towarzyszy apostoła Pawła. Według tradycji, pierwszy biskup rzymski, który otrzymał biskupstwo od apostołów Piotra i Pawła, kierował kościołem przez 12 lat i zmarł śmiercią męczeńską za panowania Nerona.

Lis
LIS (Sdz.15:4; PnP.2:15; Ne.4:3; Mt.8:20; Łk.13:32 i inne). Dobrze znane zwierzę z rodziny psów, drapieżnik, interesujące z uwagi na swoją chytrość i przebiegłość. W niektórych częściach Judei lisy w starożytności występowały bardzo licznie. Żywi się ptactwem i drobnymi zwierzątkami. Lisy, złapane przez Samsona i wykorzystane do zniszczenia filistyńskich pól, winnic i oliwkowych ogrodów są dowodem tego, że to zwierzę w czasach sędziów było bardzo powszechne w Palestynie. Podobny zwyczaj panował też na ucztach i uroczystościach w starym Rzymie: Rzymianie dla zabawy wiązali po parze lisów i między ich ogony wkładali pochodnie. W PnP.2:15 oblubieniec tak mówi do swojej oblubienicy: Połapcie nam lisy, małe liski, które psują winnice, a winnice nasze zakwitają! Chytrość i przebiegłość lisa weszły wśród Izraelitów do powiedzeń: Twoi prorocy, Izraelu – mówi prorok Ezechiel – są jak lisy w ruinach (Ez.13:4). Idźcie i powiedźcie temu lisowi (Łk.13:32) – tak odezwał się Pan Jezus, mówiąc o żądnym krwi królu Herodzie. Lisy chronią się w jamach, ruinach itp. Dlatego są zrozumiałe słowa Pana: Lisy mają jamy i ptaki niebieskie gniazda, ale Syn Człowieczy nie ma, gdzie by głowę skłonił (Mt.8:20).
LIST APOSTOŁA JAKUBA. Napisany przez apostoła Jakuba Alfeuszowego dla chrześcijan z Żydów, żyjących w rozproszeniu, tj. poza Jerozolimą (Jk.1:1; 2:1,7; 5:7). Prawdopodobnie ten list się ukazał niedługo przed śmiercią apostoła. Został napisany w Jerozolimie, a co najmniej w Palestynie, gdyż nie jest wiadomo, żeby Jakub opuszczał kiedykolwiek to miejsce. Cały list ma pięć rozdziałów. Zwięzłość i piękno stylu Listu Jakuba odnotowane są prawie przez wszystkich komentatorów Pisma Św. List pozbawiony jest judaizmów i cały przeniknięty jest dogmatyczno-moralnym charakterem. (Jk.5:20). Niech wie – oto końcowe słowa tego Listu – że ten, kto nawróci grzesznika z błędnej drogi jego, wybawi duszę jego od śmierci i zakryje mnóstwo grzechów.
LIST APOSTOŁA JUDY. W wielu miejscach podobny do 2 Listu Piotra. Składa się z jednego rozdziału, zawierającego 25 wersetów. Napisany z powodu pojawienia się pewnych ludzi kalających ciało, odrzucających zwierzchności i złorzeczących władzy (w.8). Na przykładzie starotestamentowych przykładów, podobnym ludziom przepowiada się w liście groźną karę Bożą. Przypuszcza się, że ten list został napisany przez apostoła Judę jeszcze przed zburzeniem Jerozolimy przez Rzymian, pod koniec I wieku.
LISTRA (miasto wykupu, uwolnienia – Dz.14:,8,21 2Tm.3:11). Miasto w Likaonii, w którym apostoł Paweł był trzy razy. W Listrze apostoł Paweł i Barnaba zostali uznani przez pogan za bogów (Zeusa i Hermesa) wskutek cudownego uzdrowienia chromego, którzy chcieli nawet złożyć im ofiarę, tak iż apostołowie ledwo przekonali tłum do odstąpienia od tego bluźnierczego przedsięwzięcia. Później, krótko po tym, mieszkańcy Listry z zadziwiającą lekkomyślnością ulegli wpływom niewierzących Żydów i prawie ukamienowali apostoła Pawła, którego wywlekli za miasto sądząc, iż umarł (w.19-20). Wkrótce apostoł znowu przyszedł do miasta i głosił tutaj (w.21). Znacznie później jeszcze raz odwiedził Listrę, gdzie już była chrześcijańska społeczność, i spotkał się tutaj lub w sąsiednim mieście Derbe z Tymoteuszem (Dz.16:1-3; 2Tm.3:11).
LISTY APOSTOŁA JANA.
  1. Pierwszy List Jana, przypisywany apostołowi Janowi od samego początku. Składa się z pięciu rozdziałów. Należy do Listów powszechnych, jak i siedem innych, gdyż jest napisany nie do jakiejś określonej osoby lub zboru, lecz do wierzących wszystkich czasów i miejsc. List został napisany w około 68 roku i ma za cel przestrzec wierzących przed fałszywą nauką heretyków, odrzucających Boskość Jezusa Chrystusa, i pobudzić wszystkich wyznających Boga Ojca i Pana Jezusa Chrystusa do chodzenia w światłości, uświęceniu i miłości, a nie w mroku grzechu i niesprawiedliwości; i na koniec, do społeczności z braćmi i pocieszania siebie nadzieją błogosławieństwa wiecznego;
  2. Drugi List Jana, ma tylko jeden rozdział, składający się z 13 wersetów. Napisany przez apostoła do wybranej pani i do jej dzieci, które – według jego świadectwa – w prawdzie miłuję ja, a nie tylko ja, lecz i wszyscy, którzy poznali prawdę (1:1). Być może była to jedna z bardziej szanowanych i znaczących niewiast, która nawróciła się do Chrystusa, i dlatego stała się znana Kościołowi apostolskiemu;
  3. Trzeci List Jana, też ma tylko jeden rozdział, który składa się z 15 wersetów. Należy do Listów powszechnych. Jest napisany prawdopodobnie w tym samym czasie co i Pierwszy List, a skierowany jest do Gajusa, który jest wymieniony w Rz.16:23 i 1Kor.1:14). Celem Listu jest pochwała Gajusa za jego oddanie Chrystusowi i gościnność, okazywaną ubogim i potrzebującym oraz ostrzeżenie przed Diotrefesem, jak też wydanie dobrego świadectwa o Demetriuszu. Pokój z tobą! – tak kończy swój list apostoł. – Pozdrawiają cię przyjaciele. Pozdrów imiennie przyjaciół (w.15).
 LISTY APOSTOŁA PAWŁA.
  1. Dwa Listy do Tesaloniczan - najstarsze z listów apostoła Pawła. Pierwszy składa się z 5 rozdziałów, a drugi z 3 rozdziałów. Pisane są podczas drugiej podróży misyjnej apostoła, około 52 lub 53 roku, z Koryntu, z powodu silnych prześladowań Tesaloniczan przez nieprzyjaciół, też z powodu wielkiego smutku o umarłych i wątpliwości odnośnie powtórnego przyjścia Chrystusa na ziemię.

    W Pierwszym Liście apostoł między innymi pociesza ich radosną obietnicą, że nastąpi dzień, kiedy wszyscy zmarli sprawiedliwi powstaną z grobów swoich, aby odziedziczyć zycie wieczne, i przekonuje ich, żeby oni w oczekiwaniu przyjścia Chrystusa prowadzili życie święte.
    W Drugim Liście między innymi zapewnia ich, żeby nie trwożyli się przedwcześnie dniem przyjścia Chrystusa i że powtórnemu przyjściu Pana będą poprzedzać odstępstwo od wiary i przyjście antychrysta, którego - ostatecznie - Pan Jezus zabije tchnieniem ust swoich i zniweczy blaskiem przyjścia swego (2Tes.2:8), i ponownie przekonuje, żeby byli wytrwali w wierze, unikali próżności i nie wdawali się w niepotrzebne rzeczy.
  2. List do Galacjan chronologicznie następuje po Liście do Tesaloniczan, pisany własną ręką apostoła Pawła w 55 lub 56 roku z Efezu. Składa się z 6 rozdziałów i skierowany jest do judaizujących fałszywych nauczycieli, aby bronić chrześcijańskiej wolności przed jarzmem zakonu. W nim apostoł Paweł przede wszystkim broni swej apostolskiej godności przed obmową wrogów i wyjaśnia istotę usprawiedliwienia przez wiarę w Chrystusa, a nie z uczynków zakonu.
  3. Dwa Listy do Koryntian pisane około 57 roku.

    Pierwszy List, składający się z 16 rozdziałów, pisany z Efezu i mający przede wszystkim kościelny charakter, tzn. skierowany przeciw różnym nieporządkom, które wkradły się do społeczności wierzących, jak np. podziały Koryntian, uczestniczenie w tym, co złożone w ofierze bałwanom, naruszenie przez kobiety norm w ubiorze, wynoszenie się z duchowymi darami, niewiara w przyszłe zmartwychwstanie martwych i inne.
    Drugi List do Koryntian, składający się z 13 rozdziałów, pisany w tym samym roku z Macedonii. Przede wszystkim jest apologetyczny, w którym apostoł broni głoszoną przez niego prawdę ewangeliczną i swoją apostolską godność przed obmową fałszywych nauczycieli.
  4. List do Rzymian, zawierający 16 rozdziałów, wysłany został do Rzymian przez apostoła Pawła w 58 roku z diakonisą Febą ze zboru w Kenchreach. Został on napisany z powodu powstałego rozdźwięku o usprawiedliwieniu między rzymskimi chrześcijanami, pochodzącymi z Żydów, i poganami. Rozpatrując ten temat, apostoł pisze, że ani poganie swoją mądrością, ani Żydzi przez wykonanie zakonu Mojżeszowego, nie są w stanie usprawiedliwić siebie przed Bogiem, ale zbawić człowieka może tylko wiara w Jezusa Chrystusa, która jedynie uzyskuje przychylność Bożą, jak u Żyda, tak i u poganina. Później odkrywa właściwość wiary usprawiedliwiającej i wykłada obowiązki, które wymaga od nas wiara.


    5. W czasie uwięzienia apostoła Pawła w Rzymie napisane zostały następujące Listy: do Filipian, Efezjan, Kolosan i do Filemona.

  5. List do Filipian, składający się z 4 rozdziałów, pisany przez apostoła Pawła z przyczyny szczególnej ofiarności Filipian w stosunku do apostoła i współczucia dla jego sytuacji w uwięzieniu. Jest on pełen wzruszających i serdecznych uczuć. Dziękując Filipianom za ofiarność, apostoł uspokaja ich odnośnie swojej sytuacji i ciesząc się z ich wiary, przekonuje ich do życia bezgrzesznego, czystego; ciągłego radowania się w Panu i myślenia o tym, co prawdziwe, co poczciwe, co sprawiedliwe, co czyste, co miłe, co chwalebne, co jest cnotą i godne pochwały (Flp.4:8), a przy tym szczególnie przestrzega ich, aby wystrzegali się fałszywych nauczycieli.
  6. List do Efezjan, składający się z 6 rozdziałów, pisany przez apostoła Pawła też z Rzymu. W tym Liście apostoł z jednej strony obejmuje całą obszerność i głęboką tajemniczość przedwiecznego określenia Bożego o powszechnym zbawieniu i odkupieniu, rozpościerającego się bez wyjątku na wszystkich ludzi, a z drugiej, wykłada obowiązki ludzi, powołanych do zbawienia: mężczyzn i kobiet, rodziców i dzieci, panów i sług, a do walki z wrogiem zbawienia wskazuje na zbroję Bożą (6:13-17).
  7. List do Kolosan, składa się z 4 rozdziałów, napisany przez apostoła Pawła pod koniec dwuletniego jego przebywania w Rzymie razem z Listem do Efezjan i wyróżnia się taką samą wzniosłą myślą. Został wysłany do Kolosan z diakonem Tychikusem i Onezymem. W nim apostoł utwierdza prawdę głoszonej przez niego nauki, opisuje wielkość osoby i zasług Jezusa Chrystusa, i przekonuje, że prócz czystej nauki Chrystusowej i o Chrystusie, nie powinni szukać źródeł mądrości w żadnej filozofii i w żadnej tradycji ludzkiej, później wykłada obowiązki chrześcijańskie, w społeczności, jak i w domu.
  8. List do Filemona, składający się z 1 rozdziału, też pisany z Rzymu w tym samym 63 roku, z powodu zbiegłego niewolnika Filemona, któremu kiedyś apostoł zaszczepił wiarę w Chrystusa. Przyjmując na siebie winę niewolnika, apostoł prosi Filemona, żeby przyjął go, lecz już nie jako niewolnika, lecz jako brata umiłowanego i między innymi prosi Filemona o przygotowanie miejsca i dla siebie samego.


    9. Po uwolnieniu z więzów (Hbr.13:23), Paweł napisał następujące Listy: List do Hebrajczyków, do Tytusa i do Tymoteusza.

  9. List do Hebrajczyków, składający się z 13 rozdziałów, napisany przez apostoła z jednej strony z powodu prześladowań, których Kościół w Palestynie doświadczył od arcykapłana żydowskiego Anana, w którego czasach Kościół został pozbawiony swego przywódcy, apostoła Jakuba Alfeuszowego, a z drugiej, w skutek obmów chrześcijańskiej wiary przez ślepych i gorliwych zwolenników zakonu Mojżeszowego, Żydzi przekonywali nawróconych do Chrystusa swoich rodaków, że zakon Mojżeszowy został dany za pośrednictwem aniołów, że Mojżesz większy jest niż Jezus, który został wydany na haniebną śmierć, że kształt odprawianego kultu, powstały za czasów Mojżesza, sam z siebie jest wspaniały i godny Bóstwa, a u chrześcijan, przeciwnie, nie ma ani świątyni, ani kapłaństwa, ani ołtarzów, ani ofiar. Przeciwko temu apostoł pisze, że Jezus niezrównanie jest wyżej niż prorocy i Mojżesz, aniołowie i wszyscy starotestamentowi arcykapłani, że cierpienia i śmierć Jezusa Chrystusa dała nam niezmierzenie wyższe dobra, niż wszystkie lewickie odprawianie kultu, będące tylko cieniem tych dóbr, że prześladowania nie mogą ich skłaniać do odpadnięcia od Kościoła Chrystusowego, i że przeciwnie, chrześcijanie powinni z cierpliwością i wiarą w niebiańską nagrodę oczekiwać niebiańskiego odpocznienia.
    10. Ostatnie Listy: do Tytusa i dwa do Tymoteusza, przede wszystkim są listami pasterskimi, zawierającymi zasady dotyczące pasterzy Kościoła, ich służby i obowiązków.
  10. List do Tytusa, napisany przez apostoła Pawła po uwolnieniu z więzów, w drodze powrotnej z Italii, w 64 roku. Składa się z 3 rozdziałów. W tym czasie apostoł odwiedził wyspę Kretę, zasiewając tutaj ziarna wiary; lecz nie zdążywszy sam doprowadzić wszystkiego do porządku, zostawił swojego ucznia i towarzysza, Tytusa, jako biskupa, żeby on dokończył to, co nie skończone i we wszystkich miastach ustanowił prezbiterów. Ten List przede wszystkim zawiera wskazówki: jakimi zasadami powinien kierować się biskup w swojej pasterskiej służbie i w wyborze pasterzy.
  11. Pierwszy List do Tymoteusza, składający się z 6 rozdziałów, pisany w tym samym czasie, co List do Tytusa. Tymoteusz, syn wierzącej Żydówki i poganina, od dzieciństwa znający Pismo Święte, był towarzyszem i współpracownikiem apostoła Pawła. Był on z nim w Rzymie. Kiedy zaś apostoł Paweł po uwolnieniu odwiedzał zbory w Małej Azji, to będąc w Efezie, pozostawił tutaj Tymoteusza jako biskupa. W swoim liście apostoł Paweł poucza Tymoteusza, jakim powinien być w swojej pasterskiej służbie, jakimi osobistymi cechami musi się wyróżniać i czego powinien nauczać wierzących w różnych okolicznościach życia, żeby ochronić ich przed fałszywymi nauczycielami.
  12. Drugi List do Tymoteusza, składający się z 4 rozdziałów, według wszelkich oznak pisany w czasie ostatniego uwięzienia apostoła Pawła w Rzymie, niedługo przed jego śmiercią, około 67 roku. Jest on kontynuacją i dopełnieniem jego Pierwszego Listu do Tymoteusza, i jakby zawiera ostatnią wolę apostoła w stosunku do swojego ukochanego ucznia, w której głosem umierającego męczennika, przekonuje go do wierności swojej służbie, aby zawsze strzegł siebie i swoją trzodę przed herezją, podziałami i wypaczeniami. Głoś Słowo, bądź w pogotowiu w każdy czas, dogodny czy niedogodny, karć, grom, napominaj z wszelką cierpliwością i pouczaniem... Ale ty bądź czujny we wszystkim, cierp, wykonuj pracę ewangelisty, pełnij rzetelnie służbę swoją. Albowiem już niebawem będę złożony w ofierze, a czas rozstania mego z życiem nadszedł (2Tm.4:2,56). Głos apostoła zamilkł, lecz jego słowo żyje i głośno rozbrzmiewa w zborach, słyszy je i zna każdy chrześcijanin.
 LISTY APOSTOŁA PIOTRA.
  1. Pierwszy List Piotra składa się z pięciu rozdziałów, napisany w Babilonie w 65 r. z powodu zła, jakie powstało z nauki o wierze usprawiedliwiającej niezależnie od uczynków. Apostoł przekonuje chrześcijan, nie patrząc na prześladowania, żeby radowali się w wierze swojej, nie smucąc się obmową pogan, żeby ich życie było święte w naśladowaniu świętego Boga, uległe ziemskim władzom, żeby nie zakrywali wad chrześcijańską wolnością. Później przedstawia zasady zachowania dla sług, żon, mężów, różnym członkom Kościoła, pasterzy i wiernych.
  2. Drugi List Piotra składa się z trzech rozdziałów, pisany przez apostoła niedługo przed jego śmiercią w Rzymie. Apostoł prosi wierzących, żeby byli twardzi i nieugięci w wierze, wystrzegali się fałszywych nauczycieli i nie uważali obietnic Bożych za nieprawdziwe z tego powodu, że jeszcze nie nastąpił ostatni dzień tego świata; lepiej dla nich, żeby korzystali z cierpliwości Bożej dla swego zbawienia. Jeśli bowiem - mówi on w jednym miejscu - przez poznanie Pana i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa wyzwolili się od brudów świata, lecz potem znowu w nie uwikłani dają im się opanować, to stan ich ostateczny jest gorszy niż poprzedni. I w drugim miejscu mówi: Pan nie zwleka z dotrzymaniem obietnicy, chociaż niektórzy uważają, że zwleka, lecz okazuje cierpliwość względem was, bo nie chce, aby ktokolwiek zginął, lecz chce, aby wszyscy przyszli do upamiętania. A dzień Pański nadejdzie jak złodziej; wtedy niebiosa z trzaskiem przeminą, a żywioły rozpalone stopnieją, ziemia i dzieła ludzkie na niej spłoną (2P.2:20; 3:9-10).
 LIŚĆ (Iz.64:6). Wyraźny i świeży kolor liścia na drzewie pokazuje, ze drzewo obficie odżywia się na dobrej glebie. Dlatego jest ono symbolem szczęścia i pomyślności: Będzie on jak drzewo zasadzone nad strumieniami wód, wydające swój owoc we właściwym czasie, którego liść nie więdnie - mówi psalmista (Ps.1:3). Zaś liść koloru bladego i więdnący, przeciwnie, pokazuje brak wilgoci i braki w odżywianiu, albo chorobę korzenia, i jest znakiem nieszczęścia i upadku. Izali skruszysz liść chwiejący się? a źdźbło suche gonić będziesz? - mówi sprawiedliwy Job (Job.13:25 BG).
LIZANIASZ (usuwający smutek – Łk.3:1). Tetrarcha abileński, zarządzający tym okręgiem w czasie, kiedy Jan Chrzciciel rozpoczął swoją służbę (patrz Abilena).
LIZJASZ (gr. rozwiązujący, rozluźniający – Dz.23:26) (patrz Klaudiusz Lizjasz).
LO-AMMI (nie mój lud – Oz.1:9 BT). Symboliczne imię syna proroka Ozeasza, który miał ze swoją żoną nierządnicą.
LO-DABAR (bez wygonu, pastwiska – 2Sm.9:4-5). Miejscowość w Gileadzie, na wschód od Machanaim. Tutaj ukrywał się Mefiboszet, wnuk Saula, do czasu, kiedy Dawid wezwał go do siebie. Przypuszcza się, że jest tożsame z Lo-Debar (Joz.13:26).
LO-DEBAR (bez wygonu, pastwiska – Joz.13:26). Miasto w ziemi plemienia Gada, na wschód od Jordanu, miejsce młodości Mefiboszeta, syna Jonatana i wnuka Saula (2Sm.9:4-5).
LO-RUCHAMA (nie miłowana – Oz.1:6). Symboliczne imię, nadane według nakazu Bożego córce proroka Ozeasza i jego żony nierządnicy, w celu ukazania Izraelowi, iż Pan nie będzie już więcej kochać i oszczędzać go, gdyż odstąpił od Pana.
LOD (kłótnia, spór – 1Krn.8:12). Miasto sąsiadujące z Jafą, na drodze z Jeruzalemu do Jafy, założone przez potomków plemienia Beniamina (1krn.8:12). Potomkowie Chadida i Onoi, w liczbie 725 (Ezd.2:33), powrócili z niewoli babilońskiej i znowu zasiedlili miasto Lod (Ne.11:35). W czasie syryjskiego panowania miasto najpierw należało do Samarii, a później do Judei. W tym mieście przebywał kiedyś apostoł Piotr, który uzdrowił tutaj sparaliżowanego Eneasza (Dz.9:32-35,38 Lydda).
LOG (3M.14:10 i inne) (patrz Miary pojemności).
LOIDA (lepiej – 2Tm.1:5). Babka Tymoteusza, ucznia i towarzysza apostoła Pawła, która miała nieobłudną wiarę.
LOS. Zwyczaj rozwiązywania spornych i wątpliwych spraw przez los, wywodzi się z wczesnej starożytności i był powszechnie znany. Izraelici uważali to jako bezpośrednie zwrócenie się o decyzję do Pana (Prz.16:33) i dlatego uciekali się do tego tylko w ważnych i skrajnych przypadkach. Przez los decydowano, który z dwóch kozłów w Dniu Pojednania zostanie złożony w ofierze, a który zostanie wygoniony na pustynię (3M.16:8). Ziemia kananejska została podzielona między dwunastoma plemionami i przez los decydowano, kto jaką część otrzyma (4M.26:55 i inne). Przez los wyznaczono miasta dla kapłanów i Lewitów (Joz.21:3-4). Przez los ujawniano różne winne osoby, jak np. Achan (Joz.7:14; 1Sm.14:42; Jon.1:7). Przez los za czasów Dawida określono grupy kapłańskie i lewickie (1Krn.24:5; 25:8), a także i śpiewaków. Przez los został wskazany Izraelowi jego pierwszy król Saul (1Sm.10:19-21). Los rozwiązywał też sporne sprawy. Losem potrząsa się w zanadrzu, lecz jego rozstrzygnięcie zależy od Pana... Los kładzie kres sporom i rozstrzyga sprawę między możnymi (Prz.16:33; 18:18). Z ostatniego wersetu, można przypuścić, że losem rozstrzygano sprawy w sądzie w czasach Salomona, chociaż prawdopodobnie za wzajemną zgodą stron. Apostoł Maciej został wybrany w miejsce Judasza przez los (Dz.1:15-26). Haman wybrał dzień wytępienia Żydów też przez rzucanie losów (Est.3:7). A gdy go przybili (Jezusa) do krzyża – mówi Mateusz – rozdzielili szaty jego, rzucając o nie losy (Mt.27:35). Jak rzucano lub wyciągano losy – Biblia to przemilcza. Salomon mówi o losie, potrząsanym w zanadrzu, lecz słowa w zanadrzu mogą też oznaczać naczynie lub urnę. Prawdopodobnie do jakiegoś naczynia wrzucano kości do gry, później potrząsano nimi i wyrzucano.
LOT (zasłona, całun – 1M.11:27; 2P.2:7-8; Łk.17:28-29). Syn Harana, bratanek Abrahama. Za wyjątkiem Sary, Lot był jedynym krewnym, towarzyszącym Abrahamowi w jego przeprowadzce do ziemi kananejskiej. Przez jakiś czas przebywał razem ze swoim stryjkiem, dopóki miedzy pasterzami Abrahama i jego własnymi nie powstały różne nieporozumienia i spory odnośnie pastwisk, na których pasły się ich stada. Czując konieczność rozejścia się ze swoim bratankiem, Abraham ze szlachetną bezinteresownością pierwszy zaproponował mu prawo wyboru okolicy do zamieszkania: Czyż cały kraj nie stoi przed tobą otworem? Odłącz się więc ode mnie! Jeśli chcesz pójść w lewo, ja pójdę w prawo, a jeśli chcesz pójść w prawo, ja pójdę w lewo (1M.13:9). Lot przyjął jego propozycję i wybrał cały okręg nadjordański, który aż do Soaru obfity był w wodę, jak ogród Pana, jak ziemia egipska (w.10). Abram zamieszkał w ziemi kanaanejskiej – mówi Pismo – natomiast Lot przebywał w miastach okręgu nadjordańskiego i rozbijał swe namioty aż do Sodomy (1M.13:12). Z późniejszej historii Lota widzimy, że Lot niejednokrotnie i ściśle wiązał się z mieszkańcami Sodomy, którzy byli źli i bardzo grzeszni wobec Pana (w.3). Dlatego iż, kiedy pięciu królów, w tym Sodomy i Gomory, zostało pokonanych przez Kedorlaomera, króla Elamu, to Lot z całym swoim domem i dobytkiem został wzięty do niewoli, i tylko dzięki męstwu i zdecydowaniu jego stryjka został uwolniony (1M.14:12-16). Lot nie zwrócił należytej uwagi na moralne znaczenie tego wydarzenia. Powrócił do Sodomy i pozostawał w tym grzesznym mieście, dopóki nie wylał się na nie groźny sąd Bożego gniewu. Gdyż sprawiedliwy ten – mówi o nim apostoł Piotr – mieszkając między nimi, widział bezbożne ich uczynki i słyszał o nich, i trapił się tym dzień w dzień w prawej duszy swojej (2P.2:8). Przed zniszczeniem nieszczęsnych miast, przed zguba uratowany został tylko jeden Lot z rodziną, którego wyprowadzili z miasta aniołowie według nakazu Bożego. W drodze jego żona, wbrew woli Bożej, oglądnąwszy się za siebie, zmieniła się w słup soli, a sam Lot z córkami schronił się w pobliskim mieście Soarze, a później udał się w góry i zamieszkał z córkami w jaskini, gdzie starsza córka urodziła mu syna Moaba (praojciec Moabitów), a młodsza – Ben-Ammiego (praojciec Ammonitów). Później już o Locie Biblia nic nie mówi.
LOTAN (zasłonięcie, zasłona – 1M.36:20). Syn Seira, Choryty, jeden z naczelników Chorytów w ziemi edomskiej.
LUCHIT (gładka ściana skalna? – Iz.15:5; Je.48:5). Miasto lub osiedle w Moabie.
LUCJUSZ (łac. urodzony w dzień lub światło). Imię osób:
  1. Lucjusz (Dz.13:1) - Cyrenejczyk, wymieniony wśród innych proroków i nauczycieli w Antiochii;
  2. Lucjusz (Rz.16:21) - jeden z towarzyszy apostoła Pawła, którego pozdrowienia przekazuje apostoł Paweł Rzymianom.
 LUD (słowo trudne do wyjaśnienia – 1M.10:22). Syn Sema, według niektórych od niego wzięli swój początek Lidyjczycy w Azji Mniejszej.
LUDYCI (1M.10:13). Nazwa pewnych grup ludności, zamieszkujących różne krainy.
LUNATYK (Mt.4:24 BG). Wtedy myślano, że fazy księżyca miały wpływ na znane choroby umysłowe i dlatego osoby mające te choroby nazywano lunatykami; w obecnym czasie ten pogląd jest bezpodstawny. W syryjskim przekładzie Biblii pod słowem lunatyk rozumie się chorych na duchu, chodzących podczas snu po płaskich dachach wschodnich domów itp.

Starożytne wschodnie lustra
LUSTRO (Job.37:18; Jk.1:23). Zwykle nie były to szklane lustra, które dopiero weszły do użytku w XIV wieku po Chr., lecz z jakiegokolwiek polerowanego metalu. Że były one z metalu, świadczy w jakiś sposób Job (37:18): Potrafisz z Nim niebiosa rozciągać – mówi Elihu do Joba – twarde jak lustro z metalu? (BT). Izraelici do wyrobu luster używali różnych metali. Lustra u Izraelitów nigdy nie były wieszane na ścianach, jak u nas, lecz zawsze mocowane były do rękojeści, niekiedy bardzo żłobionej i ozdobionej; przy czym noszono je albo w rękach, albo uwiązane na szyi. W lustrach podobnej konstrukcji wszystkie widziane przedmioty były niejasne i zamazane. Dlatego też apostoł Paweł w 1Kor.13:12 pisze: Teraz bowiem widzimy jakby przez zwierciadło i niby w zagadce, ale wówczas twarzą w twarz... tj. wszystko co duchowe i wieczne widzimy obecnie też niejasno i niby w zagadce, jak niejasno widzimy naturalne przedmioty w takim lustrze.
LUZ (drzewo migdałowe). Nazwa miast:
  1. Luz (1M.28:19) - pierwotna nazwa miasta Betel, w ziemi plemienia Beniamina;
  2. Luz (Sdz.1:22-26) - miasto w ziemi Chetejczyków. Nie jest wiadomo, gdzie znajdowało się to miasto.
ŁABĘDŹ (3M.11:18 BT; 5M.14:16 BT). Nazwę tego ptaka spotykamy w Biblii tylko dwa razy w powyższych wersetach. Jest on wśród ptaków nieczystych. Łabędź jest spotykany na wodach Jordanu i jeziorach Syrii, a szczególnie na wodach jeziora Galilejskiego.

Łabędź
 ŁASKA (1Tm.1:2). W teologicznym znaczeniu to słowo zwykle oznacza dobry dar Boży, dany człowiekowi jedynie z powodu miłości Pana, bez żadnych zasług ze strony człowieka; niekiedy to oznacza Boży wpływ i skutek tego dla ludzkiego serca.
ŁAZARZ (gr. forma hebr. Eliezer: mój Bóg jest pomocą). Imię osób:
  1. Łazarz (Łk.16:19-31) - imię ubogiego, nazwanego tak przez Pana w przypowieści o bogaczu i Łazarzu, w której przedstawiony jest los pozagrobowy sprawiedliwych i grzesznych. A był pewien człowiek bogaty, który się przyodziewał w szkarłatne szaty i kosztowne tkaniny i co dzień wystawnie ucztował. Był też pewien żebrak, imieniem Łazarz, który leżał u jego wrót owrzodziały, i pragnął nasycić się odpadkami ze stołu bogacza, a tymczasem psy przychodziły i lizały jego rany. I stało się, że umarł żebrak, i zanieśli go aniołowie na łono Abrahamowe; umarł też bogacz i został pochowany. A gdy w krainie umarłych cierpiał męki i podniósł oczy swoje, ujrzał z daleka Abrahama i Łazarza na jego łonie. Wtedy zawołał i rzekł: Ojcze Abrahamie, zmiłuj się nade mną i poślij Łazarza, aby umoczył koniec palca swego w wodzie i ochłodził mi język, bo męki cierpię w tym płomieniu. Abraham zaś rzekł: Synu, pomnij, że dobro swoje otrzymałeś za swego życia, podobnie jak Łazarz zło; teraz on tutaj doznaje pociechy, a ty męki cierpisz. Imię Łazarza dotąd jeszcze słyszymy np. w nazwie lazaret (szpital przede wszystkim dla ubogich);
  2. Łazarz (J.11:1-2, 5 i inne) - brat Marty i Marii, mieszkający ze swoimi siostrami u podnóża góry Oliwnej w Betanii, którego Pan wskrzesił z martwych w czwartym dniu po jego śmierci. Był to niewątpliwie jeden z największych cudów, uczynionych przez naszego Pana, gdyż potwierdzał on całkowitą władzę i potęgę Jego nad grobem i śmiercią; potęgę, która po niedługim czasie całkowicie objawiła się w jego własnym zmartwychwstaniu. Po tym cudownym i bezspornym objawieniu się Bożej mocy i władzy, Żydów ogarnęła taka wściekłość, że chcieli zabić nie tylko już Pana Jezusa, lecz i wskrzeszonego przez Niego Łazarza, gdyż wskutek tego cudu wielu uwierzyło w Pana. Ewangeliczne opowiadanie o tym wielkim wydarzeniu jest bardzo wzruszające. A Jezus miłował Martę i jej siostrę, i Łazarza – mówi ewangelista. Już to jedno zdanie daje wyraźne ujrzeć, że ta rodzina była godna szczególnej miłości Pana. Na dowód Swojej miłości, Syn Boży zapłakał nad grobem zmarłego i wskrzesił go z martwych do życia. Tradycja mówi, że Łazarz po swoim wskrzeszeniu żył jeszcze 30 lat i był biskupem na Cyprze, gdzie też zmarł.
 ŁĄKA (Ps.65:14). Łąki przyodziewają się w stada owiec, a doliny okrywają się zbożem; wykrzykują radośnie i śpiewają – mówi psalmista. Palestyna zawsze obfitowała w łąki i doliny, okryte pachnącymi kwiatami, trawą i zawsze ożywionymi pasącymi się na nich domowymi zwierzętami. Z powodu liczebności tych stad nierzadko nazywana była ziemią opływającą w mleko i miód (2M.3:8,17; 33:3). Szczególnie bogate były w roślinność: Galilea, Karmel, Liban i inne okręgi. Piękno palestyńskich kwitnących roślin chwalone jest przez Salomona w PnP.: Ja jestem narcyzem Saronu, lilią dolin (2:1). Bo oto minęła zima, skończyły się deszcze, ustały. Kwiatki ukazują się na ziemi... (2:11-12). Sam Pan w Kazaniu na górze wskazuje na piękno kwiatów, przykrywających doliny palestyńskie (Mt.6:28-29). Przypatrzcie się liliom polnym, jak rosną – mówi On. A powiadam wam: Nawet Salomon w całej chwale swojej nie był tak przyodziany, jak jedna z nich.
ŁUG (Jer.2:22). Roztwór żrących soli i oliwy, który używano do usuwania brudu. Choćbyś nawet obmywała się ługiem i mydła używała obficie, jednak brudna plama twojej winy będzie wyraźna przede mną - mówi Wszechmocny Pan.
ŁUK (1M.21:20; 27:3; Ha.3:9; Ob.6:2 i inne). Broń do strzelania podczas polowania i na wojnie. Łuk robiono z drewna, miedzi, żelaza, rogu, trzciny a nawet z kości słoniowej. Jeźdźcy nosili łuki w skórzanych futerałach, lecz niekiedy zwisały one na ich prawym biodrze.

Łuk i strzała


Strzelający z łuku
Miejsce w Ha.3:9: Wydobyłeś swój łuk, na swoją cięciwę położyłeś strzałę – prawdopodobnie oznacza: twój łuk był przygotowany do walki. Piechurzy zwykle nosili swój łuk na tarczy. Niezależnie od materiału, z jakiego był wykonany łuk, zawsze był znaczących rozmiarów, i aby go naciągnąć, potrzebna była duża siła (2Sm.22:35). Ramiona moje napinają łuk spiżowy – mówi psalmista (Ps.18:35). O strzałach i cięciwie jako niezbędnych elementach uzbrojenia, też nierzadko mówi się w Piśmie Świętym. Istniały różne sposoby naciągania łuku: kolanem lub prawa nogą. Najlepszymi łucznikami wśród Izraelitów byli Beniamici. Znani byli też z tego Elamici (Persowie) (Iz.22:6) i Ludejczycy (Je.46:9). (Patrz Uzbrojenie).
ŁUKASZ EWANGELISTA (skrócona forma łac. Lucanus, jak np. Sylas – Silvanus). Napisał trzecią Ewangelię i Dzieje Apostolskie. Nigdzie nie jest wymieniony jako autor Dziejów Apostolskich, lecz powszechna i nieprzerwana tradycja Kościoła od samego początku przypisuje mu napisanie tej księgi NT. Według Euzebiusza i Hieronima, Łukasz urodził się w Antiochii. W Kol.4:14 apostoł Paweł nazywa go lekarzem umiłowanym. Jego znajomość podstawowych obyczajów żydowskich, sposób myślenia i frazeologia pozwalają domniemać, że był on najpierw prozelitą, cudzoziemcem wyznającym judaizm. Chociaż z drugiej strony, po jego klasycznym stylu, czystości i prawidłowości języka greckiego w jego Ewangelii, szybciej można wnioskować, że był Grekiem. Nie wiemy, co właściwie pobudziło go do przyjęcia chrześcijaństwa, lecz wiemy, że po swoim nawróceniu, szczerze przywiązawszy się do apostoła Pawła, całe późniejsze swoje życie poświęcił służbie Chrystusowi. Istnieje stara tradycja, że Łukasz był wśród 72 uczniów, których wysłał Pan do każdego miasta i miejscowości, dokąd sam zamierzał się udać (Łk.10:1). Odnośnie jego działalności i służby, możemy znaleźć doniesienia o tym, opisane przez niego samego w księdze Dziejów Apostolskich. Nie jest wiadomo kiedy Łukasz przyłączył się do apostoła Pawła i stał się jego towarzyszem oraz współpracownikiem. Być może miało to miejsce w 43 lub 44 roku po Chr.. Później towarzyszył apostołowi do Rzymu, do czasu pierwszego jego uwięzienia (Dz.27:1 i następne), i pozostawał przy nim (Kol.4:14). W czasie powtórnego uwięzienia apostoła, krótko przed jego śmiercią, także był z nim, gdy wszyscy inni opuścili apostoła; oto dlaczego tak wzruszająco brzmią słowa apostoła Pawła w 2Tm.4:10-11: Albowiem Demas mnie opuścił, umiłowawszy świat doczesny, i odszedł do Tesaloniki, Krescent do Galacji, Tytus do Dalmacji; tylko Łukasz jest ze mną. Po śmierci apostoła Pawła o życiu ewangelisty Łukasza Biblia nic nie mówi. Istnieje tradycja, że głosił on ewangelię w Italii, Macedonii i Grecji, a nawet w Afryce, i że zmarł w wieku 80 lat. Według innej tradycji, zginął śmiercią męczeńską za panowania Domicjana w Achai.
ŁYSINA (Iz.3:24). Utrata włosów zwykle jest znakiem przebytej choroby lub podeszłego wieku. Dobre włosy na głowie były w dużym poszanowaniu i odwrotnie, brak włosów był uważany za haniebny brak. Dlatego też prorok Izajasz skutki bezprawia Syjonu przedstwawia między innymi w następujących słowach: Dlatego Pan sprawi, że wyłysieją głowy córek syjońskich i Pan odsłoni ich czoła... I zamiast woni będzie smród, a zamiast pasa - sznur, zamiast loków - łysina (Iz.3:17,24). Kiedy prorok Elizeus szedł do Beteelu, to mali chłopcy wyszli z miasta i krzyczeli za nim: Chodź no, łysy, chodź no, łysy! (2Krl.2:23). W imieniu Pana prorok przeklął dzieci. Wtedy wyszły z lasu dwa niedźwiedzie i rozszarpały z nich czterdzieści dwoje dzieci (w.24).